PANEL (1): M ETA - EWALUACJA ORAZ ZAGADNIENIE PROGNOZOWANIA JAKO PUNKT WYJŚCIA DO EWALUACJI EX - ANTE K ONTEKST – INSTRUMENTY INŻYNIERII FINANSOWEJ W ARSZAWA, VIII Konferencja ewaluacyjna Ewaluacja w systemie polityk publicznych, listopad Maciej Gajewski

Instrumenty inżynierii finansowej (IIF) w Polsce Rozwijane w celu ułatwiania przedsiębiorcom (MSP) dostępu do źródeł finansowania zewnętrznego, początkowo poprzez kapitalizację pośrednika finansowego, a obecnie poprzez podnoszenie jego zdolności operacyjnej (programy zwrotne). Rozwijane w oparciu o programy wsparcia publicznego, przeznaczone dla pośredników finansowych oferujących dany instrument. Obecnie funkcjonują dość dobrze ukształtowane sieci: funduszy poręczeniowych, funduszy pożyczkowych, funduszy inwestycyjnych typu kapitału zalążkowego. W ostatnim czasie główne źródła wsparcia kapitalizacji / zdolności operacyjnej pośredników wsparcia stanowiły: SPO WKP , RPO , Inicjatywa JEREMIE, PO IG , działania w ramach PO RPW. Zdecydowana dominacja wsparcia ze środków unijnych (ok % kapitału / zdolności operacyjnej ma takie pochodzenie)

Instrumenty inżynierii finansowej (IIF) w Polsce (skala) Wartość i struktura portfela kredytowego MSP, PL. Kapitalizacja IFF w Polsce (poręczenia, pożyczki), ok. 4,5 mld zł., tj. 3,1% portfela kredytowego MSP

Kluczowe obszary badawcze w kontekście potrzeb / źródeł meta-ewaluacji Na czym polegają niedoskonałości rynku finansowania potrzeb przedsiębiorstw w Polsce? Konieczność określenia braków / niedoskonałości oferty finansowania: (1) kapitał inwestycyjny vs. kapitał obrotowy, (2) finansowanie w ramach faz rozwojowych – faza startu, faza ekspansji, faza dojrzałości, (3) finansowanie dziedzinowe (np. innowacyjność, specjalizacja branżowa) Kto najsilniej odczuwa niedoskonałości rynku finansowania? Konieczność precyzyjnego zdefiniowania potrzeb potencjalnego odbiorcy wsparcia – beneficjent określny ogólnie, czy szczegółowa segmentacja ostatecznych adresatów wsparcia? Kto i czego potrzebuje? Czy występuje, a jeśli tak, to jaki jest zakres i skala luki w dostępie do finansowania zewnętrznego? Konieczność szacowania zapotrzebowania na ofertę IIF w kontekście trendów rozwojowych rynku finansowania w Polsce (np. dłużnego) oraz gotowości beneficjentów do korzystania z zewnętrznych źródeł finasowania. Jak ukierunkowywać interwencję IIF – na potrzeby dostarczycieli finansowania (aktywacja źródeł już istniejących), czy bezpośrednio pod potrzeby odbiorców ostatecznych (tworzenie nowych źródeł finansowania – np. pozabankowych). Jakie instrumenty inżynierii finansowej i przy jakim ich ukierunkowaniu najlepiej adresują potrzeby sektora przedsiębiorstw w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania? Co się sprawdziło, jakie są rzeczywiste efekty funkcjonowania IIF. Jaka jest wartość dodana IIF? Postać rynku w sytuacji braku dostępności IIF.

Zasoby vs. braki materiałów ewaluacyjnych dla celów meta-analizy Niewielka liczba badań skoncentrowanych na ocenie efektywności IFF (kilka ekspertyz i badań ewaluacyjnych), Badania skoncentrowane na ocenie wykorzystania wsparcia przez IFF (wskaźniki typu: liczba / wartość udzielonych … - koncentracja na ocenie stopnia zaangażowania). Przede wszystkim badania dotyczące instrumentów o charakterze dłużnym (poręczenia, pożyczki). Badania dotyczące luki kapitałowej – podejmowane dotąd w ograniczonej skali (wyrywkowo) – dyskusyjna i niejednolita metodologia. Rzadkość stosowania w badaniach podejścia kontrfaktycznego (w polskiej praktyce badania IIF jest to novum). Ogólnie, ograniczony zasób materiału informacyjnego. Ograniczony zasób materiału na temat potrzeb ostatecznych odbiorców wsparcia w zakresie dostępu do finansowania i stopnia ich rzeczywistego zaspokojenia. Brak ocen dotyczących funkcjonowania instrumentów typu equity. Trudności w wyznaczeniu zakresu i skali luki w dostępie do finansowania (zarówno finansowej, jak i kapitałowej) – bardzo zróżnicowane podejścia, zróżnicowane wyniki. Trudności w ocenie efektów funkcjonowania poszczególnych IIF i ich skuteczności. Brak ogólnych ocen oddziaływania IIF na gospodarkę krajową / regionalną.

Podstawowe trudności / dylematy w związku z meta-analizą w sferze IFF (1) W programach wsparcia nie podjęto dotąd próby zdefiniowania: kryterium sukcesu wdrożenia / rezultatów funkcjonowania IIF, innych kryteriów oceny działania poszczególnych rodzajów IIF. W tej sytuacji wszelkie pogłębione oceny są bardzo utrudnione i dyskusyjne. W rezultacie brak jest takich ocen. W programach wsparcia brak jest zachęt / nagród (za wyjątkiem Inicjatywy JEREMIE) dla najsprawniejszych pośredników finansowych – trudno jest mówić o istnieniu mechanizmów motywujących do rozszerzania skali i podnoszenia jakości działania. Bardzo trudna dostępność baz danych beneficjentów IIF (problem ochrony danych osobowych, w przypadku Inicjatywy JEREMIE także wynikający z klauzul ochrony tajemnicy bankowej) – źródła danych o efektach pojawiających się po stronie beneficjentów IIF są więc: fragmentaryczne i pod wieloma względami bardzo kosztowne. Jest to bardzo poważny, praktyczny problem. Brak jednolitego formatu danych.

Podstawowe trudności / dylematy w związku z meta-analizą w sferze IFF (2) Brak informacji o kosztach i wynikach finansowych funkcjonowania IFF (rachunek wyników) – jaki jest rzeczywisty koszt dostarczenia produktu finansowego beneficjentowi wsparcia? Brak analiz o stratowości poszczególnych IIF, braki w zakresie analiz ryzyka portfeli klientów IFF, np. start-upów. Brak badań / konkluzji w sprawie kształtowania się przyszłego popytu na produkty finansowe ze strony przedsiębiorców dotąd niekorzystających z finansowania dłużnego. Brak standardów operacyjnych dla poszczególnych rodzajów IFF (np. na wzór europejskiego standardu Code of Good Conduct /…/).

Obszary analiz / wniosków przydatnych z punktu widzenia meta-analizy IFF PRZYDATNE (do wykorzystania) Segmentacja adresatów oferty IIF (źródła i wnioski wskazujące na segmenty potencjalnych beneficjentów, szczególnie odczuwających problemy w dostępie do źródeł finansowania zewnętrznego: firmy młode, starterzy, firmy innowacyjne, firmy mikro). Wnioski w sprawie mechanizmów podziału ryzyka (re-poręczenia, poręczenia portfelowe – odpowiednio dla instrumentów poręczeniowych / pożyczkowych). Wskazania dotyczące rodzajów i charakterystyk produktów IIF (mikropożyczki, pożyczki specjalizowane: starterzy, innowacyjność, na inwestycje, na kapitał obrotowy NIE PRZYDATNE (dyskusyjne) Wielkość zapotrzebowania, w przekroju na poszczególne rodzaje IFF / produkty finansowe (nieudane próby pomiaru luki finansowej). Efektywność działania IFF, mierzona kosztem dostarczenia instrumentu, z uwzględnieniem stratowości (rachunek wyników IFF). Rezultaty, oddziaływania na sytuację beneficjentów wsparcia / gospodarki regionalnej / krajowej. Ocena wartości dodanej (zbyt rozległe braki danych / wniosków).

Sposoby reakcji na trudności w pozyskiwaniu danych dla celów meta-analizy Badania dotyczące skuteczności i efektywności zastosowania poszczególnych instrumentów (np. trwałość finansowania przedsięwzięć typu startup) Badania dotyczące rachunku wyników IIF (np. funduszy pożyczkowych / poręczeniowych), w tym badania kosztochłonności pozyskania i wykorzystania wsparcia przez IIF (szacowanie odpisu na koszty, koszty usług uzupełniających). Studia przypadków przedsiębiorców korzystających ze wsparcia IIF (ścieżki od koncentracji na finansowaniu własnym do powszechnego korzystania z finansowania zewnętrznego – w jakim stopniu zmiana wywołana została przez wykorzystanie IIF? Badania tego typu mogą ujawnić rzeczywiste potrzeby firm w kontekście ich kolejnych faz rozwojowych). Studia przypadków odnoszące się do współpracy IIF z podstawowym dostarczycielem finansowania – sektorem bankowym – w zakresie: (i) przydatności mechanizmu poręczeniowego, (ii) aktywacji przez mechanizm pożyczkowy nowych grup klientów dla sektora bankowego.

Wnioski i wskazania Obecnie, na podstawie dostępnych materiałów źródłowych, prognozowanie zapotrzebowania na IFF w Polsce jest wielce utrudnione – obarczone będzie ponadprzeciętnym ryzykiem błędu. Sytuację tę mogą zmienić dwa realizowane obecnie badania (MRR, efektywność IFF + luka w finansowaniu – oba badania o charakterze ogólnopolskim). Należy stworzyć system zbierania danych o wynikach działania IIF, w tym o stratowości (niezbędny do pomiaru efektywności IFF) oraz system udostępniania baz danych beneficjentów dla celów badawczych. Należy odejść od prób precyzyjnego szacowania luki w finansowaniu (z uwagi na charakter tego zjawiska wyniki w tym zakresie będą zawsze wątpliwe). Szerzej wykorzystać podejście analizy studium przypadku do badania efektów / stopnia zaspokojenia potrzeb po stronie korzystających z produktów inżynierii finansowej. Należy zdefiniować pojęcie sukcesu IIF oraz dodatkowe wskaźniki pomiaru efektywności IFF. Ukierunkować analizy / oceny pod kątem tych wskaźników. Uzupełnić luki w badaniach (instrumenty typu equity).

Maciej Gajewski Dziękuję za uwagę!