Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Prawo dewizowe to zbiór przepisów, które normują zasady posiadania obcych walut, wartości dewizowych (takich jak przekazy, weksle, czeki, akredytywy pieniężne wyrażone w walucie obcej), innych wartości (np. metale szlachetne w postaci złota czy platyny) oraz sposoby dysponowania nimi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Prawo dewizowe zawiera ograniczenia w swobodnym obrocie wartościami dewizowymi w zależności od aktualnego modelu ustroju dewizowego. To, jaki model dewizowy przyjęło dane państwo, może być zmienne i zależy w głównej mierze od stabilności polityczno-gospodarczej. Podkreślić należy, że żadne państwo (nawet to, które cechuje wysoka stabilność) nie zrezygnowało z regulacji tej dziedziny prawa finansowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

W doktrynie zgodnie przyjmuje się, że prawo dewizowe jest częścią prawa finansowego, wykazującą cechy swoiste. Prawo dewizowe posiada swoją część materialną, procesową oraz ustrojową. Ściśle wiąże się z innymi gałęziami prawa – np. z prawem karnym skarbowym, administracyjnym, publicznym prawem gospodarczym oraz prawem cywilnym. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Najbardziej liberalnym modelem jest model pełnej swobody w zakresie obrotu dewizowego, w ramach którego państwo nie kontroluje posiadania przez obywateli dewiz, a także pozostawia swobodę w zakresie obracania nimi. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Na drugim biegunie natomiast znajduje się model, zgodnie z którym państwo posiada monopol dewizowy. Oznacza to, że de facto obrót, a w niektórych przypadkach także i posiadanie dewiz, jest całkowicie zabronione. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Pomiędzy tymi dwoma modelami znajduje się model mieszany, który jak sama nazwa wskazuje jest połączeniem modeli liberalnego i monopolu państwa. W zależności od tego, który z nich będzie dominował nad pozostałym, ustrój dewizowy państwa będzie mniej lub bardziej swobodny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Nowym i szczególnym modelem ułożenia stosunków dewizowych jest model krajów należących do Wspólnoty Europejskiej, a także krajów należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Zakłada on pewne ograniczenia w stosunku do państw niebędących członkami wspomnianych organizacji (aspekt zewnętrzny), dając jednocześnie pełną swobodę dewizową między nimi (aspekt wewnętrzny). Związany jest on głównie z faktem wprowadzenia w państwach objętych unią walutową EURO. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Ustawa z r., która weszła w życie r., ustawa o Narodowym Banku Polskim, ustawa – Prawo bankowe, ustawa – Kodeks karny skarbowy, regulująca prawnokarne aspekty prawa dewizowego, ustawa – Kodeks postępowania administracyjnego, ustawa o Kontroli Skarbowej, ustawa o obrocie instrumentami finansowymi, ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, rozporządzenia (najważniejsze z nich to rozporządzenie Ministra Finansów z r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych), zarządzenia wydawane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz uchwały zarządu NBP. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Ustawa zawiera regulacje dotyczące obrotu dewizowego z zagranicą oraz obrotu wartościami dewizowymi w kraju, a także działalności gospodarczej w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Rezydenci to osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty mające siedzibę w kraju, które posiadają zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. Rezydentem będzie również znajdujący się w kraju oddział, przedstawicielstwo czy przedsiębiorstwo utworzone przez nierezydentów, a także polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Nierezydentem będą osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą, a także inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; nierezydentami są również znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów, oraz obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Do tej kategorii należeć będą: osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne podmioty, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu, mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w krajach trzecich; nierezydentami z krajów trzecich są również znajdujące się w tych krajach oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów lub nierezydentów z innych krajów Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Obrotem dewizowym jest obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju. Obrotem dewizowym z zagranicą jest zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować dokonywanie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także wykonywanie takich umów lub czynności, zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą, a także wykonywanie takich umów czy wreszcie dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Obrotem wartościami dewizowymi w kraju jest zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywanie takich umów lub czynności. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Wszelkie ograniczenia są wymienione w ustawie w formie katalogu enumeratywnego. Mają charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone (tzw. ius cogens). Uzasadnieniem wprowadzenia ograniczeń dewizowych jest konieczność zapewnienia stabilności i integralności państwa. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Ograniczeniami dewizowymi są: 1) wywóz, wysyłanie oraz przekazywanie przez rezydentów do krajów trzecich krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, z przeznaczeniem na podjęcie lub rozszerzenie w tych krajach działalności gospodarczej, w tym na nabycie nieruchomości na potrzeby tej działalności, z wyjątkiem przekazywania do krajów trzecich krajowych lub zagranicznych środków płatniczych na pokrycie kosztów działalności polegającej na bezpośrednim świadczeniu usług w wykonaniu zawartej umowy lub promocji i reklamie działalności gospodarczej prowadzonej przez rezydenta w kraju; Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

2) zbywanie w kraju przez nierezydentów z krajów trzecich, a także przez organizacje międzynarodowe, do których nie należy Rzeczpospolita Polska, zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem innych podmiotów: a) papierów wartościowych dłużnych o terminie wykupu krótszym niż rok, z wyjątkiem nabytych w kraju, b) wierzytelności i innych praw, których wykonywanie następuje poprzez dokonywanie rozliczeń pieniężnych, z wyjątkiem nabytych w kraju lub powstałych w obrocie z rezydentami w zakresie niewymagającym zezwolenia dewizowego; Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

3) nabywanie przez rezydentów, zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem innych podmiotów: a) udziałów i akcji w spółkach mających siedzibę w krajach trzecich, a także obejmowanie udziałów i akcji w takich spółkach, b) jednostek uczestnictwa w funduszach zbiorowego inwestowania mających siedzibę w krajach trzecich, c) papierów wartościowych dłużnych wyemitowanych bądź wystawionych przez nierezydentów z krajów trzecich, d) wartości dewizowych zbywanych przez nierezydentów z krajów trzecich, w zamian za inne wartości dewizowe lub krajowe środki płatnicze, e) wierzytelności i innych praw, których wykonywanie następuje poprzez dokonywanie rozliczeń pieniężnych, zbywanych przez nierezydentów z krajów trzecich; Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

4) zbywanie przez rezydentów, zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem innych podmiotów, w krajach trzecich: a) papierów wartościowych dłużnych o terminie wykupu krótszym niż rok, z wyjątkiem nabytych w tych krajach na podstawie zezwolenia dewizowego, b) wierzytelności i innych praw, których wykonywanie następuje poprzez dokonywanie rozliczeń pieniężnych, z wyjątkiem nabytych w tych krajach na podstawie zezwolenia dewizowego lub powstałych w obrocie z nierezydentami z krajów trzecich w zakresie niewymagającym zezwolenia dewizowego; Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

5) otwieranie przez rezydentów, zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem innych podmiotów, rachunków w bankach i oddziałach banków, mających siedzibę w krajach trzecich, z wyjątkiem ich otwierania w czasie pobytu w tych krajach, a także w związku z działalnością określoną w pkt 4, z zastrzeżeniem nieutrzymywania takich rachunków dłużej niż 2 miesiące od zakończenia pobytu lub działalności; Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

6) dokonywanie przez rezydentów i nierezydentów z krajów trzecich rozliczeń pieniężnych w wykonaniu czynności określonych w pkt 2–5, z wyłączeniem czynności, których dokonywanie nie wymaga zezwolenia dewizowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Obowiązki dewizowe to powinności, jakie mają podmioty, które biorą udział w obrocie dewizowym względem organów państwowych. Mogą one mieć różny charakter lecz niewątpliwie każdy z nich będzie powodował, w mniejszym bądź większym stopniu, ograniczenie w sferze prawa dewizowego. Najbardziej popularne są te związane z obowiązkiem dostarczania różnego rodzaju informacji np. o fakcie przywozu czy wywozu z kraju kruszców. Obowiązki te mogą być związane także z koniecznością przechowywania odpowiedniej dokumentacji, choć w tym przypadku można uznać, że stanowią one pewnego rodzaju zabezpieczenie dla podmiotu w przypadku ewentualnego postępowania dowodowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Podstawowym obowiązkiem, któremu w równym stopniu podlegają rezydenci i nierezydenci dotyczy konieczności zgłaszania w formie pisemnej organom celnym lub organom Straży Granicznej przywozu do kraju oraz wywozu za granicę złota dewizowego lub platyny dewizowej, bez względu na ilość, a także krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, jeżeli ich wartość przekracza łącznie równowartość 10 tys. euro. Podmioty te mają obowiązek przedstawiać wspomnianym organom, na ich żądanie, przywożone do kraju lub wywożone za granicę wartości dewizowe oraz krajowe środki płatnicze. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Drugi obowiązek dotyczy konieczności dokonywania przekazów pieniężnych za granicę oraz związanych z obrotem dewizowym rozliczeń w kraju wyłącznie za pośrednictwem uprawnionych banków lub krajowych instytucji płatniczych lub oddziałów unijnych instytucji płatniczych, jeżeli kwota przekazu lub rozliczenia przekracza równowartość 15 tys. euro. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Kolejny obowiązek dotyczy rezydentów dokonujących obrotu dewizowego oraz przedsiębiorców wykonujących działalność kantorową. Są oni obowiązani przekazywać Narodowemu Bankowi Polskiemu dane w zakresie niezbędnym do sporządzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Rezydenci na żądanie uprawnionego banku, obowiązanego do przekazywania, na podstawie odrębnych przepisów, danych w zakresie niezbędnym do sporządzenia przez Narodowy Bank Polski bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, są obowiązani udzielać temu bankowi informacji o dokonywanym za jego pośrednictwem obrocie dewizowym, w szczególności dotyczących przeznaczenia środków pieniężnych będących przedmiotem takiego obrotu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Przedsiębiorcy wykonujący działalność kantorową oraz rezydenci i nierezydenci dokonujący czynności obrotu dewizowego, które podlegają ograniczeniom lub obowiązkom określonym w ustawie, są obowiązani, na potrzeby kontroli skarbowej oraz kontroli wykonywanej przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego, przechowywać dokumenty związane z tą działalnością lub tymi czynnościami przez okres 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wykonywali działalność kantorową lub dokonali danej czynności obrotu dewizowego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Zezwolenia dewizowe to odstępstwa od ograniczeń i obowiązków dewizowych, które mają na celu złagodzenie reżimu ustawy i uwzględnienie potrzeby indywidualnych sytuacji. Można ich udzielić, jeżeli nie zagraża to interesowi publicznemu lub międzynarodowym zobowiązaniom wiążącym Rzeczpospolitą Polską. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

1. Ogólne zezwolenia dewizowe wydawane są przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych w formie rozporządzenia. Najważniejszym jest, wspominane już, rozporządzenie Ministra Finansów z r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych. Zezwolenia ogólne mogą dotyczyć wszystkich bądź określonej kategorii podmiotów (grup) oraz wszystkich bądź rodzajowo określonych spraw. 2. Indywidualne zezwolenia dewizowe wydawane są przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego w drodze decyzji administracyjnej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Indywidualne zezwolenia dewizowe wydawane są bądź to dla konkretnej osoby prawnej (lub innej jednostki organizacyjnej) poprzez wskazanie jej nazwy, bądź dla konkretnej osoby fizycznej poprzez wskazanie jej danych osobowych (imienia i nazwiska). Zezwolenia obowiązują w zakresie i na warunkach w nich określonych. Z zezwolenia dewizowego, udzielonego na zawarcie umowy lub dokonanie rozliczenia, mogą korzystać wszystkie strony tej umowy lub rozliczenia. Udzielone spółce zezwolenie dewizowe nie przechodzi na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną, gdy spółka, która otrzymała zezwolenie, została przejęta przez inną spółkę lub wraz z inną spółką albo spółkami zawiąże nową spółkę. Zezwolenia mogą być uchylone przez organ, który je wydał, jeżeli korzystanie z nich odbywa się wbrew określonym w nim warunkom. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Działalność kantorowa to regulowana działalność gospodarcza polegająca na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży, która wymaga wpisu do rejestru działalności kantorowej prowadzonego przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Działalność kantorową może wykonywać osoba fizyczna, która nie została prawomocnie skazana za przestępstwo skarbowe albo za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, a także osoba prawna oraz spółka niemająca osobowości prawnej, której żaden odpowiednio członek władz lub wspólnik nie został skazany za takie przestępstwo. Czynności bezpośrednio związane z wykonywaniem działalności kantorowej mogą być wykonywane tylko przez osoby, które nie zostały skazane prawomocnie za przestępstwa określone powyżej i które posiadają fachowe przygotowanie do wykonywania tych czynności. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Przedsiębiorca rozpoczynający działalność kantorową jest obowiązany zawiadomić pisemnie organ prowadzący rejestr o podjęciu działalności kantorowej, a w razie zaprzestania jej wykonywania, złożyć wniosek o wykreślenie z rejestru, w terminie 7 dni, licząc odpowiednio od dnia podjęcia działalności kantorowej lub zaprzestania jej wykonywania. Przedsiębiorca może zawiesić, na okres nie dłuższy niż 2 lata, wykonywanie działalności kantorowej. W przypadku zawieszenia wykonywania działalności kantorowej na okres krótszy niż 2 lata, przedsiębiorca może przedłużyć ten okres łącznie do 2 lat. O zawieszeniu wykonywania działalności kantorowej, przedłużeniu zawieszenia oraz o wznowieniu jej wykonywania przedsiębiorca jest obowiązany zawiadomić pisemnie organ prowadzący rejestr w terminie 7 dni, licząc od dnia zawieszenia, przedłużenia zawieszenia lub wznowienia wykonywania działalności kantorowej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Narodowy Bank Polski wykonuje kontrolę udzielonych przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego zezwoleń dewizowych, działalności kantorowej oraz wykonywania obowiązku dotyczącego zgłaszania danych o obrocie dewizowym za granicą. Kontrola Narodowego Banku Polskiego polega na sprawdzaniu, czy korzystanie z udzielonego zezwolenia odbywa się zgodnie z jego warunkami, czy działalność kantorowa jest prowadzona jest zgodnie z ustawą – Prawo dewizowe, przepisami wydanymi na podstawie tej ustawy oraz warunkami określonymi w pozwoleniu na jej prowadzenie, a także na sprawdzaniu, czy rezydenci dokonujący obrotu dewizowego oraz przedsiębiorcy wykonujący działalność kantorową, którzy obowiązani są przekazywać Narodowemu Bankowi Polskiemu dane w zakresie niezbędnym do sporządzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej realizują ten obowiązek oraz czy dane przekazywane w wykonaniu tego obowiązku są zgodne ze stanem faktycznym. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

Kontrola dokonywana przez kontrolerów NBP jest przeprowadzana na podstawie przyznanego im upoważnienia i może odbywać się zarówno w siedzibie jednostki kontrolowanej, jak i w siedzibie NBP. Kontrola kończy się sporządzeniem protokołu – jeżeli była prowadzona w siedzibie jednostki kontrolowanej albo sprawozdaniem, jeżeli była prowadzona w siedzibie NBP. Przedstawiciel kontrolowanej jednostki może w terminie 14 dni od otrzymania protokołu zgłosić na piśmie umotywowane zastrzeżenia co do zawartych w nim ustaleń. W razie nieuwzględnienia tych zastrzeżeń w całości lub w części kontroler przekazuje na piśmie swoje stanowisko kontrolowanej jednostce. W przypadku stwierdzenia w wyniku przeprowadzonej kontroli nieprawidłowości, Prezes Narodowego Banku Polskiego przekazuje kontrolowanej jednostce zalecenia pokontrolne a kierownik kontrolowanej jednostki jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia otrzymania zaleceń pokontrolnych, poinformować w formie pisemnej jednostkę organizacyjną Narodowego Banku Polskiego, wykonującą kontrolę, o działaniach podjętych w celu wykonania zaleceń pokontrolnych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ

W przypadku stwierdzenia rażącego naruszenia przepisów prawa lub warunków udzielonego zezwolenia dewizowego, kontrolerzy występują do Prezesa Narodowego Banku Polskiego albo dyrektora jednostki organizacyjnej Narodowego Banku Polskiego, który wydał zezwolenie dewizowe, o jego uchylenie. Gdy natomiast doszło do naruszenia warunków wykonywania działalności kantorowej, kontrolerzy występują do Prezesa Narodowego Banku Polskiego o wydanie decyzji o zakazie jej wykonywania. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego WPIA UŁ