Socjalno-ekonomiczny rozwój we wsiach Oleksandr Sofij, Ukraina www.dialog.lviv.ua sofiy@mail.lviv.ua

Ogólna Sytuacja Według danych statystycznych na Ukrainie na wsi żyje 15 milionów ludzi, którzy stanowią 32% ogólnej liczebności wiejskiej na Ukrainie.

Stan Finansowy Płaca za ziemie w gospodarstwie wiejskim trwale znajduje się pośród najniższych gałęzi ekonomii i wynosi ok. 48% w porównaniu z ogólnym średnim poziomem, nie dosięgnąwszy granicy dostatku. Dochody mieszkańców wiejskich są najniższe w kraju. Z roku na rok zmniejszają się wydatki spożywcze mieszkańców wsi, a szczególnie na produkty przemysłowe i usługi.

Sytuacja demograficzna Sytuacja, na którą złożyła się naturalna nierównowaga procesów migracyjnych, doprowadza do wiekowej deformacji oraz starzenia się ludności wiejskiej. Poziom ekonomicznej aktywności wiejskiej ludności zmniejszył się – liczba ludzi zdatnych do pracy ucieka ze wsi bądź szuka miejsca poza granicami kraju. Część jednak nie szuka pracy i rejestruje się jako bezrobotna. Na tej podstawie mieszkańcy wiejscy (82%) zajmują się swoim prywatnym gospodarstwem. Na 1000 ludzi wśród wiejskiej liczebności zdatnej do pracy wg. kategorii wiekowej w 2001 r. przypadło 950 osób niezdatnych do pracy (392 dzieci, 558 emeryci).

Socjalne usługi Problem dostępu do bazowych socjalnych usług: oświaty, usług medycznych, co uniemożliwia normalne warunki życia. W szczególnie trudnych warunkach znajduje się młodzież oraz wielodzietne bądź niepełne rodziny. Prawie 19% dzieci w wieku szkolnym objęto w dziecięcych przedszkolach, szkołach, (w miastach - 61%). Biblioteka jest w każdej co drugiej wiosce, rzutnik – w każdej co szóstej wiosce, klub – jeden na półtorej wioski, 55% wiejskich miejscowości ma zapewnione punkty położnicze і prawie 9 % ludzi ma dostęp do szpitali i ambulatorium. Zaopatrzono 30% wsi w naturalny gaz. Prawie 18% mieszkalnego okręgu zajmują wodociągi a 13% kanalizacja.

Wymiar zatrudnienia Zgodnie z danymi z 1 marca 2007 r. ilość zarejestrowanych bezrobotnych w wiejskich obszarach wynosi 500 tys. Blisko 1 mln. najaktywniejszych mieszkańców przebywa na tymczasowym zatrudnieniu, bądź poza granicami swojego państwa. Do ważnych czynników pogorszenia się sytuacji na wsiach należy migracja, która powoduje spadek socjalno-kulturowej sfery.

Reforma W 2000 r. zakończono proces reformowania wiejsko-gospodarskich przedsiębiorstw. Jednak istotnych zmian nie przeprowadzono wręcz przeciwnie: Państwowe programy rozwoju wsi pozostały niezrealizowane. Samorząd lokalny nie ma realnych ekonomicznych i socjalnych narzędzi do wpływu. Mało rozwinięty ruch społeczny uniemożliwia ochronę interesów społecznych, efektywnego rozwoju miejscowych inicjatyw i terytoriów.

Socjalno- ekonomiczny rozwój w obwodzie Lwowskim Zasoby ludzkie Co do wielkości terytorium, które wynosi 21183 km. kw. lwowski okrąg zajmuje 17 miejsce na Ukrainie. (3,6 % terytorium państwa, a za ilością zaludnienia 4 miejsce. Według danych z 1 stycznia 2004 r. w obwodzie mieszka 2598,3 tys. osób (5,4% według ogólnej ilości zaludnienia na Ukrainie), spośród nich 41% - wiejskich mieszkańców

Socjalno- ekonomiczny rozwój w obwodzie Lwowskim Zasoby ludzkie Demograficzne zmiany we Lwowskim obwodzie są niesprzyjające i charakteryzują się wzrostem śmiertelności ludzi w produktywnym wieku, zmniejszeniem się średniej długości życia, niskim przyrostem naturalnym, a także zwiększeniem migracji.

Gospodarka obwodu (rolnictwo) Ogólna sytuacja Głównym producentem w wiejskim gospodarstwie w obwodzie lwowskim jest miejscowe zaludnienie, które stanowi 40,3% ogólnej liczby zaludnienia Lwowa i okolic, co zapewnia produkcję prawie 20,0% w obwodzie. W okręgu lwowskim, jak i na całej Ukrainie ma miejsce znaczne skracanie produkcji w wiejskich gospodarstwach.

Gospodarka obwodu (rolnictwo) Uprawa roślin Obwód lwowski charakteryzuje się sprzyjającymi klimatycznymi i naturalnymi warunkami dla rozwoju uprawy roślin, wbrew temu wytwarzanie podstawowych produktów roślinnych zmniejsza się a ich urodzajność jest mniejsza, niż wg. wskaźników europejskich.

Gospodarka obwodu (rolnictwo) Hodowla zwierząt Wskaźniki produktywności hodowli zwierząt znacznie odstają od wskaźników poziomu w zachodniej Europie. Podstawowym producentem produkcji hodowli zwierząt są domowe gospodarstwa. Państwowe wsparcie prywatnych, domowych gospodarstw jest nieznaczne. Większość produkcji wykorzystuje się dla domowych potrzeb.

Gospodarka obwodu (rolnictwo) Wiejska agroturystyka, turystyka Wiejska agroturystyka, turystyka mieści się w początkowym stadium. Mówić o ich rozwoju, bez kluczowych zmian w świadomości wiejskiej ludności, odpowiedniej oświaty i przygotowania, oraz polepszenia sytuacji życia na wsi - za wcześnie.

Socjalna infrastruktura i usługi Oświata. W ciągu ostatnich lat w obwodzie odbywało się ożywienie działalności w sferze oświaty, wbrew temu jakość ogólnej oświaty została na niskim poziomie. Potrzeba w ogólnej wyższej oświacie wzrasta a liczba wstępujących do liceum profilowanych zmniejsza się

Socjalna infrastruktura i usługi Przedszkolne instytucje Wskaźnik jest mniejszy niż średnia ukraińska. Szczególnie brak przedszkoli można zauważyć na wsiach, gdzie mniej niż 10% dzieci uczęszcza do nich.

Socjalna infrastruktura i usługi Ochrona zdrowia Wraz ze wzrostem liczebności personelu medycznego obserwujemy pogorszenie się zdrowia ludności w obwodzie, oraz podniesienia ich śmiertelności. Niepokojąca sytuacja pojawiła się wraz ze wzrostem zachorowalności HIV, AIDS i gruźlicę. Sanatoryjno-uzdrowiskowe obiekty zdrowia wymagają modernizacji, wprowadzenia innowacji, podwyższenia kwalifikacji personelu, znalezienia inwestorów, oraz informacyjno-reklamowego wsparcia.

Socjalna infrastruktura i usługi Socjalna infrastruktur szczególnie we wsiach jest niewystarczająca. Odczuwa się znaczne ograniczenie dofinansowania. Widoczne jest socjalne napięcie powiązane z poziomem bezrobocia i zadłużeniem po wypłaceniu płacy i zasiłków.

Obywatelska aktywność Polityczna aktywność ludności jest wyższa niż w innych częściach kraju (dane po wyborach) Organizacji społecznych w okręgu lwowskim jest niewiele, ale te, które istnieją słabną, szczególnie w niektorych częściach regionu. Najaktywniejsze organizacje skoncentrowane są we Lwowie. Brak strategii rozwoju i dofinansowania w wielu NGO ma negatywny wpływ na rezultaty ich działalności.

Współpraca organów władzy z NGO Mechanizmy współpracy znajdują się na początkowym etapie. Nie ma stabilnych mechanizmów dofinansowania większości działalności NGO. Przeszkodą na drodze do współpracy organów władzy z NGO jest brak prawnych uregulowań działania, które zabezpieczało stworzenie warunków wykorzystania obywatelskich kosztów.

Kontakty międzynarodowe Większa połowa regionów i miast ma przygotowane międzynarodowe kontakty w ramach podpisanych umów. Na tej podstawie ich współpraca więcej dotyczy kulturalnych zmian, rozwoju turystyki, niż przekazania doświadczenia rozwoju gospodarczego i dobrych praktyk działalności władz lokalnych, przekazania technologicznego rozwoju rolnictwa i przemysłu. Potencjalna przewaga wraz z udziałem w Euroregionach nie wykorzystywana jest w pełnej mierze, mimo, że wyraźne jest zaciekawienie działalnością organów władzy Euroregionów. Państwowi urzędnicy nie mają nawyków w pisaniu deklaracji na otrzymanie sponsora, który pokryje koszty.

Perspektywy. Rozwój wsi. Rozwój ukraińskich wsi tzn.: integracyjne zbliżenie się do ekonomiki wsi w celu dywersyfikacji rodzajów działalności na wsiach, stworzenia nowych źródeł dochodów poza działalnością rolniczą. Wspieranie rozwoju małej przedsiębiorczości na wsiach. Stworzenie sieci rodzinnych farm na wsiach. Rozwój systemu sądowniczego (polubownego) rozstrzygania sporów, co będzie sprzyjać ochronie praw własności mieszkańców wsi.

Perspektywy. Rozwój wsi. Podniesienie poziomu życia na wsiach, zbliżenie warunków życia i wiejskiej infrastruktury do miejskich. Rozwój nowych form lokalnych instytucji: organizacji pozarządowych, działaności doradczej, spółdzielni usługowych, spółek kredytowych, funduszy rozwoju gmin. Włączenie w szerokim zakresie organizacji pozarządowych do wykonania narodowych socjalno-ekonimicznych programów i włączenie społeczności wiejskich do rozwiązywania problemów wsi.

Programy rozwoju terenów wiejskich na Ukrainie Ukraiński fundusz inwestycji socjalnych (UFIS) to nieprzynosząca dochodów organizacja, stworzona do wykonania wspólnego Projektu Urzędu Ukrainy i Banku Światowego (dalej zwany – Projekt).

Podstawowe cele Projektu: Polepszenie warunków życia biednych oraz wrażliwych grup społecznych w społecznościach wiejskich; Rozszerzenie możliwości obywateli i wrażliwych grup społecznych w rozwiązywaniu lokalnych problemów socjalnych. Ogólny budżet Projektu – ponad 77 milionów dolarów amerykańskich, w tym wkład Urzędu Ukrainy – 9,97 mln. dol. am., wkład gmin – prawie 6,9 mln. dol. am., a także dotacje międzynarodowych sponsorów.

Wdrożenie mikroprojektów Do wykonania mikroprojektów obywateli w każdym obwodzie wyznacza się po 2 regiony o największych problemach socjalnych (zgodnie z kryteriami). Te mikroprojekty mają na celu polepszenie jakości i dostępu do podstawowych socjalnych oraz komunalnych usług w społecznościach wiejskich i małych miastach (szkoły, przedszkola, felczersko-akuszerskie punkty, drogi/mosty na wsiach, kluby, wodociągi, systemy kanalizacyjne, ochrona środowiska).

Programy rozwoju terenów wiejskich na Ukrainie Projekt UE „Miejscowy rozwój skierowany na gminy” Istota projektu: socjalna mobilizacja gmin w celu realizacji wspólnych inisjatyw (miniprojektów) organizacji samorządowych gmin oraz organów miejscowego samorządu na podstawie uprzednio przygotowanego planu rozwoju gmin, który określa ich potrzeby i priorytety głównych socjalno-bytowych usług oraz infrastruktury komunalnej.

Priorytety finasowania • ochrona zdrowia (odnowienie sieci punktów felczersko-akuszerskich • wodociągi komunalne i oszyszczalnie ścieków • energetyka • środowisko (utylizacja odpadów, unieszkodliwienie zapasów pestycydów itp.) • transport komunalny

Kluczowa charakterystyka projektu: obszar: nie mniej, niż 1000 gmin (24 obwody, 8-10 dzielnic w każdym obwodzie) budżet: 13,2 miliony Euro, w tym 12 mln. – wkład Unii Europejskiej, 1,2 mln. – wkład Programu rozwoju ONZ Ukrainy (partner we wdrożeniu projektu)

Instytucje zapewnienia miejscowego rozwoju. Agencje Miejskiego Rozwoju (AMR) i inne z nimi związane. Doświadczenie w działaności ukraińskich agencji pokazuje, że podstawowym problemem w ich efektywnym rozwoju jest brak zrozumienia przez władzę możliwości AMR, co prowadzi do sztucznego powstawania agencji „z góry”, podległych władzy.

Agencje Miejskiego Rozwoju (AMR) i inne z nimi związane. W obwodzie lwowskim efektywnie działa blisko 20 AMR na poziomie rejonów oraz prawie 40 AMR na wsiach. Zazwyczaj aktywny rozwój takiej czy innej agencji odbywa się dzięki wsparciu zewnętrznym. Jednak po ustaniu działań sponsorów, następuje spadek w ich funkconowaniu. Zwracano za mało uwagi na zapewnienie działania agencji poprzez świadczenie różnego rodzaju usług, własnej działaności gospodarczej.

Obsługujące kooperatywy, własność komunalna. Sfera socjalna. W okresie reformowania kolektywnej rolniczej przedsiębiorczości sfera socjalna wsi znalazła się na skraju zrujnowania. W związku z tym, dla zapewnienia dlaszego funkcjonowania i rozwoju socjalnej infrastruktury wsi, wyniknęła potrzeba rozwiązania kwestii nowych właścicieli objektów socjalnych.

Obsługujące kooperatywy, własność komunalna. Zgodnie z Rozporządzeniem Prezydenta „O poszczególnych środkach dotyczących polepszenia warunków gospodarowania prywatnymi własnościami rolniczymi” z dn. 9 marca 2000 roku nr 398, obecnie dochodzi do skutku przekształcenie objektów sfery socjalnej we własność komunalną gmin.

Obsługujące kooperatywy, własność komunalna. Objekty infrastruktury socjalnej powinny mieć właśniciela, zdolnego do zapewnienia ich efektywnego wykorzystania. Doświadczenie w tym kierunku pokazuje, że najbardziej efektywny jest model stworzenia wiejskiego komunalnego przedsiębiorstwa, rolniczego obsługującego kooperatywy, wiejskiego centrum serwisowego, współdziałania organów samorządu lokalnego z organizacjami obywatelskimi i przedsiębiorcami prywatnymi.

Współpraca transgraniczna Ukraina zadeklarowała swoją chęć integracji z Unią Europejską. Pierwsze miejsce w procesie integracyjnym zajmuje kwestia uzgodnienia polityki rozwoju regionalnego i UE oraz przystosowanie do standardów UE zasad i procedur.

Współpraca transgraniczna Zatem na Ukrainie (i w UE): powstają odpowiednie Programy, wspierane środkami pieniężnymi; powstają Plany strategiczne obwodów przygranicznych, których ważnym elementem jest wykorzystanie potencjału współpracy przygranicznej; znaczna część Międzynarodowych funduszy jest przeznaczona na programy docelowe, które wpłyną na współpracę transgraniczną. zostaną stworzone specjalne Fundusze, których priorytety będą skierowane na rozwiązywanie problemów transgranicznych oraz integracji, szczególnie Ukrainy z UE.

Możliwe partnerstwo dzięki projektom transgranicznym. Tematyka możliwych transgranicznych projektów, które są zgodne ze Strategią przygranicznych regionów, szczególnie obwodu lwowskiego.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 1 – obwód lwowski – region stałego ekonomicznego i przedsiębiorczego rozwoju - Opracować programy pod względem zagadnień związanych z przekwalifikowaniem bezrobotnych i zapoczątkowania własnego interesu. - Stworzyć infrastrukturę do konsultingu, kształcenia oraz przekwalifikowania rolników specjalistów rolniczych. - Przygotować i wprowadzić kompleksowe programy antykorupcyjne. - Opracować programy przyznania subwencji regionalnej administracji oraz organom samorządu lokalnego pod względem problemów rozwoju inicjatyw gmin i samoorganizacji. - Przygotować i wdrożyć programy polepszenia warunków bytowych mieszkańców wsi.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 2 – obwód lwowski – wrota Ukrainy do Unii Europejskiej Rozszerzenie działalności jarmarcznej i wystawowej, stworzenie jarmarku “Wschód - Zachód” i wystawowego centrum, aktywizowanie kampanii reklamowej praktycznych możliwości dla inwestorów. Rozszerzenie ekonomicznej i kulturowej współpracy z przygranicznymi regionami i lokalnymi władzami Polski.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 2 – obwód lwowski – wrota Ukrainy do Unii Europejskiej Stymulowanie rozwoju infrastruktury współpracy przygranicznej, zwłaszcza agencji współpracy przygranicznej, europejskich centrów informacyjnych, dwustronnych programów i szlaków turystycznych,itp. Sprzyjanie rozwojowi przygranicznej współpracy w sferze oświaty.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Wykorzystanie doświadczenia polskich regionów i miast do realizacji programu UE w celu rozszerzenia możliwości wzięcia udziału w przyszłych programach UE , a także innych międzynarodowych sponsorów. Zrealizowanie przygotowania własnych propozycji projektów, а także podtrzymywanie regionalnej administracji, organów samorządów lokalnych, Euroregionu w przygotowaniu zgłoszenia do wzięcia udziału w międzynarodowych programach finansowania (UE, Bank Światowy , itp.), udział w współfinansowaniu tych programów.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 2 – obwód lwowski – wrota Ukrainy do Unii Europejskiej Zapewnienie aktywnego udziału obwodu lwowskiego w opracowaniu, zaakceptowaniu i wykonaniu programów, finansowanych przez międzynarodowe instytucje ( np . ,,Nowy Program Dobrosąsiedztwa” Komisji Europejskiej).

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 4 – obwód lwowski: region czystego i atrakcyjnego środowiska naturalnego, kultury , turystyki i rekreacji udoskonalanie systemu ochrony środowiska naturalnego; rozwijanie sieci rezerwatów przyrody. wspieranie odpowiednich instytucji i oraganów władzy w ich działalności, ukierunkowanych na dbanie o ekologię i polepszenie jakości życia społeczeństwa w obwodzie.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) opracowanie i wprowadzenie programów oszczędzania energii i intensywnego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. wspieranie organizacji wydarzeń naukowych i kulturalnych, ukierunkowanych na rozwój ukraińskiej kultury na narodowym i międzynarodowym poziomie.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 4 – obwód lwowski: region czystego i atrakcyjnego środowiska naturalnego, kultury , turystyki i rekreacji Wspieranie najbardziej aktywnych organizacji społecznych, działających w sferze zachowania i poszerzenia ukraińskiej kultury i tradycji, a także kultury mniejszości obywatelskich i etnicznych, które żyją na terenie obwodu lwowskiego. Umacnianie związków z ukraińską diasporą zagranicą, sprzyjanie zachowania przez nich etnicznych i kulturowych tradycji.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Stymulowanie i wspieranie organizacji narodowych i międzynarodowych, zajmujących się działalnością naukową, kulturalną. Opracowanie, wprowadzenie i popularyzowanie turystycznych programów і produkcji , а także udzielenie poparcia miejscowej władzy w tej sferze.

Strategia obwodu lwowskiego (wyznaczniki) Cel strategiczny 4 – obwód lwowski: region czystego i atrakcyjnego środowiska naturalnego, kultury , turystyki i rekreacji Inicjowanie rozwoju stowarzyszeń agroturystycznych i turystyki górskiej, wspieranie rozwoju usług turystycznych na wsiach i w górskich regionach, stymulowanie realizacji programów dla szkół w sferze agroturystyki. Stworzenie regionalnego systemu rozpowszechnienia informacji turystycznej i systemu rezerwacji za pomocą Internetu, а także sieci transgranicznych turystycznych punktów informacyjnych o obwodzie lwowskim.