Nauczanie języka obcego uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (ze szczególnym uwzględnieniem niepełnosprawności intelektualnej) dr Małgorzata Burzyńska Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Bydgoszczy

I. Specjalne potrzeby edukacyjne II I. Specjalne potrzeby edukacyjne II. Uczeń z SPE na lekcji języka obcego III. Wspomaganie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych na lekcji języka obcego

POTRZEBY ROZWOJOWE I EDUKACYJNE SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE POTRZEBY ROZWOJOWE I EDUKACYJNE

zaburzenia ze spektrum autyzmu zaburzenia komunikacji Specjalne potrzeby edukacyjne = doświadczenie trudności w uczeniu się niedostosowanie społeczne zaburzenia wzroku/ słuchu niepełnosprawność intelektualna choroby somatyczne (specyficzne) trudności w uczeniu się

występowania przyczyn trudności w uczeniu się Obszary występowania przyczyn trudności w uczeniu się Obszar emocjonalno- motywacyjny Obszar instrumentalny Obszar funkcjonowania społecznego Warunki uczenia się: - wewnętrzne - zewnętrzne Przebieg procesu uczenia się Wyniki procesu uczenia się Ogniwa lekcji Źródło: opacowanie własne na podstawie Trochimiak 2012: 187.

Edukacja specjalna Podmiot = uczniowie z SPE Edukacja + rehabilitacja i/lub resocjalizacja Dostosowanie metod, środków... Cele edukacyjne + Cele rehabilitacyjne i/lub resocjalizacyjne

Uczeń z zaburzeniami słuchu, wzroku, z niepełnosprawnością ruchową na lekcji języka obcego - analiza orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego – poziom rozwoju językowego, intelektualnego i poznawczego, - stworzenie optymalnych warunków w klasie szkolnej, - uwzględnienie trudności dziecka podczas zajęć dydaktycznych (poznawanie otoczenia, motywacja, zmęczenie), - komunikacja z uczniem i ocenianie, - zasada optymizmu pedagogicznego.

Uczeń z zaburzeniami słuchu na lekcji języka obcego Poznawanie wielozmysłowe Materiał nauczania powinien mieć strukturę sekwencyjną Indukcyjny sposób nauczania Pomoce wizulane, ważne elementy graficzne Pozytywna atmosfera zajęć, odwołanie do doświadczeń ucznia Terapeutyczne aspekty nauczania języka obcego

Uczeń z zaburzeniami wzroku na lekcji języka obcego Materiał nauczania powinien mieć strukturę sekwencyjną Poznawanie wielozmysłowe Uwzględnić tempo pracy ucznia Wzmacniać wiarę ucznia w jego możliwości Pozytywna atmosfera zajęć, odwołanie do doświadczeń ucznia Terapeutyczne aspekty nauczania języka obcego Stosowanie pomocy dydaktycznych, grafiki dotykowej

Uczeń z trudnościami w uczeniu się Dzieci z trudnościami w uczeniu się „manifestują istotną z dydaktycznego punktu widzenia rozbieżność pomiędzy ich potencjałem umysłowym a osiągnięciami w nauce szkolnej i społecznym funkcjonowaniem” (Pilecka 1997: 242)

Uczeń z trudnościami w uczeniu się Trudności w uczeniu się mogą się przejawiać w: Zaburzeniach w funkcjach percepcyjnych Nadpodbudliwości i zaburzeniach uwagi Trudnościach w umiejętnościach szkolnych Nieprawidłowościach w rozwoju emocjonalnym i społecznym Zaburzeniach pamięci i myślenia

Uczeń z ADHD na lekcji języka obcego Komunikacja: - uchwycenie uwagi - mówienie aby dziecko usłyszało, - sprawdzenie zrozumienia polecenia Zasada regularności – stały rytm Stosowanie wzmocnień pozytywnych Zasada jasnych reguł i konsekwencji Zasada dostosowania struktury zajęć Odpowiednia struktura zewnętrzna

Uczeń z dysleksją na lekcji języka obcego Nowe słownictwo tematycznie i w powiązaniu ze znanym Wykorzystanie wszystkich kanałów sensorycznych Przejrzysta struktura materiału Trening świadomości fonologicznej Techniki ułatwiające zapamiętywanie Dostosować tempo i zakres materiału Cwiczenia w pisaniu - wykorzystanie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej Graficzne reprezentacje struktur

Ujawnia się przed 18 rokiem życia. Niepełnosprawność intelektualna charakteryzuje się znaczącym ograniczeniem w funkcjonowaniu intelektualnym i zachowaniach adaptacyjnych wyrażających się w koncepcyjnych, społecznych i praktycznych umiejętnościach przystosowania się. Ujawnia się przed 18 rokiem życia. (Luckasson i in. 2002:1 za Smith 2008:225)

Obszary umiejętności przystosowawczych SPOŁECZNE: interpersonalne łatwowierność unikanie prześladowania samoocena odpowiedzialność przestrzeganie zasad KONCEPCYJNE: pojecie pieniądza samokontrola pisanie i czytanie język PRAKTYCZNE: umiejętności życiowe bezpieczeństwo samoobsługa umiejętności zawodowe Źródło: Smith 2008: 228

z niepełnosprawnością niekorzystne doświadczenia w rodzinie w szkole świadomość własnej niepełnosprawności brak akceptacji przez rówieśników trudności w poznawaniu i rozumieniu świata Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną

wybranych uczniów z niepełnosprawnością intelektulaną w stopniu lekkim Specjalne potrzeby edukacyjne wybranych uczniów z niepełnosprawnością intelektulaną w stopniu lekkim

Dominika niekorzystna sytuacja rodzinna negatywne doświadczenia w sferze społecznej doświadczanie własnej niepełnosprawności

Jadwiga niekorzystna sytuacja rodzinna nierównomierny rozwój sfery poznawczej świadomość własnej niepełnosprawności niska kontrola emocjonalna

Karol nierównomierny rozwój sfery poznawczej trudności w rozwoju językowym negatywne doświadczenia w szkole w rodzinie znaczna zależność od innych, brak samodzielności

Konrad nierównomierny rozwój poszczególnych sfer niekorzystne doświadczenia edukacyjne brak wspomagania ze strony rodziców zachowania nieakceptowane społecznie niskie zaangażowanie we współpracę z nauczycielem

Założenia dotyczace nauczania języka obcego ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim trudności rozwojowe związane z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim nie uniemożliwiają osiągnięcia sukcesu w nauce języka obcego, ocenianie postępów ucznia powinno być dokonywane w aspekcie indywidualnym, w porównaniu ze zmianami dokonującymi się w jego rozwoju, nauczanie języka obcego dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim umożliwia wzbogacanie poznania dokonującego się za pośrednictwem języka.

Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim na lekcji języka obcego Konkretna forma przekazu: czy uczeń rozumie? Wzbudzenie zainteresowania nowym materiałem Poznawanie wielozmysłowe i ukierunkowane Prosta, zrozumiała forma Różnorodne metody prezentacji Od znanego i bliskiego do tego, co nowe i dalsze Zasada sukcesu i zasada realnego optymizmu

analiza specjalnych potrzeb edukacyjnych II. Wspomaganie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych na lekcji języka obcego analiza specjalnych potrzeb edukacyjnych wszechstronne poznanie możliwości uczniów stymulowanie ich rozwoju w aspekcie językowym przygotowanie do wszechstronnego udziału w życiu społecznym

II. Wspomaganie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych na lekcji języka obcego CELE REHABILITACYJNE CELE EDUKACYJNE

usprawnianie koncentracji uwagi zakres edukacyjny Propozycja zastosowania informacji o uczniu do planowania skutecznych oddziaływań na lekcjach języka obcego Cele główne Formy indywidualizacji Rodzaje ćwiczeń rewalidacyjnych Prognozowane osiągnięcia ucznia cel edukacyjny cel rehabilitacyjny usprawnianie koncentracji uwagi usprawnianie pamięci umiejętności porządkowania wiedzy w zakresie rozwoju: grafomotoryki, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, mowy, myślenia zakres edukacyjny zakres rewalidacyjny

Dominika: pierwsze samodzielne wykonanie słownika słowno-obrazkowego (technika samodzielnej pracy nad językiem)

Darek – stymulowanie funkcjonowania poznawczego w zakresie rozwoju grafomotorycznego oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej

Daniel – stymulowanie funkcjonowania językowego w zakresie umiejętności semantycznych

Jadwiga - stymulowanie funkcjonowania komunikacyjnego poprzez korzystanie z formy zapisu (integrowanie sprawności)

Daniel – stymulowanie funkcjonowania językowego w zakresie umiejętności semantycznych

Adam – stymulowanie funkcjonowania językowego w zakresie umiejętności leksykalnych

Karol – stymulowanie funkcjonowania językowego w zakresie umiejętności leksykalnych oraz funkcjonowania poznawczego w zakresie porządkowania wiedzy

Marek – stymulowanie funkcjonowania językowego w zakresie umiejętności leksykalnych i semantycznych oraz funkcjonowania poznawczego w zakresie umiejętności porządkowania wiedzy

Utrwalanie słownictwa w języku obcym - przykłady

FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE operacje umysłowe na materiale konkretnym, JĘZYKOWE umiejętności: leksykalne, gramatyczne, semantyczne, ortograficzne FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE operacje umysłowe na materiale konkretnym, - pamięć i uwaga, percepcja wzrokowa i słuchowa, gromadzenie wiedzy i operowanie nią, - porządkowanie wiedzy KOMUNIKACYJNE kompetencja socjolingwistyczna, kompetencja funkcjonalna, - samoocena

Terapeutyczne aspekty nauki języka obcego Nauka języka obcego jako element rehabilitacji gromadzenie doświadczeń poznawczych usprawnianie rozwoju językowego stymulowanie potencjalnych możliwości rozwojowych rozwijanie umiejętności komunikacji i gotowości komunikacyjnej

Wszechstronne wspomaganie rozwoju ucznia z SPE na lekcjach języka obcego CELE REHABILITACYJNE CELE EDUKACYJNE

Literatura Brzezińska, A. 1991. „Dzieci z trudnościami w uczeniu się” (w): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie (red. I. Obuchowska). Warszawa: WSiP, s. 152-199. Burzyńska, M. 2011.„Terapeutyczne aspekty nauczania języka obcego dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (na przykładzie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim)”, (w): Niezwykły uczeń – indywidulane potrzeby edukacyjne w nauce języków obcych (red. K. Karpińska-Szaj). Neofilolog 36: 125-144. Domagała-Zyśk, E., Karpińska-Szaj, K. 2011. Uczeń z wadą słuchu w szkole ogólnodostepnej. Podstawy metodyki naucznaia języków obcych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. Jaworska-Biskup, K. 2011. „Dysleksja rozwojowa w kontekście edukacji obcojęzycznej – perspektywa interdyscyplinarna” (w): Niezwykły uczeń – indywidulane potrzeby edukacyjne w nauce języków obcych (red. K. Karpińska-Szaj). Neofilolog 36: 231-244. Smith, D. D. 2008. Pedagogika specjalna, t.2, tłum. T. Hołówka, A. P. Zakrzewski. Warszawa: Wydawnictwo ASP – Wydawnictwo Naukowe PWN. Stawowy-Wojnarowska, I. 1989. Podstawy kształcenia specjalnego. WSiP. Trochimiak, B. 2012. „Proces nauczania i proces uczenia się w sytuacjach trudności edukacyjnych” (w:) Dydaktyka specjalna w przygotowaniu do kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (red. J. Głodkaowska). Warszawa: Wydawnictwo APS.