dr Izabela Rybka Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie LOKALNY SYSTEM WSPARCIA DZIECKA I RODZINY

Aktywna polityka społeczna a lokalne systemy wspierania dziecka i rodziny  ● Decentralizacja: wzrost znaczenia samorządów lokalnych – podmioty lokalnej polityki społecznej, w tym polityki rodzinej  ● Podmiotowość wspólnot lokalnych – więzi społeczne oparte na zaufaniu i wymianie dóbr materialnych i symbolicznych, sieci wsparcia społecznego (kapitał społeczny)  ● Subsydiarność (pomocniczość) i wzrost znaczenia sektora obywatelskiego – organizacje pozarządowe i inne podmioty trzeciego sektora jako partnerzy w tworzeniu lokalnych strategii, programów/ w realizowaniu zadań w odpowiedzi na potrzeby dzieci i rodzin gminne programy wspierania rodziny powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej zlecanie zadań przez JST organizacjom pozarządowym, w tym tzw. kościelnym Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 2012  ● Środowiskowa praca socjalna – ze środowiskami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, ukierunkowana na zmiany społeczne  rozwiazywanie problemów i zaspakajanie potrzeb w oparciu o zasoby rodziny i środowiska lokalnego 2

Lokalny system wsparcia dziecka i rodziny w warszawskim Programie Rodzina POLITYKA SPOŁECZNA NA RZECZ RODZINY POMOC SPOŁECZNA DLA RODZIN WIELOPROLEMOWYCH, WYKLUCZONYCH SPOŁECZNIE: LSW PIECZA ZASTĘPCZA  RODZINNA 3

Lokalny system wsparcia dziecka i rodziny Lokalny system wsparcia: wewnętrznie spójny system instytucji osadzonych w środowisku lokalnym, ukierunkowanych na realizację wspólnego priorytetu, jakim jest dostarczanie wszechstronnej, długofalowej i skutecznej pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym, w szczególności ma wspomagać rodzinę, a nie wyręczać (subsydiarność w pracy z rodziną) ma mobilizować rodzinę do zmiany, stwarzać warunki umożliwiające/ ułatwiające podejmowanie własnych działań oraz towarzyszyć rodzinie pomoc dla rodziny ma być planowana przez profesjonalistów wspólnie z rodziną (koncepcja empowerment) koordynowane i zintegrowane działania lokalnych podmiotów na rzecz rodziny zwiększają skuteczność podejmowanych rozwiązań – sieci współpracy (networking) Program Rodzina na lata

Lokalny system wsparcia dziecka i rodziny: współpraca WSPÓŁPRACA jako zasadniczy czynnik kształtujący jakość i skuteczność działań wspierających dzieci i rodziny MIĘDZYRESORTOWA –instytucji działających w różnych obszarach polityki społecznej: edukacja, zdrowie, polityka lokalowa, kultura, sport, pomoc społeczna, zatrudnienie – instytucji poza polityką społeczną: np. policja, wymiar sprawiedliwości: sądy rodzinne MIĘDZYSEKTOROWA – instytucji publicznych – organizacji pozarządowych świadczących usługi we wszystkich obszarach polityki społecznej  art. 2 ust. 2 Ustawy o pomocy społecznej  5

Lokalne systemy wsparcia dziecka i rodziny w prawobrzeżnej Warszawie dzielnice: Praga Północ, Praga Południe i Targówek podmioty tworzące konsorcja: szkoła, placówki wsparcia dziennego, OPS, inne lokalne publiczne i pozarządowe podmioty polityki społecznej adresaci: dzieci, rodzina, społeczność lokalna 4 lokalne systemy wsparcia 1.„Tu Praga Waw PL”, 2.„Partnerstwo dla Dzieci Pragi Południe”, 3.„Lokalny System Wsparcia na Targówku Mieszkaniowym” 4.„My Targówek” na Targówku Fabrycznym wykluczeniem/lsw 6

Lokalny System Wsparcia obejmuje rejon Nowej Pragi Klub Alternatywny – Caritas Diecezji Warszawsko Praskiej Stowarzyszenie GPAS Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Pomocy Q Zmianom Stowarzyszenie Serduszko dla Dzieci Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Praga Północ

Pogotowie Lekcyjne, Szkoła Ruchoma, warsztaty dla uczniów zdolnych i metod uczenia się, grupy podwórkowe i animacyjne Działania edukacyjne Socjoterapia, Logopedia, Reedukacja, Integracja Sensoryczna Działania terapeutyczne Mikrogranty, Mikrostypendia, Dziecięce projekty społeczne, Wyjazdy wakacyjne Działania rozwijające zainteresowania Praska Światoteka Wykorzystanie nowoczesnych technologii Portal TUPRAGA.WAW.PL, facebook, Festyny Rodzinne Poprawa komunikacji Wykorzystanie dziennikarstwa jako metody kształcenia umiejętności społecznych i komunikacyjnych Uczenie umiejętności społecznych Zajęcia artystyczne, muzyczne, plastyczne, wystawy fotografii, kino plenerowe Uczestnictwo w kulturze

Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Targówek Punkt Informacyjno - Konsultacyjny ds. przeciw- działania alkoholizmowi, narkomanii, HIV, AIDS Urząd Dzielnicy Targówek Szkoła Podstawowa nr 28 im. Stefana Żeromskiego Szkoła Podstawowa nr 114 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jędrzeja Cierniaka Gimnazjum nr 142 z Oddziałami Dwujęzycznymi Gimnazjum nr 141 Im. Majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala” Dom Kultury „Zacisze” Teatr Rampa

10

LSW „My Targówek” na Targówku Fabrycznym LSW „My Targówek”: Stowarzyszenie Mierz Wysoko, Fundacja na Miejscu, Stowarzyszenie Dzieci Targówka, Fundacja Różnorodności Społecznej, Stowarzyszenie Praktyków Kultury, Parafia Rzymsko-Katolicka Zmartwychwstania Pańskiego Na Targówku Fabrycznym – tam gdzie stał dom pana Balcerka z serialu Alternatywy 4 11

I. Współpraca podmiotów w ramach LSW: badania PWD I etap badań (ilościowe) 105 wywiadów kwestionariuszowych bezpośrednich (PAPI) z kierownikami placówek wsparcia dziennego w siedzibach PWD I etap badań (ilościowe) zogniskowane wywiady grupowe (FGI) z przedstawicielami zawodów pomocowych: 1.pracownicy socjalni (ośrodek pomocy społecznej) 2.asystent rodziny (ośrodek pomocy społecznej) 3.pedagog szkolny (szkoła) 4.kurator sądowy lub społeczny (sąd rodzinny) 5.kierownicy PWD Badania zostały zrealizowane na zlecenie Biura Pomocy i Projektów Społecznych w urzędzie m. st. Warszawy marzec – maj 2013 roku nieformalny Zespół Badawczy SPOIWO; raport z badań pt. Funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego na terenie Miasta Stołecznego Warszawy: wykluczeniem/plac-wki-wsparcia-zewn wykluczeniem/plac-wki-wsparcia-zewn 12

Podmiot prowadzący PWDPWD liczba PWD odsetek PWD Urząd m. st. Warszawy 1413,3 Zespół Ognisk Wychowawczych (ZOW) im. K. Lisieckiego Dziadka  PWD specjalistyczne  PWD pracy podwórkowej 11 1 Ośrodek Kultury Wola im. S. Żeromskiego  Klub Osiedlowy „13”  Świetlica „Świetliki” 1 Organizacje pozarządowe 7470,5 Towarzystwo Pomocy Dzieciom  Środowiskowe Ogniska Wychowawcze 31 Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom „Gniazdo”  Gniazda 8 różne stowarzyszenia i fundacje  PWD opiekuńcze, specjali- styczne, pracy podwórkowej 35 Kościelne organizacje pozarzą- dowe, jednostki kościoła, zw. wyz. 1716,2 Caritas  PWD Caritas 7 Inne podmioty kościelne  PWD przy zgromadzeniach zakonnych, parafiach, etc. 10 Suma ,0 13

Współpraca PWD z otoczeniem instytucjonalnym Kto jest najważniejszym partnerem dla PWD? (N=103) 14 I najważ.II najważ.III najważ. wszystkie PWD (%) szkoły52,419,49,781,5 ośrodki pomocy społecznej8,726,28,743,6 urząd dzielnicy10,714,64,930,2 instytucje kultury, sportu, edukacyjne 2,99,712,625,2 inna jednostka w strukturze danej organizacji 8,76,87,823,3 kuratorzy sądowi6,85,86,318,9 kuratorzy społeczni1,94,97,014,7 specjalistyczne PWD2,91,92,97,7

Relacje placówek wsparcia dziennego z wybranymi instytucjami (N=105)* 15 *Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną formę kontaktu

Bariery we współpracy w ramach LSW (1)  Zdaniem PWD pełnią one odmienne funkcje niż publiczne służby pomocowe  To znaczy każda z tych instytucji ma inną trochę funkcję i inną trochę rolę. (…) Ja nie widzę swojej roli jako nadzorczo-kontrolno-egzekucyjnej, do tego są inne służby. W związku z czym jakby moje informacje do służb są filtrowane przez to też. (kierownik PWD)  My dodatkowo mamy jeszcze funkcję terapeutyczną i nas w różnych momentach obowiązuje też tajemnica zawodowa, i ja na przykład nie dostarczam informacji na temat niektórych faktów, o których mi opowiadają rodzice. (kierownik PWD)  Brak pewności że pracownicy innych instytucji mają podobne podejście, tj. wspierające rodzinę, a nie chroniące pracowników.  Ja mam doświadczenie, że jest to wspólny język i wspólny cel, wiadomo o co chodzi i co mamy robić. (asystent rodziny)  Obawa, że pracownik innej instytucji podejmie zbyt pochopne i radykalne decyzje, które co prawda są bezpieczne dla pracownika, ale krzywdzące dla dziecka.  „Inaczej jest jak znamy rodzinę, jak wiem, że pani pracuje z nią i ja pracuje z nią. No i mówi, że dzisiaj przyszedł ojciec zachlany, dziecko jest nieubrane itd. To Ty wtedy wiesz, co dalej z tym zrobić. Po południu sprawdzisz, czy przyszedł, czy mu się zdarza to częściej, czy miał dzisiaj słabszy dzień, czy wzywać policję czy nie. Co innego, jak ja bym to miała wszystko napisać. Bo wiem, że jak człowiek coś napisze, to dzieciak ten będzie już jutro zabrany. A może szkoda. Może tatuś miał tylko słabszy jeden dzień.” (pedagog szkolny) 16

Bariery we współpracy w ramach LSW (2)  Brak zaufania do instytucji – zaufanie jedynie do wybranych, osobiście poznanych osób w instytucjach, czyli współpracy sprzyja kultura osobista i etos pracy konkretnego pracownika, a nie kultura organizacyjna instytucji  Jeżeli do mnie trafia jakaś rodzina za potrzebą, to ja wiem, która placówka jest najlepsza dla tego dziecka, mam osobiste kontakty, nie ma nic lepszego jak osobisty kontakt, a nie na telefon do pani, której ja na oczy nie widziałam. (pracownik socjalny)  A jak jej nie znam, to w ogóle nic jej nie powiem. (pedagog szkolny)  Ja chciałabym podkreślić że to się wszystko dzieje nie na poziomie instytucjonalnym, tylko na poziomie ludzkim. Jeśli ja mam dobry kontakt, bo mam, bo jestem w stanie przez telefon, lub osobiście załatwić rzeczy niemożliwe. (…) wszystko odbywa na poziomie ludzkim, czyli ktoś kogoś lubi, szanuje. Ktoś chce być życzliwy, uprzejmy, rozumie że my, że to jest nasza praca, ciężka praca. 20 lat pracuję, i nigdy nie miałam tak ciężkiej pracy jak mam teraz. I ludzie to rozumieją, Ci którzy chcą, to rozumieją. (asystent rodziny) 17

Bariery we współpracy w ramach LSW (3)  Niewiele jest rozwiązań instytucjonalnych, które sprzyjają nawiązywaniu kontaktów; z reguły inicjatywa własna jednostki (pracownika); natomiast zaufanie rodzi się jedynie w kontaktach bezpośrednich  Spotkać, nawiązać kontakt. Bo co innego, jak rozmawiam z panią X przez telefon, a co innego jak się spotkamy. (kurator)  Brak czasu na podejmowanie inicjatyw zmierzających do budowania stałej współpracy  „To jest wszystko na zasadzie budowania relacji. Jeśli się zbuduje dobre relacje, to można z tego korzystać. Ale to jest wszystko czas.”  Rotacja pracowników PWD – brak stabilnych źródeł finansowania PWD i brak ciągłości zatrudnienia  Ja myślę, że są to ludzie nisko opłacani, często się zmieniają, pracując na zasadzie projektów. Kończy się projekt, kończy się kasa, kończy się praca. (…) Kończy się projekt, kończą się pieniądze, nie wygrają konkursu następnego, nie będzie kontynuacji i znów, ciocia znika, bo ciocia szuka innej pracy, bo za darmo nikt nie będzie pracował, bo „ciocia” też musi za czynsz zapłacić i sama też przeżyć. (asystent rodziny) 18

Bariery we współpracy w ramach LSW (4)  Brak informacji o ofercie PWD, brak inicjatywy ze strony PWD  Problem jest taki, że (…) oferta świetlic do nas nie dociera. Nikt do mnie nie przychodzi i nie mówi, że zapraszamy dzieci, zostawia ulotki. Placówki rzadko inicjują współpracę. (pedagog szkolny)  Brak współpracy ze strony instytucji kierującej dziecko do PWD  Współpracuję z kuratorami jako osoba prowadząca świetlicę i kuratorzy przysyłają nam dzieciaki. Mówią - jest dzieciak fajny, weźcie go pod opiekę. Potrzebuje tego i tego, i tego. Wasza oferta w 100% spełnia jego potrzeby. Tylko, że na tym nasza współpraca się kończy. Dziecko przychodzi, my bierzemy dziecko pod skrzydła, kurator kontynuuje pracę z rodziną i brakuje mi tutaj kontaktu stałego kuratora ze świetlicą. Bo często jest tak, że przychodzi dziecko, kurator odezwał się po 3 miesiącach, żeby zapytać co słychać u dzieciaka. Ja potrzebuję stałej współpracy. Jestem za wymianą informacji między kuratorem a świetlicą, ponieważ w tym momencie wspólnie działamy, podejmujemy działania korekcyjne i chodzi o dziecko i rodzinę. (kierownik PWD) 19

Charakterystyka kontaktów pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład LSW (1)  Powody nawiązywania kontaktów z PWD (wg PWD): najczęściej „w miarę potrzeb” – tzn. wówczas, gdy pracownicy instytucji publicznej potrzebują: określonej informacji dla zrealizowania swoich bieżących zadań, np. złożenia okresowego sprawozdania zajęć, usług dla dziecka podjęcia dodatkowych działań w rodzinach, gdzie nastąpiło pogorszenia sytuacji, np. przeprowadzenia interwencji kryzysowej.  Cechy charakterystyczne: doraźne, w reakcji na problem zadaniowe – zorientowane na załatwienie sprawy, a nie na (a) wspieranie procesów zmian dokonujących się w rodzinie lub (b) budowanie relacji międzyinstytucjonalnych częste, ale nieregularne (…) żeby powiedzieć, że to są systematyczne kontakty, to trudno tak to określić. Natomiast są one dosyć częste z racji tego, że często, asystenci, spotykamy się na zespołach interdyscyplinarnych z osobami, które pracują w placówkach wsparcia dziennego. (…) One są częste, natomiast trudno określić, że są regularne. To w zależności od potrzeby. (asystent rodziny) 20

Charakterystyka kontaktów pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład LSW (2) paternalistyczne, niepartnerskie  „U nas są takie typowe właśnie, koleżeńskie bym powiedziała, partnerskie oczekiwania, chociaż nie ukrywam, ze trochę mamy tę pozycję wyższą, bo piszemy rekomendacje wszystkim organizacjom. Formalnie, jak jest jakaś organizacja ubiegająca się o jakieś środki, musi mieć rekomendacje OPS-u, no i np. jeżeli organizacja nie chce współpracować i nie pojawia się, to możemy dać rekomendację, że z nami nie współpracują, albo np. „nie wiemy co wy robicie, tak naprawdę”, bo podstawą jest współpraca. Jeżeli my mamy pisać rekomendacje, to wy musicie z nami współpracować. W związku z tym organizacje chcą z nami współpracować.” (pracownik socjalny) 1:1; rzadko w gronie kilku przedstawicieli różnych instytucji dotyczą spraw jednostkowych, a nie środowiskowych (grupy, strategii, projektu, etc.) marginalna pozycja PWD na mapie relacji międzyinstytucjonalnych  Często świetlica w wywiadzie pedagoga szkolnego jest pomijana. Że np. ja czasami mówię w rozmowie z pedagogiem, że dziecko chodzi do świetlicy na zajęcia, bo widzę, że w szkole nie mają takich informacji, nie mają wiedzy, nie zawsze wiedzą, gdzie ta świetlica się mieści. (pracownik socjalny) 21

Rekomendacje Dookreślenie i wzmocnienie roli PWD w lokalnym systemie wsparcia uznanie, że PWD pełnią wobec dziecka podobną rolę, jaką asystent rodziny i pracownik socjalny (OPS) pełnią wobec jego rodziny; stworzenie dla PWD, które z reguły są organizacjami pozarządowymi (w odróżnieniu od szkół, OSP i sądów rodzinnych – nie należą do sektora publicznego), warunków do stabilnego funkcjonowania w systemie pracy socjalnej z rodziną (zgodnie z zasadą subsydiarności) Wypracowanie i stosowanie rozwiązań sprzyjających nawiązywaniu kontaktów i rozwijaniu systematycznej współpracy między pracownikami różnych instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny z danego terenu (networking) – dzięki wsparciu ze strony władz samorządowych i kadr zarządzających poszczególnymi placówkami np. wspólne szkolenia/warsztaty; zespoły robocze; debaty, seminaria Przyjęcie standardów współpracy na poszczególnych etapach pracy z dzieckiem i rodziną, tj.: tworzenia i aktualizowaniu diagnoz obejmujący potencjały, zasoby, potrzeby i problemy: dziecka, rodziny, środowiska lokalnego dostosowywania oferty programowej do potrzeb dzieci i ich rodzin budowania i rozwijania lokalnego systemu wsparcia dla dziecka i rodziny: organizowanie społeczności lokalnej. 22

Dziękuję za uwagę 23