Narzędzia regulacji w energetyce: stan obecny, oczekiwania i potrzeby Urząd Regulacji Energetyki Departament Promowania Konkurencji Narzędzia regulacji w energetyce: stan obecny, oczekiwania i potrzeby ul. Chłodna 64, 00-872 Warszawa www.ure.gov.pl, e–mail: dpk@ure.gov.pl tel. (+48 22) 661 64 57, fax (+48 22) 661 62 25

Regulator w prawie energetycznym Art. 23 ust. 1 ustawy - Pe – regulacja działalności przedsiębiorstw energetycznych …, zmierzając do równoważenia interesów przedsiębiorstw … i odbiorców … energii Narzędzia - art. 23 ust. 2 Koncesja Taryfa Plan rozwoju Rozstrzyganie sporów Kary Monitorowanie systemów Wyznaczanie sprzedawców z urzędu Zatwierdzanie instrukcji ruchu inne

Narzędzia regulacji - niektóre wady Udzielanie i cofanie koncesji (art. 33 ust. 1 i art. 41 ustawy – Prawo energetyczne) zmiana koncesji wymaga wniosku strony cofnięcie koncesji jedynie w przypadku rażącego naruszenia warunków koncesyjnych Uzgadnianie z Prezesem URE planów rozwoju, które uwzględniają miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (art. 16 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne) brak planów zagospodarowania przestrzennego oraz planów w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię brak sankcji za nieprzestrzeganie przez samorządy obowiązku opracowania planów

Narzędzia regulacji stymulujące rozwój konkurencji (1) Rozstrzyganie sporów dotyczących świadczenia usług przesyłania i dystrybucji (art. 8 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne) zakres spraw spornych ograniczony do nowo zawieranych umów wszczęcie postępowania jest możliwe jedynie na wniosek strony większość spraw stanowią spory między przedsiębiorstwami energetycznymi! Istotą tego przepisu powinna być ochrona odbiorców jako strony o słabszej pozycji w relacjach umownych z przedsiębiorcą potrzebne są standardy umów z odbiorcami określone przez powszechnie obowiązujące przepisy, albo przynajmniej bardziej skuteczna ingerencja uprawnionych organów publicznych przewlekłość postępowania przed Prezesem URE oraz odwoławczego (niepewność obrotu gospodarczego)

Narzędzia regulacji stymulujące rozwój konkurencji (2) Zwolnienie z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia - art. 49 nieodpowiedni tryb – decyzja indywidualna dotyczy przedsiębiorstwa, a nie rynku! w praktyce brak takich wniosków – przedsiębiorstwa nie potrzebują konkurencji (bronią status quo) zwolnienie jest warunkiem zaistnienia warunków konkurencji, a nie na odwrót, jak zakłada przepis art. 49 ust. 3 (rynek nie może być konkurencyjny przy zachowaniu kontroli cen!) Wyznaczanie operatorów systemów (art. 9h ustawy – Pe) na wniosek właściciela sieci, brak sankcji gdy przedsiębiorstwo nie złoży wniosku brak jednoznacznego rozstrzygnięcia czy każde przedsiębiorstwo posiadające koncesję na działalność sieciową musi pełnić funkcję operatora systemu - jakie są uprawnienia operatora? Korzyść czy konieczność?

Narzędzia regulacji stymulujące rozwój konkurencji (3) Zatwierdzanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci przesyłowych i dystrybucyjnych (art. 9g ustawy – Pe) zatwierdzana jest tylko część instrukcji dotycząca bilansowania systemu i zarządzania ograniczeniami systemowymi – czym jest reszta, jaki jest charakter prawny IRiESP w części niezatwierdzanej, jednostronnie opracowywanej przez operatora? brak przepisów powszechnych regulujących relacje między OSP i OSD w zakresie np.: odpowiedzialności za wyłączenia i ograniczenia w dostawach wymagań technicznych sieci i urządzeń jakości i niezawodności świadczonej usługi zatwierdzenie i zmiana instrukcji jedynie na wniosek strony Prezes URE nie ma upoważnienia do ingerowania w instrukcje już zatwierdzone, a tryb rozstrzygania sporów powstałych na gruncie obowiązującej instrukcji jest nieskuteczny - art. 8.1

Narzędzia regulacji – stan obecny Postępowanie przed Prezesem URE prowadzone jest zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 30 ust. 1 ustawy – Prawo energetyczne) wydawanie decyzji indywidualnych procedura złożona i przewlekła Brak w ustawie regulacji upoważniających Prezesa URE do kształtowania zasad funkcjonowania rynku i jego struktury (jest on w praktyce organem do prowadzenia postępowań administracyjnych) Brak narzędzi, za pomocą których Prezes URE mógłby wpływać na relacje odbiorca – przedsiębiorstwo energetyczne (reklamacje, skargi) w celu skuteczniejszej ochrony odbiorców na konkurencyjnym rynku energii (ochrona przed odłączeniem, zapewnienie ciągłości sprzedaży) Ograniczenie kompetencji Prezesa URE w zakresie oddziaływania na system elektroenergetyczny i wypełniania przez operatorów ich zadań do monitorowania nałożenie kary jedynie gdy operator nie wypełnia obowiązków koncesyjnych brak możliwości wydania decyzji nakazującej lub zakazującej określonych działań (jedynie poprzez zmianę warunków koncesyjnych)

Liberalizacja rynku Wyznaczanie operatorów systemów (warunkiem wydzielenie niezależnego operatora systemu dystrybucyjnego z przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo - spółki dystrybucyjnej) Otwarcie rynku dla wszystkich odbiorców Uwolnienie cen energii elektrycznej, w tym sprzedawanej przez część obrotową spółki dystrybucyjnej, która pozostanie po wydzieleniu operatora czy dla wszystkich odbiorców? jakie zasady cenotwórstwa? jaka kontrola cen energii (ex-post)?

Narzędzia regulacji – konieczne zmiany (1) Model rynku zwiększenie uprawnień Prezesa URE w zakresie kształtowania modelu rynku, struktury organizacyjnej sektora Koncesje upoważnienie Prezesa URE do wprowadzania zmian z urzędu w udzielonych koncesjach Instrukcja ruchu i eksploatacji sieci przyznanie Prezesowi URE uprawnienia do zatwierdzania całej IRiESP i IRiESD upoważnienie Prezesa URE do inicjowania zmian w instrukcji, narzucania poszczególnych rozwiązań - nie tylko zatwierdzanie zwiększenie uprawnień Prezesa URE w zakresie nadzoru na działaniami operatorów np. ze względu na bezpieczeństwo systemu) Plany rozwoju regulacje, które zmobilizują gminy do opracowywania planów gminnego planowania przestrzennego (termin opracowania planu, obowiązek uzyskania stanowiska operatorów systemów, sankcje za niewypełnienie obowiązku)

Narzędzia regulacji – konieczne zmiany (2) CEL - upodmiotowienie odbiorcy, poprzez: właściwe określenie ról (praw i obowiązków) w modelu rynku detalicznego z naciskiem na prawo odbiorcy i obowiązek dostawcy w zakresie usług powszechnych (universal service) zapewnienie odbiorcy dostępu do przejrzystej, czytelnej, łatwo porównywalnej informacji, w szczególności o cenach, zapewnienie sprawnej i skutecznej ochrony odbiorcy przed nadużywaniem pozycji dominującej,

Narzędzia regulacji – konieczne zmiany (3) Relacje odbiorca – przedsiębiorstwo energetyczne wyposażenie Prezesa URE w narzędzia, dzięki którym będzie mógł skutecznie i szybko przeciwdziałać wykorzystywaniu przez przedsiębiorstwo energetyczne silniejszej pozycji ustawowe określenie odrębnej, prostej i niedrogiej procedury rozpatrywania skarg odbiorców

Propozycja najlepszych praktyk w zakresie ochrony odbiorcy

Propozycja najlepszych praktyk w zakresie zmiany sprzedawcy

„PNP” w zakresie przejrzystości cen energii, rachunków i umów

Narzędzia regulacji – usługa powszechna (1) Usługa powszechna - prawo odbiorcy do zakupu energii elektrycznej o określonej jakości w rozsądnych cenach, łatwo i wyraźnie porównywalnych i przejrzystych regulacje w zakresie przyłączeń – proste i „szybkie” procedury, szybka realizacja - i odmowy przyłączeń regulacje w zakresie TPA i odmowy świadczenia usług, standaryzacja procedur i szybkość działania określenie odrębnej, prostej, szybkiej i niedrogiej procedury rozpatrywania skarg odbiorców monitorowanie jakości świadczenia usług administracyjna kontrola cen vs. cena z rynku konkurencyjnego ? zapewnienie ciągłości świadczenia usług – sprzedawca ostatniej szansy (awaryjny)

Narzędzia regulacji – usługa powszechna (2) Sprzedawca ostatniej szansy - podmiot, który świadczy usługę powszechną i którego wyznaczenie nie jest obligatoryjne (2003/54/WE) doprecyzowanie pojęcia sprzedawcy ostatniej szansy i wprowadzenie pojęcia sprzedawcy domyślnego sprzedawca ostatniej szansy - obowiązek sprzedaży energii elektrycznej odbiorcy końcowemu w sytuacjach awaryjnych, kiedy wybrany sprzedawca nie świadczy lub nie jest w stanie świadczyć usługi sprzedawca domyślny (ang. default supplier) to sprzedawca, do którego odbiorca jest przypisany o ile nie dokonał zmiany sprzedawcy Źródło: Ochrona odbiorcy. Propozycje najlepszych praktyk. ERGEG, 21 lipca 2006 r.

Sprzedawca ostatniej szansy – praktyka w UE Model szeroki - znaczna część państw UE: Sprzedawca ostatniej szansy uprawnieni nieaktywni wrażliwi nieuprawnieni porzuceni Model wąski (GB) – sprzedawca wyłącznie dla odbiorców porzuconych

Narzędzia regulacji – usługa powszechna definicja sprzedawcy ostatniej szansy = sprzedawca awaryjny z ustawy – Prawo energetyczne zasady funkcjonowania sprzedawcy ostatniej szansy (i sprzedawcy domyślnego, tam gdzie istnieje) neutralne dla innych sprzedawców i niezagrażające mechanizmom rynkowym, … przykładowo…

… przykładowo - Wielka Brytania regulator wyznacza SLR tylko w sytuacjach awaryjnych (6 tyg.) preferowane 1 SLR dla wszystkich odbiorców porzuconych obowiązek koncesyjny składania ofert ceny SLR - pokrywają koszty zakupu dodatkowego wolumenu energii + dodatkowe koszty administracyjne (koszty ponoszą tylko odbiorcy porzuceni) w wyjątkowych sytuacjach - możliwość zwrotu kosztów w opłacie za usługi sieciowe (koszty ponoszą wszyscy odbiorcy) stanowisko Ofgem - nie należy koniecznie chronić odbiorców przed wzrostem cen wynikającym z zaprzestania sprzedaży przez wybranego sprzedawcę

…przykładowo - Finlandia regulator wyznacza jako SLR sprzedawcę o największym udziale w rynku lokalnym (1 SLR dla każdego obszaru dystrybucyjnego – ok. 90 OSD) – dla odbiorców o zużyciu do 100 tys. kWh/rok sprzedawca ten pełni również rolę sprzedawcy domyślnego wyznaczony sprzedawca stosuje jedną taryfę dla obu rodzajów działalności nałożonych obowiązkiem świadczenia usług ceny wyższe (ale na racjonalnym poziomie) od cen wynikających z umów nie zawartych w ramach obowiązków narzuconych przez państwo

Sprzedawca z urzędu – okres przejściowy obowiązek zawarcia przez przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo umowy sprzedaży ze wszystkimi przyłączonymi odbiorcami do czasu: wyodrębnienia prawnego OSD, albo wyłonienia/wyznaczenia sprzedawcy z urzędu po wyodrębnieniu OSD, część obrotowa przedsiębiorstwa zintegrowanego do 30.06.2007 - świadczy usługę kompleksową po 1.07.2007 - do czasu wyłonienia/wyznaczenia – pełni funkcję sprzedawcy z urzędu

Preferowane zasady działania sprzedawcy z urzędu (1) metoda wyboru jak najbliższa mechanizmom konkurencji, np. przetarg (zadania z zakresu usług o charakterze użyteczności publicznej) ograniczony okres sprzedaży awaryjnej przez sprzedawcę z urzędu (kilka tygodni – 2 miesiące) po zakończeniu sprzedaży awaryjnej - odbiorcy mogą wybrać innego sprzedawcę lub zostać przy sprzedawcy awaryjnym, ale na warunkach sprzedaży stosowanych dla odbiorców standardowych oddzielna ewidencja kosztów sprzedaży awaryjnej

Preferowane zasady działania sprzedawcy z urzędu (2) nadzór organu regulacyjnego nad cenami sprzedaży awaryjnej sprzedaż awaryjna po cenach pokrywających koszty zakupu energii + marża ceny akceptowalne, ale niekoniecznie najniższe na rynku

Sprzedawca z urzędu - podsumowanie Konieczność zmiany koncepcji sprzedawcy z urzędu i umowy kompleksowej sytuacje awaryjne wszyscy odbiorcy umowa kompleksowa nie gwarantuje pełnej ochrony odbiorcom końcowym w rozumieniu zapisów dyrektywy 2003/54/WE

Rozwiązanie umowy kompleksowej – rozporządzenie systemowe Zmiana sprzedawcy (1) Rozwiązanie umowy kompleksowej – rozporządzenie systemowe Procedura zmiany sprzedawcy w IRiESD nie dłuższa niż 60 dni – I zmiana sprzedawcy 30 dni – każda kolejna zmiana sprzedawcy odbiorca zawiera nową umowę sprzedaży i informuje o tym fakcie OSD liczba zmian sprzedawcy przez odbiorców grup taryfowych C i G – 2 razy w ciągu kolejnych 12 m-cy profile zużycia

Zmiana sprzedawcy (2) Zapewnienie odbiorcy realnego (nie tylko formalnego) prawa wyboru tego sprzedawcy, który zaoferuje najkorzystniejsze warunki realizacji transakcji wymaga także: wyposażenia Prezesa URE w narzędzia, skutecznej i szybkiej reakcji określenie odrębnej, prostej, szybkiej i niedrogiej procedury rozpatrywania skarg odbiorców zapewnienia możliwości porównania ofert różnych sprzedawców (standaryzacja układu informacji na rachunku)