ROLA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Historia instytucji społecznych współczesnego życia zbyt mało jest studiowana i badana. Drogi, którymi idzie ich rozwój, nie zawsze są nam jasne i znane. Instytucje życia społecznego interesują nas głównie ze względu na funkcje, które spełniają ze względu na bieżące ich znaczenie. Natomiast przemiany i kierunek tych przemian nie zawsze są uświadamiane. Brak znajomości przemian danej instytucji prowadzi zawsze do wiary w jej sztywność i niezmienność. Konstanty Krzeczkowski [1947] O trzech etapach opieki społecznej, w: Polityka społeczna Wybór pism, Polski Instytut Służby Społecznej, Łódź, s. 139

W coraz liczniejszych analizach procesów transformacji zwraca się uwagę nie tylko na znaczenie polityki reform, ale także na dziedzictwo przeszłości oraz na „zależność od szlaku” (path – dependecy). Czynniki historyczne, oprócz pamięci przeszłości, to także nawyki i oczekiwania odziedziczone po poprzednim okresie, które spowalniają uczenie się nowych reguł i zasad. Nieformalne reguły, zależności, inercja w ramach instytucji, ale także strategie przemian i nowe nieformalne zasady funkcjonowania.

Międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia zwana w skrócie ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health) używa terminu „niepełnosprawność” (ang. disability) w celu oznaczenia „wielowymiarowego zjawiska wynikającego ze wzajemnych oddziaływań między ludźmi a ich fizycznym i społecznym otoczeniem”(WHO 2001).

Niepełnosprawność jest tu rozumiana nie tyle jako rezultat uszkodzenia czy stanu zdrowia, ale raczej jako wynik barier, na jakie osoba napotyka w środowisku. Postrzega się tutaj niepełnosprawności nie jako zjawisko kategoryzujące ludzi, ale jako uniwersalne ludzkie doświadczenie.

Badania stanu zdrowia ludności Polski w 2004 r. Wyniki badania stanu zdrowia ludności przeprowadzonego w roku 2004 wskazują, że w porównaniu do NSP 2002 roku nastąpił dalszy wzrost liczby osób niepełnosprawnych o ponad 630 tys. osób. Oznacza to, że pod koniec 2004 r. żyło w Polsce ponad 6,2 mln osób niepełnosprawnych.

Osoby niepełnosprawne w odsetkach ogółu ludności Polski w latach: 1978, 1988, 2002 oraz 2004. Źródła: GUS: 1) Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Powszechny Spis Rolny; Osoby Niepełnosprawne oraz ich Gospodarstwa Domowe, Część I - Osoby Niepełnosprawne; Warszawa, Październik 2003 r., 2) Badanie Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r., Warszawa 2006.

Osoby niepełnosprawne wg kategorii niepełnosprawności – stan na dzień 31.12.2004 r. Źródło: na podstawie danych GUS; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku, Warszawa 2006.

Uwzgalędniając strukturę osób niepełnosprawnych według płci i wieku (odsetek wśród ogółu kobiet wyniósł – 19,7%, a dla mężczyzn – 17,9%), zauważa się, że chociaż ogólny wskaźnik niepełnosprawności wśród kobiet jest wyższy niż wśród mężczyzn, to analizując kolejne grupy wieku można stwierdzić, że w każdej grupie rówieśniczej (do wieku 69 lat) osobą niepełnosprawną częściej jest mężczyzna niż kobieta. Tylko wśród osób w podeszłym wieku (70 lat i więcej) relatywnie więcej jest niepełnosprawnych kobiet (biologicznie). Wyniki ogólnopolskiego, reprezentacyjnego badania stanu zdrowia ludności Polski, przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny na przełomie listopada i grudnia 2004 roku, www.stat.gov.pl

Struktura wg miejsca zamieszkania – stan na dzień 31.12.2004 r. Źródło: na podstawie danych GUS; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku, Warszawa 2006.

Udział osób niepełnosprawnych w poszczególnych kategoriach wiekowych – stan na dzień 31.12.2004 r. Źródło: opracowanie na podstawie danych GUS; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku, Warszawa 2006.

W dalszym ciągu będzie następował spadek umieralności i systematyczny wzrost przeciętnej długości życia do poziomu ok. 77,6 lat dla mężczyzn oraz 83,3 lat dla kobiet w 2030 roku. Wzrost liczby osób w starszych grupach wieku przyczynia się do wzrostu liczby osób niepełnosprawnych, osób zależnych (potrzebujących pomocy i opieki).

W grupie osób niepełnosprawnych najczęściej występują: - schorzenia układu krążenia (u 49% ogółu dorosłych osób niepełnosprawnych), - uszkodzenia i choroby narządu ruchu (46%), - uszkodzenia choroby narządu wzroku (blisko 30%), słuchu (14%), - schorzenia neurologiczne (29%), - schorzenia psychiczne (10%), - inne schorzenia.

Badania stanu zdrowia ludności Polski w 2004 r Badania stanu zdrowia ludności Polski w 2004 r. Schorzenia osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej - w odsetkach

Poziom wykształcenia zanotowany w populacji osób niepełnosprawnych jest znacznie niższy niż przeciętny poziom dla ogółu ludności.

Źródło: GUS; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku, Warszawa 2006. Struktura według poziomu wykształcenia – stan na dzień 31.12.2004 r. Źródło: GUS; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku, Warszawa 2006.

„Integracja” w praktyce To jest model kształcenia integracyjnego Źródło: Heimlich, www.paed.uni-muenchen.de

Niski poziom wykształcenia powoduje, że osoby niepełnosprawne skazane są na wykonywanie tej samej pracy przez całe życie, bez możliwości spełnienia swoich aspiracji zawodowych, które posiadają tak samo jak każdy inny człowiek. Stworzenie możliwości uczenia się, stałego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych mogłoby przyczynić się do podniesienia jakości ich życia.

Osoby niepełnosprawne Współczynnik aktywności zawodowej ludności ogółem i osób niepełnosprawnych w latach 1988- 2007 w % Lata Ludność ogółem Osoby niepełnosprawne 1988 65,3 26,4 2002 55,5 19,2 2007 53,2 13,9 Źródło: GUS

Związki między ubóstwem i wykluczeniem społecznym a stanem zdrowia Ubóstwo i wykluczenie społeczne Stan zdrowia Czynniki biologiczne Praca/bezrobocie Wykształcenie Więzi społeczne Miejsce zamieszkania i warunki mieszkaniowe Styl życia Opieka zdrowotna Zawód RAPORT: Ubóstwo i wykluczenie społeczne oraz metody ich zwalczania.

Ekskluzja społeczna odnosi się do sytuacji, w których ludzie pozbawieni są możliwości pełnego uczestnictwa w życiu gospodarczym, społecznym i obywatelskim i/lub gdy ich dochody i dostęp do innych środków (osobistych, rodzinnych, społecznych i kulturowych) jest na tyle niewystarczający, że wyłącza ich z możliwości korzystania ze standardów i jakości życia uznawanych, przez społeczeństwo, w którym żyją, za zadawalające. W takich przypadkach ludzie zazwyczaj nie są w stanie w pełni korzystać ze swoich podstawowych praw. Joint report on social inclusion. Employment & social affairs. Social security and integration. European Commission Directorate-General for Employment and Social Affairs, Luxembourg 2002.

Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski definiuje wykluczenie społeczne jako sytuację uniemożliwiającą lub znacznie utrudniającą jednostce lub grupie, zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski s. 24

Przejawy wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych: ubogie więzi społeczne i nie satysfakcjonująca jakości życia w wymiarze partycypacyjnym, bytowanie w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (warunki mieszkaniowe gorsze od ogółu gospodarstw domowych), ubóstwo materialne, wielowymiarowa deprywacja o różnym stopniu natężenia, niska pozycja na rynku pracy, długotrwałe bezrobocie, brak odpowiedniego wykształcenia, ograniczony dostęp do uczenia się i nabywania nowych umiejętności,

brak kapitału życiowego zapewniający normalną pozycję społeczną, utrudniony dostęp do szeroko rozumianych zasobów (materialnych i niematerialnych), do uczestnictwa w ważnych instytucjach społecznych (m.in. leczniczych, rehabilitacyjnych, edukacyjnych, pomocowych), doświadczanie praktyk dyskryminacyjnych zarówno na skutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów, utrudniony dostęp do informacji, kultury, komunikacji i wypoczynku.  

Odsetek osób niepełnosprawnych szukających pomocy w instytucjach / organizacjach w ciągu ostatnich 3 lat w województwie śląskim Źródło: Gmino jaka jesteś? Badanie działalności gmin na rzecz osób niepełnosprawnych, Zespół Badań Społecznych Pentor Research International S.A. 2006

Osoby niepełnosprawne wskazujących ośrodki pomocy społecznej i urząd gminy jako źródło poszczególnych form pomocy Źródło: Gmino jaka jesteś? Badanie działalności gmin na rzecz osób niepełnosprawnych, Zespół Badań Społecznych Pentor Research International S.A., 2006.

Odsetek osób niepełnosprawnych pozytywnie oceniających źródło pomocy Źródło: Gmino jaka jesteś? Badanie działalności gmin na rzecz osób niepełnosprawnych, Zespół Badań Społecznych Pentor Research International S.A. 2006

W tym miejscu należy zadać pytania: Czy w okresie obecnych, zmian gospodarczych, społecznych a także demograficznych i cywilizacyjnych instytucje pomocy społecznej są w stanie sprostać wyznaczonym im zadaniom?

Jaki wpływ instytucje pomocy społecznej wywierają na poziom społecznej integracji i partycypacji osób niepełnosprawnych? Jaki kształtują układ szans i zagrożeń oraz co jest ich mocną, a co słabą stroną w działaniach na rzecz inkluzji społecznej osób niepełnosprawnych? Jaka jest rola funduszy europejskich w rozwoju form pomocy na rzecz tej grupy beneficjentów?

Zainteresowanie instytucjami pomocy społecznej wpisuje się w koncepcję analizy instytucjonalnej. Współcześni instytucjonaliści, o instytucjach mówią jako o regułach, normach czy zasadach gry w społeczeństwie. Chmielewski P. , Ludzie i instytucje. Z historii i teorii nowego instytucjonalizmu. IPiSS, Warszawa 1995, s. 2.

Instytucje stanowią układ, składający się z trzech poziomów: 1 Instytucje stanowią układ, składający się z trzech poziomów: 1.  zasady skodyfikowane i normy prawne, których zadaniem jest określenie podstawowych zasad i ułatwienie procesów wymiany między podmiotami (stan prawny),

2.   powszechnie znane akceptowane w danych grupach środowiskowe zasady nieformalne – są to reguły, których nie obejmuje stanowione prawo (przełożenie na programy i działania), 3. wewnętrzne zasady i normy moralne, zinternalizowane w drodze nabytych przekonań (analiza zasobów kadrowych).

Polityka integracji społecznej w kontekście Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Projekt systemowy realizowany przez ROPS „Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego” Priorytet VII: Promocja integracji społecznej Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji Poddziałanie 7.1.3. Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Uchwała Zarządu Województwa nr 884/159/III/2008 z dnia 6 maja 2008 roku

ANALIZA POTRZEB KADR POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej w województwie śląskim Ewaluacja przeprowadzonych szkoleń INWESTOWANIE W KAPITAŁ LUDZKI Kształcenie i doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej województwa śląskiego WZROST KOMPETENCJI ZAWODOWYCH Wiedza, umiejętności, postawy pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej EFEKTYWNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ FUNKCJONOWANIA INSTYTUCJI Poprawa jakości i rozwój usług społecznych Poprawa jakości systemów zarządzania instytucjami

unijny komisarz do spraw społecznych, zatrudnienia i równych szans „Jedyną inwestycją, która nigdy nie przynosi strat jest inwestycja w człowieka” Vladimir Spidla unijny komisarz do spraw społecznych, zatrudnienia i równych szans

W działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych, prowadzonych przez instytucje pomocy społecznej, konieczne jest przywracanie tym osobom sił i kontroli nad własnym życiem poprzez odnajdywanie i wspieranie ich zasobów energii i kompetencji.

ROLA FUNDUSZY EUROPEJSKICH W ROZWOJU FORM POMOCY SPOŁECZNEJ Dziękuję za uwagę ROLA FUNDUSZY EUROPEJSKICH W ROZWOJU FORM POMOCY SPOŁECZNEJ Halina Misiewicz BIELSKO-BIAŁA, 8-10 październik 2008r.