Rachunkowość zakładów ubezpieczeń i funduszy emerytalnych Część I Rachunkowość zakładów ubezpieczeń Wykład 9

Normatywy wypłacalności

Normatywy wypłacalności. Środki własne. Jako jedna z norm ostrożnościowych pełnią rolę: - gwarancyjną – w razie niewypłacalności Z.U. są do dyspozycji wierzycieli celem zaspokojenia potrzeb - absorbowania strat – powinny wystarczać na kompensację strat z bieżącej działalności i umożliwiać kontynuację działalności

Normatywy wypłacalności Do końca 2015 r. rolę normatywów pełniły: Margines wypłacalności – definiowany jako najniższą wartość środków własnych jaką powinien posiadać ZU, zasady ustalania regulowane były rozporządzeniem Min. Fin. Minimalny kapitał gwarancyjny definiowany jako minimalną wysokość środków własnych wolnych od zobowiązań wymagana bezwzględnie na każdym etapie działalności. Jego wysokość była uzależniona od działu i grup ubezpieczeń. Wartość MKG podawana była komunikatem KNF i była wielkością stałą niezależną od ZU

Normatywy wypłacalności Kapitał Gwarancyjny definiowany jako większa z dwóch wartości 1/3 MW i MKG Jeśli KG odpowiadał 1/3MW to badana była relacja pomiędzy środkami własnymi a MW (podstawowy wskaźnik wypłacalności). Relacja ta powinna wynosić co najmniej 100%. Wartość poniżej wskazywała na złą sytuację ZU. Jeśli KG odpowiadał MKG to badano relację pomiędzy środkami własnymi a MKG. Relacja ta powinna wynosić co najmniej 300%. Wartość poniżej wskazywała na zła sytuację ZU.

Normatywy wypłacalności Od roku 2016r. zmieniły się zasady definiowania środków własnych oraz ustalania normatywów. Środki własne definiowane są jako: Aktywa wolne od obciążeń dostępne na pokrycie strat przy założeniu kontynuacji jak i likwidacji działalności. Środki własne stanowią sumę podstawowych oraz uzupełniających środków własnych.

Normatywy wypłacalności Podstawowe środki własne (PŚW) obejmują: 1) nadwyżkę aktywów dla celów wypłacalności (wyceniane w wartości godziwej) nad zobowiązaniami dla celów wypłacalności (wyceniane w wartości godziwej). Wartość ta jest pomniejszana o wartość akcji/udziałów własnych będących w posiadaniu ZU i ZR 2) zobowiązania podporządkowane

Normatywy wypłacalności Uzupełniające środki własne (UŚW) to: 1) nieopłacony kapitał zakładowy do opłacenia którego nie wezwano (jeśli pozycja została opłacona lub wezwano do jej opłacenia traktuje się ją jako aktyw i nie stanowi UŚW 2) akredytywy i gwarancje 3) inne prawnie wiążące zobowiązania wobec ZU i ZR W TUW i TRW zalicza się przyszłe należności towarzystwa od jego członków wynikające z możliwości wezwania do wniesienia dopłat w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Organ nadzoru w drodze decyzji zatwierdza wartość poszczególnych pozycji UŚW.

Normatywy wypłacalności ZU i ZR klasyfikują pozycje środków własnych do 1 z 3 kategorii w zależności od tego czy należą do PŚW czy UŚW i czy posiadają cechy jakościowe: I. pozycja jest dostępna lub można wezwać do jej opłacenia II. w przypadku likwidacji ZU lub ZR posiadacz nie będzie uprawniony do odzyskania długu wynikającego z danej pozycji tak długo jak nie zostaną wypełnione wszystkie inne zobowiązania.

Normatywy wypłacalności Przy ocenie stopnia posiadania cech jakościowych uwzględnia się czynniki: 1) dopasowanie okresu trwania pozycji do okresu trwania zobowiązań ubezpieczeniowych / reasekuracyjnych – jeśli pozycja ma termin wymagalności 2) czy pozycja jest wolna od wymogów lub bodźców do wykupu kwoty nominalnej 3) czy pozycja jest wolna od obowiązkowych ustalonych opłat 4) czy pozycja jest wolna od obciążeń i jak jest powiązana z inną umową.

Normatywy wypłacalności Kategoria 1 – PŚW jeśli mają w znacznym stopniu cechy jakościowe z uwzględnieniem czynników Kategoria 2 – PŚW jeśli mają w znacznym stopniu cechę jakościową II z uwzględnieniem czynników Kategoria 3 – pozostałe PŚW i UŚW Organ nadzoru w drodze decyzji zatwierdza klasyfikację środków własnych.

Normatywy wypłacalności Kapitałowy Wymóg Wypłacalności (KWW) Obejmuje zawarte lub spodziewane w ciągu najbliższych 12 miesięcy umowy ubezpieczenia lub reasekuracji. Odpowiada wartości PŚW narażonych na ryzyko zmian na poziomie ufności 99,5% w okresie roku. ZU i ZR posiadają dopuszczone środki własne (DŚW) w wysokości co najmniej KWW wykazanego w ostatnim sprawozdaniu przekazanym do organu nadzoru KWW oblicza się co najmniej raz w roku i zawiadamia organ nadzoru o wyniku obliczeń.

Normatywy wypłacalności Wysokość DŚW stanowiących pokrycie KWW stanowi sumę DŚW zakwalifikowanych do kategorii 1,2,3. Przy czym: - kwota pozycji DŚW zakwalifikowanych do kat. 1 stanowi więcej niż 1/3 łącznej wysokości DŚW - kwota pozycji DŚW zakwalifikowanych do kategorii 3 stanowi mniej niż 1/3 łącznej wysokości DŚW

Normatywy wypłacalności Minimalny wymóg kapitałowy (MWK) Odpowiada kwocie dopuszczonych PŚW poniżej której klienci ZU/ZR mogliby być narażeni na niedopuszczalny poziom ryzyka. Nieprzekraczalny dolny próg MWK jest równy kwotom bazowym przeliczonym na zł: 1) 2,5 mln euro dla ZU wykonujących działalność w dziale II grupy 1-9 oraz ) 3,7 mln euro dla ZU wykonujących działalność w dziale II w grupach ) 3,7 mln euro dla ZU wykonujących działalność w dziale I 4) 3,6 mln euro dla ZR

Normatywy wypłacalności Kwoty te są weryfikowane co 5 lat z uwzględnieniem zmian europejskiego zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych publikowanego przez Urząd Statystyczny UE Jeśli wzrost indeksu w okresie od dnia ostatniej zmiany do dnia przeglądu wynosi co najmniej 5% - nowe kwoty są podnoszone o procentową wielkość zmiany indeksu z zaokrągleniem w górę do wielokrotności euro. Jeśli wzrost jest mniejszy niż 5% nie ma zmiany. Dla przeliczenia kwot wyrażonych w euro stosuje się kurs średni walut obcych ogłoszony przez NBP w ostatnim dniu roboczym października danego roku.

Normatywy wypłacalności MWK nie może być niższy niż 25% KWW i nie może przekraczać 45% KWW jak również nie może być niższy niż nieprzekraczalny dolny próg MWK. MWK jest obliczany co najmniej raz na kwartał Wysokość dopuszczonych PŚW stanowiących pokrycie MWK stanowi sumę: - PŚW zakwalifikowanych do kat. 1 (więcej niż 50% łącznej wartości) - PŚW zakwalifikowanych do kat. 2

Likwidacja ZU/ZR W przypadku gdy ZU/ZR stwierdzi niezgodność z KWW lub gdy istnieje takie niebezpieczeństwo wystąpienia takiej niezgodności w ciągu najbliższych 3 miesięcy – zawiadamia o tym niezwłocznie organ nadzoru. W terminie 2 miesięcy od dnia stwierdzenia tej niezgodności ZU/ZR jest obowiązany przedłożyć organowi nadzoru do zatwierdzenia w drodze decyzji realistyczny plan naprawczy. Organ nadzoru może w drodze decyzji zakazać ZU/ZR dokonywania wypłat z zysku.

Likwidacja ZU/ZR Organ nadzoru nakłada na ZU/ZR obowiązek podjęcia takich środków aby w terminie 6 miesięcy od dnia stwierdzenia niezgodności przywrócony został poziom DŚW pokrywający KWW lub został obniżony profil ryzyka w celu zapewnienia zgodności z KWW. Termin ten można w uzasadnionych przypadkach przedłużyć o 3 m-ce. W przypadku przedłużenia terminu ZU/ZR ma przedkładać organowi nadzoru co 3 m-ce sprawozdanie o postępach w dokonanych pracach w celu przywrócenia właściwych relacji.

Likwidacja ZU/ZR Gdy ZU/ZR stwierdzi niezgodność z MWK lub gdy istnieje niebezpieczeństwo zaistnienia takiej w ciągu najbliższych 3 m-cy ZU/ZR niezwłocznie zawiadamia organ nadzoru. W terminie m-ca ZU/ZR przedkłada do zatwierdzenia plan przywrócenia w ciągu 3 miesięcy dopuszczonych PŚW co najmniej do poziomu MWK lub obniżenie profilu ryzyka w celu zapewnienia zgodności w MWK. Plan jest zatwierdzany w drodze decyzji. Organ nadzoru może w drodze decyzji zakazać dokonywania wypłat z zysku lub ograniczyć swobodne rozporządzanie aktywami lub wskazać zakres ograniczenia lub zakazu wskazując jednocześnie aktywa, które mu podlegają.

Likwidacja ZU/ZR Organ nadzoru może w drodze decyzji ustanowić kuratora nadzorującego wykonywanie przez ZU/ZR planu naprawczego lub krótkoterminowego planu finansowego. Ma on prawo uczestniczenia w posiedzeniach organów zarządzających, przysługuje mu prawo sprzeciwu wobec uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej (wstrzymuje ich wykonanie). Kurator może zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy (członków), która narusza interesy ZU/ZR, ubezpieczających, ubezpieczonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia (reasekuracji), cedentów. Koszty związane z wykonywaniem funkcji kuratora obciążają koszty ZU/ZR.

Likwidacja ZU/ZR Organ nadzoru może ustanowić w drodze decyzji zarząd komisaryczny w celu doprowadzenia do prawidłowych stosunków finansowych (decyzję można zaskarżyć do sądu administracyjnego): - jeśli ZU/ZR nie przedłoży krótkoterminowego planu finansowego lub organ nadzoru odmówi jego zatwierdzenia - jeśli nie zrealizuje w terminie krótkoterminowego planu finansowego - w innym przypadku zagrożenia wypłacalności ZU/ZR

Likwidacja ZU/ZR - w przypadku zaistnienia sytuacji niemożności wykonywania przez organy zarządzające powierzonych im zadań co może w istotny sposób zagrozić interesom klientów lub, - gdy organy zarządzające wykonują powierzone im zadania z rażącym naruszeniem interesów ZU/ZR lub ich klientów w szczególności poprzez doprowadzenie do sytuacji niemożności wypłacania należnych odszkodowań i świadczeń. Z dniem ustanowienia zarządu komisarycznego wygasają mandaty członków zarządu, prokury i pełnomocnictwa, a prawa i obowiązki innych organów ulegają zawieszeniu. Zarząd komisaryczny ma prawo podejmować decyzje zastrzeżone do kompetencje zarządu, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia wspólników. Koszty zarządu komisarycznego obciążają ZU/ZR.

Likwidacja ZU/ZR Organ nadzoru może zarządzić przymusową likwidację ZU/ZR jeśli: - wykonuje działalność z naruszeniem prawa, statutu lub planu działalności nie zapewniając zdolności do wykonywania zobowiązań - nie zrealizuje w terminie planu naprawczego albo krótkoterminowego planu finansowego - walne zgromadzenie nie podjęło uchwały o pokryciu straty finansowej albo strata nie została pokryta w terminie i w sposób określony w uchwale - zarząd komisaryczny nie doprowadził do przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych w ustalonym terminie - nie spełnia świadczeń z tytułu umów ubezpieczenia/reasekuracji albo spełnia je z opóźnieniem lub częściowo - zostało cofnięte zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej lub reasekuracyjnej w zakresie całej działalności

Likwidacja ZU/ZR W przypadku likwidacji przymusowej organ nadzoru: wyznacza likwidatora, powiadamia znanych sobie wierzycieli ZU/ZR, powiadamia organy nadzorcze innych krajów UE, ogłasza otwarcie likwidacji w Dz. Urz. UE W przypadku likwidacji ZU aktywa stanowiące pokrycie rtu dla celów wypłacalności tworzą osobną masę przeznaczoną na zaspokojenie roszczeń z tytułu umów ubezpieczenia czy reasekuracji, a inne zobowiązania – w dalszej kolejności. ZU/ZR nie może zawierać ani przedłużać umów ubezpieczenia/reasekuracji, obejmować nowych ryzyk w ramach istniejących umów, podwyższać sum ubezpieczenia/reasekuracji ani dokonywać zmian podwyższających odpowiedzialność.

Podstawy analizy finansowej ZU

Podstawy analizy Z.U. W praktyce wyróżnia się 2 etapy analizy Z.U.: - analizę wstępną i - analizę wskaźnikową Analiza wstępna obejmuje analizę bilansu, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych. W ramach analizy bilansu badana jest struktura aktywów i pasywów, ustalane są proporcje poszczególnych kategorii w stosunku do głównych pozycji bilansowych oraz do sumy bilansowej.

Podstawy analizy Z.U. Badane są powiązania pomiędzy poszczególnymi kategoriami aktywów i pasywów. Analiza bilansu pozwala na określenie sytuacji Z.U. i zachodzących w nim procesów. Analiza rachunku zysków i stratAnaliza rachunku zysków i strat obejmuje 2 etapy: analizę technicznego rachunku i ogólnego rachunku zysków i strat. Analiza obejmuje wskaźniki struktury i dynamiki poszczególnych przychodów i kosztów wraz w oceną ich wpływu na wynik finansowy. Jest dokonywana na różnych poziomach szczegółowości.

Podstawy analizy Z.U. Analiza rachunku przepływów pieniężnychAnaliza rachunku przepływów pieniężnych obejmuje analizę strumieni pieniężnych z poszczególnych rodzajów działalności. Obejmuje również analizy cząstkowe takie jak analiza przepływów pieniężnych: - z działalności ubezpieczeniowej brutto i na udziale własnym, - z działalności reasekuracyjnej - z działalności lokacyjnej odrębnie dla rodzajów inwestycji - z działalności służącej finansowaniu

Podstawy analizy Z.U. analizę działalności lokacyjnejW ramach analizy wstępnej przeprowadza się także analizę działalności lokacyjnej obejmującą: - wielkość i strukturę lokat - bezpieczeństwo i płynność lokat - udział w wyniku finansowym

Podstawy analizy Z.U. analiza systemu r. t. u.Kolejnym elementem analizy wstępnej jest analiza systemu r. t. u. Badana jest ich struktura oraz relacje pomiędzy rezerwami i aktywami przeznaczonymi na ich pokrycie w ujęciu brutto i na udziale własnym. Jest to etap istotny w kontekście badania wiarygodności ustaleń WF i ewentualnych manipulacji poziomem rezerw dla zmian WF.

Podstawy analizy Z.U. Analiza wskaźnikowa jest elementem charakteryzującym wybrane obszary działalności ubezpieczyciela. Pozwala na szybką ocenę sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej Z.U. Trzeba zaznaczyć że nie istnieje 1 uniwersalny zestaw wskaźników odpowiedni dla Z.U. W praktyce stosuje się kilka różnych np.: - wykaz węzłowych wskaźników – zał. Nr 2 do nieobowiązującej już normy wykonywania zawodu biegłego rewidenta nr 3 zawierający 21 wskaźników

Podstawy analizy Z.U. - zestaw wskaźników zalecanych przy badaniu sprawozdań finansowych zawierający 14 wskaźników - zestaw wskaźników wykorzystywany przy ratingu ubezpieczeniowym - wskaźniki stosowane w analizie finansowej przystosowane do specyfiki Z.U.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki wspomagania finansowegoWskaźniki wspomagania finansowego (położenia finansowego). W ich zakresie bada się: - zmiany wysokości środków własnych (dynamika środków własnych) - poziom kapitałów własnych i środków własnych na tle kategorii opisujących rozmiary działalności - poziom kapitałów własnych i środków własnych na tle rozmiarów zobowiązań - ocena wpływu przynależności do struktur holdingowych

Podstawy analizy Z.U. Stopień zabezpieczenia funduszu ubezpieczeniowego. {fundusz ubezpieczeniowy / środki własne}x100 Wartość nie powinna przekroczyć 350%

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki oceny poziomu r. t. u.Wskaźniki oceny poziomu r. t. u. W ramach tej grupy bada się relacje między poziomem r. t. u. a: - poziomem składki przypisanej brutto lub na udziale własnym, (określane są jako stopy rezerw lub wskaźniki poziomu rezerw) - kapitałami własnymi (stanowią miarę potencjalnych rozmiarów błędów i jego konsekwencji, poziom szacuje się na %) - odszkodowaniami (określane jako stopy rezerw)

Podstawy analizy Z.U. Stopa r. t. u. {średni stan r. t. u. / składka przypisana na udziale własnym}x100 Wartość pożądana to 100%. Niższy poziom wskazuje na niedoszacowanie rezerw.

Podstawy analizy Z.U. Ogólny stopień zabezpieczenia płatności odszkodowań. {średni stan r. t. u. i kapitałów własnych / składka przypisana na udziale własnym}x100 Wartość pożądana to minimum 150%. Niższy poziom identyfikuje niedokapitalizowanie Z.U.

Podstawy analizy Z.U. Wysokość ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka na udziale własnym. {max. Suma ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka / r. t. u. + kapitał własny} x 100 Wartość nie powinna przekroczyć 25%.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki płynności W tej grupie wykorzystuje się wskaźniki będącej relacją „środków płynnych” do składki przypisanej brutto, odszkodowań brutto, r. t. u., zobowiązań. Wykorzystuje się również tzw. odmianę dynamiczną wskaźników obrazującą relację przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej do powyższych wielkości.

Podstawy analizy Z.U. „ Środki płynne” lub „aktywa płynne” to: - środki natychmiast wymagalne – gotówka, środki na rachunkach bankowych - środki bieżące – gotówka, środki na rachunkach bankowych, lokaty overnight, depozyty na żądanie - środki wymagalne w krótkim okresie czasu –jw. + lokaty krótkoterminowe, akcje, obligacje, bony skarbowe

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik regulowania zobowiązań. {środki pieniężne/zobowiązania krótkoterminowe}*100 Zalecany poziom to 15 – 20 % Wskaźnik płynności szybki {płynne środki pieniężne/zobowiązania krótkoterminowe} *100 Zalecany poziom w dziale II 30 – 50%

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki oceny poziomu lokat. W ramach tej grupy należy zwrócić uwagę nie tylko na strukturę lokat czy relacje lokat do r. t. u. ale również na jakość polityki lokacyjnej: - ocena instrumentów finansowych - synchronizacja terminów płatności zobowiązań z terminem zapadalności lokat - stopień koncentracji lokat Analiza struktury lokat jest szczególnie dla tych dla których obowiązują limity.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik ulokowania lokat. {lokaty ogółem / fundusz ubezpieczeniowy}x100 Wartość minimum 100% Wartość powyżej 100% oznacza że lokatami pokryte są również kapitały gwarancyjne Poniżej to niebezpieczeństwo wypłacania odszkodowań z bieżących składek.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki sprawności działaniaWskaźniki sprawności działania. W ramach tej grupy obejmuje się badaniem skalę działalności, rotacje majątku i kapitałów, cykl obrotowości należności i zobowiązań. Wskaźniki tej grupy opisują relację składki przypisanej brutto do różnych kategorii (kapitałów własnych, aktywów, zobowiązań, należności, odszkodowań)

Podstawy analizy Z.U. Stopień zabezpieczenia działalności ubezpieczeniowej. {składka przypisana na udziale własnym / środki własne}x 100 Wskaźnik określa zdolność do generowania przychodów. Z punktu widzenia bezpieczeństwa korzystna jest niska wartość. Z punktu widzenia biznesowego wysoka. Przyjmuje się optymalny poziom 300%

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki poziomu kosztów.Wskaźniki poziomu kosztów. W tej grupie bada się poziom szkodowości, oraz poziom kosztów zawarcia i obsługi ubezpieczeń. Wskaźniki w tej grupie opisują relacje badanych kosztów do kosztów ogółem lub do składki przypisanej brutto, dynamikę poszczególnych kosztów oraz relację dynamiki kosztów do dynamiki przychodów.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik poziomu kosztów akwizycji (stopa akwizycji) {koszty akwizycji/składka przypisana brutto}*100 Zalecany poziom 15 – 25%. Wskaźnik poziomu kosztów administracji (stopa kosztów administracji) {koszty administracji/składka przypisana brutto}*100 Wartość powinna wynosić od 10 do 15%.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik szkodowości. {odszkodowania i świadczenia / składka zarobiona na udziale własnym}x100 W Z.U. działu II wskaźnik powinien przyjmować wartości 70 – 80 % W Z. U. działu I 30 – 40 %.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki reasekuracji biernej.Wskaźniki reasekuracji biernej. Stosowanie reasekuracji biernej wyrównuje i stabilizuje portfel ubezpieczeń wzmacniając podstawy finansowe Z.U. Wskaźniki w tej grupie mają postać wskaźników dynamiki bądź zysku.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik zatrzymania składki. {składka przypisana na udziale własnym / składka przypisana brutto}x100 Wartość nie powinna być niższa od 50%. Jeśli przekracza 90% w dziale II oznacza to ograniczone korzystanie z reasekuracji biernej.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik zatrzymania odszkodowań. {odszkodowania na udziale własnym / odszkodowania brutto}x100 Wartość tego wskaźnika porównuje się z poprzednim. Jeśli przyjmuje niższe wartości oznacza dobra sytuację.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźniki rentownościWskaźniki rentowności. W tej grupie ocena jest dokonywana na podstawie wskaźników odnoszących analizowaną kategorie do WF. W przypadku Z.U. analizie poddaje się działalność techniczną, reasekuracyjną, lokacyjną. W najprostszej postaci są to wskaźniki ROA, ROE, ROS.

Podstawy analizy Z.U. Wskaźnik rentowności sprzedaży netto. {wynik finansowy netto/składka przypisana brutto}*100 Wskaźnik rentowności działalności technicznej. {wynik techniczny/składka przypisana brutto}*100 Wskaźnik rentowności lokat. {dochody z lokat/lokaty ogółem}*100

I to by było na tyle.