Charakterystyka dochodów samorządu terytorialnego

Podział zadań między podmiotami publiczno-prawnymi

Podział zadań miedzy państwo i samorząd terytorialny został dokonany w Polsce tzw. ustawami kompetencyjnymi, zaś ogólny podział zadań miedzy gminy, powiaty i województwa określają tzw. ustawy ustrojowe.

Zadania własne gmin

Zgodnie z art. 6 ust. l ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, póz z późn. zm.), do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone na rzecz innych podmiotów. „Wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym” wiążą się z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty.

Zaspokajanie potrzeb zbiorowych, zarówno zgodnie z art. 166 ust. l Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., jak i art. 7 ust. l u.s.g. należy do zadań własnych gminy, do których ta ostatnia zalicza w szczególności sprawy:  ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej  gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

 wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych  utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energie elektryczną, cieplną oraz gaz  lokalnego transportu zbiorowego

 ochrony zdrowia  pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych  gminnego budownictwa mieszkaniowego  edukacji publicznej  kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury;

 kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych  targowisk i hal targowych  zieleni gminnej i zadrzewień  cmentarzy gminnych  porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego

 utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych  polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej  wspierania i upowszechniania idei samorządowej  promocji gminy  współpracy z organizacjami pozarządowymi  współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

Zadania powiatów

Według art. 4 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, póz z późn. zm.) - powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:  edukacji publicznej  promocji i ochrony zdrowia  pomocy społecznej  polityki prorodzinnej

 wspierania osób niepełnosprawnych  transportu zbiorowego i dróg publicznych  kultury i ochrony dóbr kultury  kultury fizycznej i turystyki  geodezji, kartografii i katastru  gospodarki nieruchomościami

 administracji architektoniczno-budowlanej  gospodarki wodnej  ochrony środowiska i przyrody  rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego  porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli  ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska;

 przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy  ochrony praw konsumenta  utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych  obronności  promocji powiatu  współpracy z organizacjami pozarządowymi  zapewnienia wykonania zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży

Zadania własne województw

Na podstawie art. 14 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, póz z późn. zm.) - samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:  edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego  promocji i ochrony zdrowia  kultury i ochrony jej dóbr  pomocy społecznej

 polityki prorodzinnej  modernizacji terenów wiejskich  zagospodarowania przestrzennego  ochrony środowiska  gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych  dróg publicznych i transportu zbiorowego

 kultury fizycznej i turystyki  ochrony praw konsumentów  obronności  bezpieczeństwa publicznego  przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy

Rodzaje zadań

Zadania własne gminy, powiatu i województwa dzielą się na obowiązkowe i fakultatywne. Do pierwszej grupy należą zadania uznane za obowiązkowe przez ustawy, które nakładają na wymienione jednostki obowiązek realizacji tych zadań. Podstawowym aktem prawnym rangi ustawowej, określającym pośrednio obowiązkowe zadania własne gminy, jest ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 34, póz. 198 z późn. zm.), zwana ustawą kompetencyjną.

Obligatoryjne zadania własne powiatów i województw wynikają z licznych ustaw, wśród których najważniejsze znaczenie ma tzw. ustawa kompetencyjna z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz. U. Nr 106, póz. 668 z późn. zm.). Drugą, poza zadaniami własnymi, grupą zadań j.s.t., mającą oparcie konstytucyjne, są zadania zlecone. Art. 166 ust. 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecać jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie zadań publicznych, przy tym ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych.

Główną innowacją tego zapisu, która musi zostać uwzględniona przy konstrukcji odpowiednich przepisów ustaw, jest ograniczenie zlecania gminom, powiatom i województwom zadań publicznych wyłącznie do przypadków podyktowanych uzasadnionymi potrzebami państwa. Powinno to przeciwdziałać przerzucaniu na te jednostki jakichkolwiek zadań państwowych, ze względu na interes administracji centralnej lub chęć pozbycia się przez nią zadań praco- i kosztochłonnych. Innym ograniczeniem w pochopnym przerzucaniu na jednostki samorządu terytorialnego zadań państwowych jest zapis art. 167 ust. 4 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowiący, że zmiany w zakresie zadań i kompetencji j.s.t. następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Zadania z zakresu administracji rządowej mogą być wykonywane przez gminy, powiaty, województwa także na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Na wykonanie zadań zleconych jednostka samorządu terytorialnego powinna otrzymać środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania tych zadań. W razie niedotrzymania określonych ustawami lub zawartymi porozumieniami terminów przekazywania środków finansowych na wykonywanie zadań zleconych, jednostce przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.

Między zadaniami własnymi a zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego występują trzy grupy różnic, istotne z punktu widzenia gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Są to różnice w:  źródłach i sposobie finansowania wymienionych grup zadań  nadzorze i kontroli wydatków na ich realizację  zasadach planowania budżetowego i wykonania budżetu w zakresie obydwu grup zadań

Zadania własne finansowane są z własnych dochodów i przychodów (podatków samorządowych, udziałów w podatkach państwowych, dochodów z majątku i służb, dochodów zwrotnych, kredytów, obligacji) oraz subwencji i dotacji na zadania własne. Zadania zlecone gminie, powiatowi i województwu ustawami finansowane są natomiast z dotacji celowych, zaś zadania przekazane (zlecone) w drodze porozumień - ze źródeł ustalonych w tych porozumieniach. Zasady i terminy przekazywania środków na zadania zlecone określają odpowiednio ustawy lub porozumienia.

W zakresie nadzoru i kontroli nad wydatkami na realizację zadań własnych i zleconych - pierwsza grupa wydatków podlega kontroli z punktu widzenia ich zgodności z prawem, natomiast druga grupa także z punktu widzenia celowości, rzetelności i gospodarności.

Odmienne są także zasady planowania wydatków budżetowych i ich wykonania w zakresie obydwu grup zadań. Wydatki na zadania zlecone ustawami są ujęte w odrębnym planie finansowym, będącym elementem budżetu gminy, powiatu i województwa; plan ten opracowywany jest przez organ wykonawczy jednostki według szczególnych zasad, ustalonych przez Ministra Finansów, zaś sprawozdanie z jego wykonania sporządzone jest odrębnie od rocznego zbiorczego sprawozdania z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Zmiany w strukturze zadań j.s.t. od l stycznia 2004 r.

Do zadań z zakresu administracji rządowej, które od l stycznia 2004 r. zostały przekazane do realizacji przez j.s.t. jako zadania własne, należą: I.w gminie:  finansowanie oświetlenia dróg publicznych, dla których gmina nie jest zarządcą, oraz dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych w miastach na prawach powiatu  ewidencja pól biwakowych oraz ewidencja obiektów hotelarskich

II.w powiecie:  tworzenie i utrzymywanie powiatowego centrum pomocy rodzinie i zapewnianie środków na wynagrodzenia pracowników  rejestrowanie bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy  prowadzenie poradnictwa zawodowego dla bezrobotnych  przyznawanie i wypłacanie uprawnionym osobom świadczeń przedemerytalnych i wypłacanie zasiłków przedemerytalnych;

 wydawanie określonych decyzji w sprawach dotyczących zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu  nadzór nad działalnością stowarzyszeń kultury fizycznej oraz związków sportowych  inwentaryzacja leśna

III.w województwie:  finansowanie ustawowych uprawnień do ulgowych przejazdów w krajowych pasażerskich przewozach autobusowych

Natomiast do zadań własnych j.s.t., na które dotychczas przekazywana była dotacja celowa z budżetu państwa na finansowania lub dofinansowanie zadań własnych j.s.t., a które są obecnie finansowane z dochodów własnych j.s.t., należą: I.w gminie:  wypłata dodatków mieszkaniowych

II.w powiecie:  prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych  organizowanie opieki w rodzinach zastępczych  zapewnianie, organizowanie i prowadzenie usług o określonym standardzie w domach opieki społecznej o zasięgu ponadgminnym (docelowo zadanie to będzie realizowała gmina, w okresie przejściowym, powiat otrzymuje na ten cel dotacje)

 prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych (w okresie przejściowym powiat otrzymuje na ten cel dotacje)  nadzór nad gospodarką leśną w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa  zadania własne samorządu powiatowego określone w art. 6a ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

III.w województwie:  zadania własne samorządu województwa określone w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy  zadania własne samorządu województwa określone w art. 5 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu  działalność Krajowego Ośrodka Mieszkalno- Rehabilitacyjnego w Dąbku (województwo mazowieckie)  utrzymywanie placówki opiekuńczo-wychowawczej im. J. Korczaka (województwo pomorskie)

Powoływana u.d.j.s.t. dokonała istotnej zmiany w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, póz. 789 z późn. zm.) Na jej podstawie organizowanie i dotowanie regionalnych przewozów pasażerskich wykonywanych w ramach obowiązku służby publicznej oraz nabywanie kolejowych pojazdów szynowych należy do zadań własnych samorządu województwa. Zadanie to finansowane jest z dochodów własnych samorządu województwa.

Natomiast nową ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, do zadań własnych gmin o charakterze obligatoryjnym zaliczono:  opracowanie i realizacje gminnej strategii rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka  sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej  udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym

 przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych  przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych  przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego  przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia

 przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego  opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi z matką, ojcem lub rodzeństwem  pracę socjalną

 organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi  prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych  tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną  dożywianie dzieci

 sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym  kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu  sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego  utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników

Do zadań własnych powiatu w zakresie opieki społecznej należy:  opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka - po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami  prowadzenie specjalistycznego poradnictwa  organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci oraz wypłacanie wynagrodzenia z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka albo świadczonej opieki i wychowania niespokrewnionym z dzieckiem zawodowym rodzinom zastępczym

 zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców, w szczególności przez organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, dla dzieci i młodzieży, w tym placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie  pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu

 przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze  pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze dla osób mających braki w przystosowaniu się

 pomoc osobom mającym trudności w integracji ze środowiskiem, które otrzymały status uchodźcy  pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego  prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób  prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz powiatowych ośrodków wsparcia, w tym domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, z wyłączeniem środowiskowych domów samopomocy i innych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi

 prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej  udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach  szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr pomocy społecznej z terenu powiatu  doradztwo metodyczne dla kierowników i pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z terenu powiatu  podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych

 sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego  sporządzanie bilansu potrzeb powiatu w zakresie pomocy społecznej; stworzenie i utrzymywanie powiatowego centrum pomocy rodzinie, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników. Zadaniami zleconymi powiatowi w zakresie pomocy społecznej są: pomoc uchodźcom w zakresie indywidualnego programu integracji oraz opłacanie za te osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia;

 prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi  realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochrony poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia

Do zadań samorządu województwa w zakresie opieki społecznej należą:  opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szczególności program przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi - po konsultacji z powiatami; organizowanie kształcenia, w tym prowadzenie publicznych szkół służb społecznych oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej; rozpoznawanie przyczyn ubóstwa oraz opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej wspierających samorządy lokalne w działaniach na rzecz ograniczania tego zjawiska  inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej;

 organizowanie i prowadzenie regionalnych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej  prowadzenie banku danych o wolnych miejscach w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie województwa  sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego;

sporządzanie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej i przekazywanie go wojewodzie utworzenie i utrzymanie regionalnego ośrodka polityki społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników

Dochody j.s.t. można klasyfikować, przyjmując różnorodne kryteria. Najczęściej spotykanym, a jednocześnie stwarzającym wiele problemów podziałem dochodów j.s.t., jest rozróżnienie dochodów własnych i pozostałych.

Klasyfikacja dochodów samorządowych

W znaczeniu węższym dochodami własnymi są tylko te dochody, w których występuje władztwo podatkowe lub posiadanie własności określonych źródeł dochodów, albo też posiadanie uprawnień do wprowadzania i kształtowania określonych dochodów (np. dochody z podatków i opłat, wpływy z samoopodatkowania się mieszkańców gminy, dochody z majątku, dochody z prowadzonej działalności gospodarczej, dochody realizowane przez jednostki budżetowe). W ujęciu tym do dochodów własnych nie zalicza się udziałów j.s.t. w podatkach państwowych. Należy wspomnieć, iż koncepcja dochodów własnych sensu stricto znajduje akceptację większości przedstawicieli doktryny, a także samych organów j.s.t.

W ujęciu szerokim zaś, przyjmowanym zgodnie z art. 167 ust. 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., dochodami własnymi j.s.t. są te dochody, które nie są subwencjami i dotacjami, a więc również udziały w podatkach państwowych. W ujęciu tym dochody własne j.s.t. prezentowane są w sprawozdawczości budżetowej, a także w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Spośród dwóch koncepcji ujmowania dochodów własnych j.s.t.: pierwszej - dochodów własnych sensu stricto (bez udziałów w podatkach państwowych) oraz drugiej - dochodów własnych sensu largo (łącznie z udziałami w podatkach państwowych) ustawodawca, reformując system dochodów j.s.t., wybrał koncepcję drugą.

W klasyfikacji dochodów j.s.t., nawiązującej do obowiązującego systemu, można również znaleźć podział na dochody:  bezzwrotne (tj. wpływy z podatków, opłat, subwencji i dotacji) i zwrotne (tj. wpływy z pożyczek, kredytów, wyemitowanych obligacji), przy czym tych ostatnich polska klasyfikacja budżetowa, dostosowana w 1993 r. do norm europejskich, nie uznaje za źródła dochodów budżetowych, lecz za przychody j.s.t., traktując podobnie również nadwyżkę budżetową (nadwyżkę dochodów nad wydatkami budżetowymi). Również u.f.p. wyraźnie rozdziela dochody publiczne od przychodów budżetu państwa i j.s.t. pochodzących ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji majątku Skarbu Państwa lub majątku j.s.t., ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych oraz, najczęściej występujących, przychodów pochodzących z otrzymanych pożyczek i kredytów

 nieodpłatne (np. podatki, darowizny, spadki) i odpłatne (np. opłaty, wpływy z pożyczek, kredytów)  przymusowe (podatki, opłaty, kary, grzywny) i dobrowolne (spadki, zapisy, darowizny)  zasadnicze (podatki, opłaty, subwencje, dotacje, udziały w podatkach państwowych) i uboczne (kary, grzywny, spadki, zapisy, darowizny);

 podatkowe (podatki lokalne, inne podatki samorządowe, niektóre opłaty, dochody z udziałów w podatkach państwowych) i niepodatkowe (subwencje ogólne, dotacje celowe, dochody z majątku, część opłat, zapisy, darowizny, spadki, kary i grzywny)

Dodatki do podatków byty znane i szeroko stosowane w finansach lokalnych II Rzeczypospolitej, także w systemach finansów samorządowych niektórych krajów (w tym należących do Unii Europejskiej) źródło to występuje obecnie. Ich istota polega na przyznaniu określonym j.s.t. dodatkowych wpływów, związanych z podstawowym podatkiem państwowym lub samorządowym.

Wpływy te mogą być określone kwotowo lub procentowo, a na ich ustalanie samorząd ma z reguły określony wpływ, w granicach ustalonych ustawowo przez państwo. Dodatki do podatków mogą być więc nośnikiem samorządowego władztwa podatkowego, a czasami - jak w naszych powiatach i województwach - jedynym realnym sposobem jego realizacji. Obiektywnie należy przyjąć, że dodatki do podatków komplikują i czynią mniej przejrzystym system źródeł dochodów i finansów lokalnych w ogóle.

Z kolei istotą podatków fakultatywnych, jako źródła dochodów samorządu, jest przyznanie władzom lokalnym prawa ustanawiania specyficznych podatków na ich terenie (np. podatek od reklam, od polowań itp.). We współczesnych państwach unitarnych z reguły takie podatki regulowane są ustawowo, a władze lokalne mogą decydować o ich wprowadzeniu bądź niewprowadzeniu na swoim terenie oraz kształtować stawki, stosować specyficzne ulgi i zwolnienia itp.

Polska Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. zdaje się nie dopuszczać podatków fakultatywnych w powyższym rozumieniu. Dyskusyjny jest problem zgodności z Konstytucją RP rozwiązań, przyznających j.s.t. prawo wprowadzania powszechnych zwolnień z istniejących podatków i opłat lokalnych, przez co można osiągnąć - częściowo przynajmniej - efekt podatków fakultatywnych.

Literatura: Ruśkowski E., Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004