Systemy informatyczne w transporcie lotniczym Systemy Logistyczne Systemy informatyczne w transporcie lotniczym (wykład 7) ©dr Ryszard MILER 1

Plan wykładu Atrybuty współczesnego transportu lotniczego Morfologia transportu lotniczego i wpływ cech immenentnych na rozwój systemów zarządzania Cenrum zarządzania ruchem i jego komponenty: Kontrola Lotniska (TWR - Tower) Kontrola Zbliżania (APP - Approach Control) Kontrola Obszaru (ACC - Area Control Centre) Zautomatyzowane systemy kontroli lotów: ILS (Instrument Landing System) EFIS (Electronic Flight Instruments System) SMR (Surface Movement Radar). 2

Udział (%) poszczególnych gałęzi transportu w pracy przewozowej wyrażonej w tonokilometrach (tkm) w krajach Unii Europejskiej w roku 2005

Zalety transportu lotniczego krótki czas przewozu, bardzo duży zasięg przestrzenny, bezpieczeństwo przewozu (relatywnie najbezpieczniejsza gałąź transportu) podatność transportowa do przewozu drobnicy w kontenerach lotniczych - konturowych

Wady transportu lotniczego niewielka ładowność samolotów, co ogranicza wielkość przewożonych partii ładunkowych, niekorzystne rozmieszczenie przestrzenne sieci punktów transportowych, wydłużając w konsekwencji czas dostawy w relacji dom-dom, wysoki poziom stawek frachtowych, mimo silnej degresji kosztów jednostkowych na dużych odległościach.

Morfologia transportu lotniczego Przewoźnik lotniczy „Infrastruktura liniowa” – droga i korytarz Infrastruktura punktowa – lotnisko Samoloty pasażerskie i cargo System informacyjno – ekonomiczny: System monitoringu żeglugi powietrznej Systemy kontroli lotu, precyzyjnego podejścia Systemy lotniskowe

IATA Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (International Air Transport Association = IATA) – światowa organizacja handlowa z siedzibą w Montrealu i Genewie (Szwajcaria) skupiająca dziś 231 przewoźników linie lotnicze. Przewoźnicy powietrzni zrzeszeni w IATA byli oskarżani m.in. o działania kartelowe ze względu na powszechne ustalanie cen za pośrednictwem organizacji. Z tego też względu wiele tanich linii lotniczych nie stało się pełnoprawnym członkiem IATA. Głównym zadaniem organizacji jest wsparcie dla przemysłu lotniczego w sprawach uczciwej konkurencji oraz jednorodności cen biletów: z tego względu IATA podzieliła świat na trzy regiony: strefa 1. Północna i Południowa Ameryka, strefa 2. Europa - wg IATA również kraje: Maroko, Algieria i Tunezja; Kraje Bliskiego Wschodu i Afryka, strefa 3. Azja, Australia, Nowa Zelandia oraz Wyspy Pacyfiku Zrzeszenie (podobnie, jak ICAO) nadaje lotniskom kod IATA a także dwuznakowy kod liniom lotniczym. Ponadto IATA stała się ogólnoświatowym regulatorem ds. transportu lotniczego towarów niebezpiecznych i wydaje tzw. IATA Dangerous Goods Regulations manual będący wykładnią prawną i praktyczną dotyczącą powyższego zagadnienia.

Przewoźnik lotniczy podmiot posiadający ważny certyfikat (koncesję, licencję) upoważniający do prowadzenie działalności gospodarczej z zakresu przewozu lotniczego pasażerów, bagażu, towarów lub poczty za wynagrodzeniem. podział przewoźników I. ze względu na przewoźników obsługujących dany lot wyróżnia się: przewoźnika umownego - przewoźnik lotniczy wskazany w umowie przewozu jako przewoźnik mający wykonać dany lot przewoźnika faktycznego - przewoźnik lotniczy wykonujący lub zamierzający wykonać lot na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez przewoźnika umownego II. ze względu na przedmiot przewozu wyróżnia się: przewoźnika liniowego - wykonującego regularny przewóz pasażerów, bagażu, towarów i poczty, a u którego miejsca w statkach powietrznych przeznaczone do przewozu pasażerów, bagażu, towarów lub poczty są publicznie oferowane do nabycia, a przewóz jest wykonywany między tymi samymi punktami według opublikowanego rozkładu lotów albo w stałych odstępach czasu lub z częstotliwością wskazującą na regularność lotów przewoźnika czarterowego - wykonującego nieregularny przewóz lotniczy polegający na tym, iż na podstawie umowy czarteru lotniczego, w której przewoźnik lotniczy oddaje do dyspozycji czarterującego określoną liczbę miejsc lub pojemność statku powietrznego w celu wykonania określonego przewozu pasażerów, bagażu, towarów lub poczty, wskazanych przez czarterującego. III. ze względu na typ biznesowy wyróżnia się: tradycyjnych przewoźników lotniczych, które co do zasady są członkami IATA dyskontowych przewoźników lotniczych, które często są zrzeszone w ELFAA

LOT Polish Airlines Polskie Linie Lotnicze LOT Program lojalnościowy IATA LO ICAO LOT Data założenia 1 stycznia 1929 Węzeł port lotniczy Warszawa-Okęcie Główne porty lotnicze port lotniczy Kraków-Balice port lotniczy Katowice-Pyrzowice port lotniczy Gdańsk-Rębiechowo port lotniczy Wrocław-Strachowice port lotniczy Poznań-Ławica Program lojalnościowy Miles and More Sojusz Star Alliance Powiązania EuroLOT Flota 54 (Razem z EuroLOT-em + 20 zamówień i opcji ); Zdj.:Boeing 737, ATR 42, Embrarer 170 Trasy 55 Siedziba Warszawa, Polska Kapitał zakładowy 447.673.700,00 PLN slogan Lot-em bliżej, PLL LOT jesteś pod dobrymi skrzydłami. www.lot.com

LOT Cargo Zasięg LOT Cargo obejmuje najważniejsze miasta w Europie, a także USA i Kanadę, ale dzięki umowom zawartym z innymi liniami lotniczymi i przewoźnikami cargo, jest w stanie przesłać towar z każdego miejsca na świecie. W ramach przewozów lotniczych oferuje transport przesyłek standardowych, specjalnych, a także organizuje na życzenie Klienta przewozy charterowe. Chartery, jakimi dysponuje, mogą pomieścić towar o wadze do 120 ton, a ich zasięg wynosi do 12000 kilometrów. Bardzo ważną działalnością LOT Cargo jest regularny transport towarów drogą lądową, tzw. RFS (Road Feeder Service). Przewozy drogowe używane są najczęściej do transportu towarów, których waga lub rodzaj (materiały niebezpieczne) nie pozwala załadować na dany samolot. Oferta przewozów drogowych LOT Cargo obejmuje transport z Warszawy do największych portów lotniczych w Polsce, a także do Europy Wschodniej, Europy Środkowej i do międzynarodowych hub-ów w Niemczech i Holandii.

Lotniczy przewoźnicy niskobudżetowi Lotniczy przewoźnicy niskobudżetowi (dyskontowi) to przedsiębiorstwa oferujące usługi przewozu lotniczego osób po cenach niższych niż tradycyjne linie lotnicze. Możliwości obniżania cen korzystanie z tańszych w obsłudze lotnisk (często usytuowanych w sporej odległości od dużego miasta), rezygnacja z wielu usług, normalnie oferowanych w ramach opłat za przelot, takich jak bezpłatne posiłki i napoje na pokładzie, dostęp do gazet i radia oraz pełnej obsługi bagażu, restrykcje i ograniczenia w ilości bagażu w cenie biletu. Ponadto zmniejszono do niezbędnego, wymaganego przepisami minimum ilość członków personelu pokładowego, skrócono czas pobytu na lotnisku. Tanie linie lotnicze zazwyczaj charakteryzują się także ujednoliconą flotą samolotów oraz znacznie zagęszczoną ilością miejsc siedzących (mniejsze odstępy między kolejnymi rzędami foteli). Tani przewoźnicy jako pierwsi w branży lotniczej wprowadzili na wielką skalę bezpośrednią sprzedaż biletów. Miejsca w samolocie rezerwowane są głównie przez Internet i telefonicznie. Pozwoliło to znacząco obniżyć koszty dystrybucji biletów, m.in. dzięki pominięciu drogich pośredników - biur podróży.

Ważniejsi niskobudżetowi przewoźnicy w Europie Air Berlin Germanwings easyJet Ryanair Wizz Air SkyEurope Norwegian TUIfly (wcześniej HLX)

Strategie cenowe Tanie linie lotnicze bardzo aktywnie korzystają ze strategii różnicowania cen. Niektóre z tanich linii lotniczych zmieniają ceny biletów nawet kilkukrotnie w ciągu jednego dnia. Uśrednione zmiany cen, wykazują ogólną tendencję, że im mniej dni do wylotu, tym bilety są droższe. Jednak bilety nie drożeją jednostajnie. Dosyć często zdarzają się znaczne, ale krótkotrwałe obniżki cen w ostatnich tygodniach poprzedzających lot. Jest to związane z kontrolą wskaźnika load factor - czyli ze staraniem sprzedania jak największej ilości dostępnych miejsc na pokładzie. Jak pokazują analizy ekonomiczne działalności tanich przewoźników, wielu z nich udało się obniżyć koszty działalności w porównaniu do tradycyjnych linii lotniczych nawet o 40% do 60% co znacznie poprawia ich rentowność.

Droga lotnicza i „korytarz” Droga - wycinek przestrzeni powietrznej o parametrach: Szerokość 10 mil (20 dla m-nar) Wysokość 900 – 12000 m STD (standardowe nastawienie wysokościomierza) Korytarz – wskazany w ramach drogi „pas ruchu” wraz z zadaną tzw. wysokością przelotową

Klasyfikacja samolotów wg cech konstrukcyjnych awioniki

Airbus A380 Airbus A380 (początkowo znany jako Airbus A3XX) potocznie nazwany SuperJumbo – dwupoziomowy, czterosilnikowy samolot pasażerski produkowany przez firmę Airbus. Dzięki temu, że górny pokład ciągnie się przez całą długość kadłuba, A380-800 mieści 555 osób przy podziale na trzy klasy lub nawet 853 przy konfiguracji całej maszyny do standardu klasy ekonomicznej i jest największym samolotem pasażerskim świata, wyprzedzając pod względem powierzchni drugiego na liście Boeinga 747-400 (Jumbo Jeta) o 50%. Planowana wersja transportowa A380-800F jest jednym z największych samolotów tej klasy na świecie – ustępuje jedynie radzieckiej produkcji An-225 Mrija.

An-225 Mrija An-225 Mrija ("marzenie", kod NATO – Cossack) – sześciosilnikowy samolot transportowy produkcji radzieckiej, pochodzący z biura konstrukcyjnego Antonowa. Jest to największy obecnie używany i najcięższy w historii samolot. Zbudowano tylko jeden egzemplarz, drugi jest na ukończeniu. Samolot zaprojektowano w celu przenoszenia orbitera Buran oraz części rakiety Energia, jednak z uwagi na zaniechanie programu Buran, nie używano go dłużej w tym celu. W chwili obecnej jedyny istniejący An-225 Mrija jest używany komercyjnie od 2001 przez ukraińskie linie Antonov Airlines do przenoszenia bardzo ciężkich ładunków. Mimo że jest to największy obecnie używany samolot, nie jest to największy pod względem wymiarów samolot w historii – tytuł ten wciąż przysługuje amerykańskiemu samolotowi Hughes H-4 Hercules (Świerkowa Gęś), który jednak wykonał tylko jeden lot o długości około 1 mili.

Infrastruktura - lotnisko Lotnisko, port lotniczy - obszar, na którym lądują, startują i kołują statki powietrzne (samoloty, śmigłowce, sterowce). Ich wyposażenie zróżnicowane jest w zależności od liczby odprawianych pasażerów i przeładowywanych towarów. Porty lotnicze zlokalizowane są przy dużych aglomeracjach miejskich. Ze względu jednak na to, że zajmują one duże powierzchnie, położone są zazwyczaj w pewnej odległości od centrów miast, które obsługują. Niekiedy położone są poza ich granicami administracyjnymi. Lotniska oznaczane są trzyliterowym kodem IATA oraz czteroliterowym kodem ICAO.

Infrastruktura lotniskowa W obrębie lotniska można wyróżnić: część służącą technicznej obsłudze samolotów w czasie startów i lądowań: pasy startowe, drogi kołowania, hangary, wieża kontroli lotów, urządzenia naprowadzające, oraz część służącą obsłudze pasażerów i cargo czyli terminale lotnicze

Koncepcja portów lotniczych hub Węzeł lotniczy, port przesiadkowy, port tranzytowy – lotnisko, które spełnia rolę głównego portu przesiadkowego z ofertą przelotów w wielu relacjach i infrastrukturą dostosowaną do obsługi ruchu przesiadkowego. Normą tradycyjnego systemu lotniczego jest "system piasty i szprych" (ang.: hub-and-spoke model), oparty na szprychach - rozchodzących się gwiaździście połączeniach dowożących pasażerów z regionów do piasty, czyli portu przesiadkowego. System piasty i szprych, jest dominujący w ruchu lotniczym. Umożliwia on korzystanie z połączeń lotniczych w większości relacji pasażerom z regionalnych portów, którzy dolatują do portu przesiadkowego i dopiero w tymże porcie przesiadkowym dokonują przesiadki na wybraną relację międzynarodową lub inną regionalną.

Infrastruktura - runway Droga startowa (runway), jest to zasadnicza część pola wzlotów lotniska o sztucznej utwardzonej nawierzchni (betonowej, asfaltowo-betonowej), lub, na mniejszych lotniskach, naturalnej (trawiastej, żwirowej), przeznaczona do startów i lądowań samolotów (rzadziej śmigłowców). Długość drogi startowej stanowi o klasie lotniska. Pasy startowe posiadają często system ILS pomagający pilotowi wylądować w trudnych warunkach widoczności. Układ, nazewnictwo Drogi startowe są zazwyczaj ponumerowane zgodnie ze swoim azymutem magnetycznym, zaokrąglonym do najbliższej dziesiątki stopni, podzielonym przez dziesięć. Na przykład, Runway Three Six (droga startowa 36) wskazuje azymut 360 stopni (tj., północ magnetyczną), a Runway Zero Niner (droga startowa 09) jest nazwą dla drogi startowej ukierunkowanej ku azymucie 94 stopni, a Runway One Seven (droga startowa 17) odpowiada drodze startowej ukierunkowanej ku azymucie 168 stopni. Każda droga startowa może być użyta w obydwu kierunkach, wobec czego nosi dwie nazwy. Runway One Zero (droga startowa 10) przeistacza się w Runway Two Eight (droga startowa 28), kiedy zostaje użyta w odwrotnym kierunku.

Największe porty lotnicze świata [2004]

Aktualna lokalizacja lotnisk Polskich Linii Lotniczych LOT

Podstawowe usługi zabezpieczenia przewozów lotniczych cateringu lotniczego Usługi Straż Pożarna Usługi ochrony i bezpieczeństwa Usługi handlowe Usługi CARGO Usługi utrzymania lotniska Usługi handlingowe Usługi tankowania samolotów

Przenikanie obszarów logistycznych

Kontrola ruchu lotniczego w Polsce Zgodnie z polskim prawodawstwem (Ustawa "Prawo lotnicze" z dnia 3 lipca 2002 r. oraz Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 marca 2004 r. w sprawie szczegółowych technicznych przepisów ruchu lotniczego) kontroli ruchu lotniczego podlegają statki powietrzne wykonujące loty lub manewry w przestrzeni powietrznej kontrolowanej, tj. na lotniskach kontrolowanych, w strefach kontrolowanych lotnisk (CTRach), w rejonach kontrolowanych lotnisk (TMA) oraz w drogach lotniczych. W Polsce, od 1 kwietnia 2007 r., organem odpowiedzialnym za zapewnianie służby kontroli ruchu lotniczego jest Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (PAŻP) - wydzielony ze struktur Przedsiębiorstwa Państwowego "Porty Lotnicze" organ zarządzania ruchem lotniczym. Do 1 kwietnia 2007 r. działalność tą prowadziła Agencja Ruchu Lotniczego. Służbę kontroli ruchu lotniczego sprawują kontrolerzy ruchu lotniczego, posiadający wydawane przez Urząd Lotnictwa Cywilnego licencje. Wobec statków powietrznych będących pod ich kontrolą pełnią oni również: służbę informacji powietrznej - przekazywanie informacji i wskazówek użytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonania lotu służbę alarmową - zawiadamianie właściwych organów o statkach powietrznych potrzebujących pomocy

Instytucje regulacyjne żeglugi powietrznej w Polsce

System kontroli ruchu lotniczego Kontrola ruchu lotniczego zapewnia bezpieczny lot samolotom wewątrz części przestrzeni powietrznej, wydzielonej dla potrzeb lotnictwa cywilnego. Przestrzeń powietrzna kraju stanowi jeden lub więcej rejonów informacji lotniczej (FIR - Flight Information Region). Lot statku powietrznego przebiega po ustalonej trasie wewnątrz przestrzeni kontrolowanej. Przed startem osoba upoważniona przez dysponenta samolotu (własciciela, pilota lub biuro linii lotniczych) zgłasza plan lotu, opisujący trasę, typ i wyposażenie samolotu. Plan lotu musi dotrzeć do kontroli ruchu lotniczego w rejonach informacji lotniczej nad którymi lot ma się odbyć. Trasa lotu jest opisana według punktów meldunkowych wyznaczanych przez naziemne pomoce radionawigacyjne. Zadaniem kontroli ruchu lotniczego jest zapewnienie bezpiecznych separacji (odstępu w pionie i w poziomie) między samolotami, korzystającymi z przestrzeni kontrolowanej. Bezwzględnym warunkiem utrzymania separacji jest właściwa identyfikacja poszczególnych statków powietrznych w przestrzeni i utrzymywanie aktualnej informacji o ich stanie lotu, kursie, wysokości, oraz o dalszej trasie. Kontrolerzy ruchu lotniczego mają status licencjonowanego personelu lotniczego, w związku z czym ich umiejętności i poziom wyszkolenia musi odpowiadać rygorystycznym normom.

Centrum Zarządzania Ruchem Lotniczym Kontrolę tworzą trzy ogniwa, odpowiedzialne za poszczególne fazy lotu: kontrola lotniska czyli wieża, kontrola zbliżania kontrola obszaru Dwa pierwsze są obecne na lotniskach: wieża na każdym, zbliżanie na lotniskach komunikacyjnych, czyli tych utrzymujących stałe połączenia lotnicze i port lotniczy.

Kontrola Lotniska (TWR - Tower) Obsługa wieży kontroli lotniska odpowiada za wszystkie operacje na polu wzlotów i w powietrzu aż do punktu przekazania kontroli na zbliżanie. Na kontrolę lotniska składają się cztery stanowiska operacyjne: kontroler TWR (Tower) - zapewnia nakazane przepisami separacje między statkami powietrznymi na podejściach, przekazuje pilotom zgodę kontroli obszaru na odbycie lotu, oraz zezwala na starty i lądowania, kontroler GND (Ground controller) - odpowiada za ruch naziemny statków powietrznych w obrębie dróg kołowania i dróg startowych, asystent wieży, pośredniczący w wymianie informacji z innymi organami kontroli i w porozumieniu z kontrolerem TWR obsługuje ruch samochodowy na lotnisku (m.in. udziela zgody na przejazd przez drogi startowe i kołowania), delivery controller - dysponując dostępem do bazy danych planów lotu uzyskuje zgodę na lot od kontroli obszaru i przekazuje załodze samolotu, ponieważ to kontrola obszaru wie, czy na ten lot będzie miejsce w systemie dróg lotniczych.

Wieża lotniska Warszawa - Okęcie Kontrola lotniska dysponuje radarem kontroli lotniska ASMI (Airport Surface Movement Indicator), monitorem podglądu radaru kontroli rejonu lotniska ASR (Airport Surveillance Radar), urządzeniami informacji meteo i systemem łączności radiowej, GSM i przewodowej.

Kontrola Zbliżania (APP - Approach Control) Kontrola zbliżania jest najbardziej nerwowym miejscem w Centrum - musi zapewnić separacje pomiędzy samolotami odlatującymi i przylatującymi na lotnisko i w ogóle wszystkimi samolotami cywilnymi i wojskowymi znajdującymi się strefie kontrolowanej lotniska. (100-200 km). Stanowiska operacyjne: kontroler zbliżania - odpowiada za separacje, zapewnia pomoc nawigacyjną i wszystkie potrzebne informacje samolotom lecącym między strefą odpowiedzialności kontrolera wieży a "wlotami" dróg powietrznych, kontroler DIR (Director) - powoływany w razie potrzeby (np. tłok w powietrzu) zajmuje się samolotami w wąskim sektorze podejścia do lądowania, asystent - koordynuje wymianę informacji z innymi organami kontroli, załatwia sprawy związane z planami lotu itp. kontroler PAR (Precision Approach Radar) - na lotniskach z radarem precyzyjnym. Różnica między nim a directorem polega na tym że zajmuje się samolotami podchodzącym w złych warunkach meteorologicznych lub w nocy. Kontroler PAR prowadzi pilota do momentu, kiedy ten już widzi drogę startową i może lądować (albo przerwie podejście)

Kontrola zbliżania lotniska Warszawa - Okęcie Kontrola zbliżania dysponuje wskaźnikami systemu danych radarowych, końcówkami systemu łączności (touch panel na dole po lewej), systemu ATIS (ekran LCD powyżej), podglądem radaru lotniskowego i wreszcie wskaźnikami aktualnych warunków meteorologicznych na lotnisku (dwa wyświetlacze i monitor na górnym skosie po prawej).

Kontrola Obszaru (ACC - Area Control Centre) Kontrola obszaru to organ zajmujący się wszystkimi cywilnymi statkami powietrznymi w przestrzeni Rejonu Informacji Lotniczej (FIR - Flight Information Region), które wykonują loty w przestrzeni kontrolowanej - w wielkim uproszczeniu kontrola obszaru zajmuje się drogami powietrznymi. Stosunkowo mała i okrągła Polska ma jeden FIR, o kodowej nazwie FIR EPWW. Lwia część ruchu to przeloty, czyli samoloty, które nie ląduja na naszych lotniskach. Przestrzeń kontrolowana podzielona jest na sektory, które przekazują sobie kontrolę nad przelatującymi samolotami. Każdy sektor obsługują: kontroler radarowy ACC - w swoim sektorze zapewnia utrzymywanie separacji pomiędzy samolotami, planning controller - wspomaga pracę kontrolera radarowego dublując obraz sytuacji w powietrzu w systemie proceduralnym (za pomocą pasków postepu lotu). Ponadto uzgadnia z organami kontroli krajów ościennych wloty i wyloty statków powietrznych z naszej przestrzeni, operator flight data - obsługuje terminal systemu planów lotu FSW (Flight strip workstation), wspomaga pracę kontrolerów ACC, przygotowuje paski postępu lotu, itp.

Sektor ACC Jeden z sektorów kontroli obszaru (rok 2001). Na każdym sektorze pracuje kontroler radarowy i planning controller przed "bejem" (holder bay) z paskami. Wygląda na spokojne miejsce, bo odległości większe, samoloty „jadą” po swoich drogach i poziomach jak po szynach. Tylko że tutaj każdy błąd w ocenie sytuacji może póżniej zamienić się w sytuację bez wyjścia.

Zautomatyzowane systemy kontroli Pracę kontrolerów wspomagają zautomatyzowane systemy kontroli ruchu lotniczego. System koreluje plany lotów w pamięci komputera z pozycjami radarowymi samolotów, których one dotyczą. Jedną z najważniejszych jego cech jest tworzenie obrazu sytuacji w danej przestrzeni powietrznej z informacji pochodzącej z wielu radarów. Rozwój systemów kierowania ruchem lotniczym zmierza w kierunku powiązania naziemnych centrów kontroli z pokładowymi systemami nawigacyjnymi samolotów przy pomocy cyfrowych łącz transmisji danych. System nawigacyjny samolotu przekazuje do ośrodków kontroli dane o swojej pozycji i wysokości, otrzymując z powrotem polecenia kontrolera, informacje nawigacyjne i dane meteorologiczne. Zarówno załoga samolotu, jak i kontroler ruchu lotniczego są są informowani o sytuacji ruchowej w czasie rzeczywistym.

Zautomatyzowane systemy kontroli

ILS System wspomagania lądowania przy ograniczonej widzialności ILS (Instrument Landing System) jest systemem odległościowo-kątowym. Ma za zadanie prowadzić statek powietrzny z nakazanym kursem lądowania po ścieżce podejścia. ILS występuje w trzech klasach, które m.in. wpływają na kategorię lotniska: kategoria 1 - urządzenie prowadzące od granicy zasięgu do wysokości 60 m (200 stóp) nad płaszczyzną drogi startowej przy widzialności (RVR - runway visual range) 800 m (2400 stóp). Jeżeli pas jest wyposażony w światła linii centralnej i krawędziowe, to konieczny RVR może być obniżony do 600 m (1800 stóp). kategoria 2 - urządzenie prowadzące od granicy zasięgu do wysokości 30 m nad płaszczyzną drogi startowej przy RVR 400 m (1200 stóp), kategoria 3 - urządzenie prowadzące od granicy zasięgu do punktu przyziemienia i dalej wzdłuż drogi startowej. Ma trzy podkategorie: 3a - przy RVR 200 m (700 stóp), 3b - przy RVR 50 m (150 stóp), 3c - przy RVR równym zero. Zasięg (pokrycie) ILS dla odbioru kierunku lądowania wynosi 30 NM.

ILS zasada działania System składa się z trzech zespołów urządzeń: - Nadajnik kierunku : Localizer (LLZ); - Nadajnik ścieżki schodzenia : Glide Path (GP) ; - Markery: (MRK), pełniące zadanie znaczników odległości do progu drogi startowej. W samolotach z elektronicznymi przyrządami pokładowymi EFIS (Electronic Flight Instruments System) informacja o położeniu względem kierunku i ścieżki schodzenia jest zobrazowana na ekranie EHSI (Electronic Horizontal Situation Indicator).

VOR System VOR (VHF Omnidirectional Range) jest najszerzej stosowanym kątowym systemem radionawigacyjnym. Jest on bardziej uniwersalny i znacznie dokładniejszy od NDB (dopuszczalny błąd +-2,5 stopnia, dokładność prowadzenia po linii drogi +/-5.2°). W sygnale VOR jest zawarta informacja azymutalna, która zostaje odczytana i zobrazowana przez pokładową (odbiorczą) część systemu w postaci: - namiaru SP od radiolatarni względem północy magnetycznej, - osiągnięcia żądanego namiaru do lub od radiolatarni VOR, - sygnału minięcia radiolatarni przez statek powietrzny, - dźwiękowego sygnału rozpoznawczego radiolatarni (trzy znaki alfabetu Morse'a). Stosuje się także nadawanie przez VOR informacji meteorologicznych. Radiolatarnia VOR pracująca wspólnie z radiolatarnią DME tworzy system VOR/DME. Typowe urządzenie pokładowe VOR ma dwa wskaźniki. Pierwszy, ogólnokierunkowy (OBI-Omni-bearing Indicator) ze skalą 360 stopni, wskazujący kierunek od radiolatarni (radial VOR) albo do radiolatarni (namiar), w zależności od ustawienia przełącznika "Od-Do". Drugi, precyzyjny wskaźnik krzyżowy (TDI - Track Deviation Indicator, albo CDI - Cross Deviation Indicator), dokładnie wskazujący odchylenie aktualnego namiaru do lub od VOR od namiaru, wybranego selektorem namiaru (OBS - Omni-bearing Selector).

Electronic Flight Instruments System. EFIS zapewnia zobrazowanie informacji ze wszystkich systemów nawigacyjnych samolotu. Stanowi połaczenie informacji ze wszystkich dostępnych źródeł w spójną całość. Załodze podawany jest wybór informacji potrzebnych w danej fazie lotu. Informacje drugorzędne są wyświetlane na żądanie. Wskazania EFIS są zgrupowane głównie na dwóch wskaźnikach: EADI (Electronic Attitude Director Indicator) HSI (Horizontal Situation Indicator). Ponadto EFIS obejmuje wyświetlacze elektronicznych przyrządów kontrolnych wszystkich systemów technicznych samolotu.

EADI (po lewej) i EHSI w Embraerze ERJ - 145

Obsługa logistyczna na płycie/przy rękawie Od momentu wyłączenia silników samolot jest przejmowany przez słuzby portowe. Najpierw trzeba podłączyć zasilanie z ziemi: napięcie zmienne 115 V 400 Hz, albo dla starszych maszyn 27 V napięcia stałego. Następnie zabrać pasażerów, ich bagaże, ładunek towarowy, to co pasażerowie, hm, zostawili. Dostarczyć trzeba paliwo, wodę, ciepłe lub chłodne powietrze do wentylacji, itd. Załoga dokonuje dokładnej kontroli systemów i oględzin zewnętrznych samolotu, personel kabinowy robi porządek w kabinie.

SMR Surface Movement Radar Dużym krokiem w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu na lotnisku było powstanie skomputeryzowanych systemów obróbki danych radaru lotniskowego (Surface Movement Radar - SMR). System potrafi śledzić poruszające się obiekty, alarmując kontrolera w przypadku wystąpienia przesłanek do powstania sytuacji kolizyjnej, np. kiedy obiekt kieruje się w stronę drogi startowej, zajętej przez samolot. Ostrzeżenie jest generowane także wtedy, gdy zidentyfikowany samolot zmienia trasę kołowania lub nie zatrzatrzymuje się w punkcie oczekiwania.

Radar aktualnego ruchu lotniczego nad Polską i Europą Środkową

Radar ruchu lotniczego nad Europą - sprawdzanie parametrów lotu samolotów

Aktualne informacje na temat samolotów i lotnisk w Polsce i Europie - panujące warunki, trasy samolotów, oznaczenia

System kontroli ruchu lotniczego w USA (Enchanced Traffic Management System - ETMS) Wyświetlanie Sytuacji w Ruchu Lotniczym (Aircraft Situation Display - ASD) Alarm Ekranowy (Monitor-Alert - M/A) Automatyczne Rozwiązywanie Zagadnienia (Automated Demand Resolution - ADR) Ocena i Rekomendacja Rozwiązania (Strategy Evaluation and Recomendation - SER) Funkcja Przesyłania Poleceń (Directive Distribution Function - DDF)

PSIairport aplikacja do zarządzania terminalem lotniczym

Airport Systems (PSIairport)

Airport Systems (PSIairport) PSIairport/BHS (Baggage Handling System) PSIairport/BRS (Baggage Reconciliation System) PSIairport/CARGO (Air Cargo Processing) PSIairport/DCS (Departure Control System) PSIairport/FIDS (Flight Information Display System) PSIairport/FPMS (Flightplan Management System) PSIairport/M&S (Maintenance & Services)

PSIairport/CARGO overview of functions Cargo acceptance (import/export) Transit/transfer AWB consolidation (aggregation of House AWB to Master AWB) Data transfer based on incoming C-IMP messages or manually ULD Break down/ Build up Automatic status updates for customers, airlines and users Preparation of bill of lading Creation of manifests and other relevant documents Sending and receiving C-IMP messages such as FSU, FFM, FBL etc. Tracking and tracing (SCEM) Management Information System (Management Reports) Interfaces to third party systems Linking the material handling systems and the material handling equipment to warehouse management and ASRS ULD /palette management (container management) also using modern wireless technologies (RFID, GPS, GPRS, GSM) Inventory management in accordance with user-defined criteria Road Feeder Service Delivery with automatic calculation of storage costs and handling charges Billing on shipment or periodically

Pytania Krótko scharakteryzuj determinanty współczesnego transportu lotniczego. Jaki jest wpływ cech immenentnych transportu lotniczego na rozwój systemów zarządzania ruchem i przestrzenią? Krótko scharakteryzuj ideę Cenrum zarządzania ruchem i jego trzy kluczowe komponenty. Dokonaj oceny funkcjonalności jednego z zautomatyzowanych systemów kontroli lotów: ILS (Instrument Landing System) EFIS (Electronic Flight Instruments System) SMR (Surface Movement Radar). 54

Literatura (wg wykazu +) Strona internetowa Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej Radar ruchu lotniczego nad Europą - sprawdzanie parametrów lotu samolotów Radar pokazujący aktualny ruch lotniczy nad Polską i Europą - śledzenie samolotów Radar aktualnego ruchu lotniczego nad Polską i Europą Środkową Aktualne informacje na temat samolotów i lotnisk w Polsce i Europie - panujące warunki, trasy samolotów, oznaczenia Tekst Ustawy "Prawo lotnicze" 55