50 lat WPR kierunki zmian po 2013 roku Dr Mirosław Drygas Leszno, 20 kwietnia 2012 roku Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk (IRWiR PAN) KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Struktura wystąpienia Zarys ewolucji WPR Uwarunkowania reformy UE Założenia reformy WPR Refleksje końcowe KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Ewolucja WPR w pigułce 1957 Traktat Rzymski WPR widziana jako wspólna polityka, dostarczająca obywatelom UE żywność po przystępnych cenach oraz zapewniająca godny poziom warunków życia dla rolników. 1962 Narodziny WPR Istotą WPR dobre ceny dla rolników i coroczny wzrost rozmiarów produkcji. Pierwszym celem bezpieczeństwo żywnościowe, sklepy pełne żywności po rozsądnych cenach. 1970-1980 Zarządzanie podażą produkcji rolnej Powstają ogromne nadwyżki żywności, konieczność wprowadzenia instrumentów dostosowujących podaż do potrzeb rynku.

Ewolucja WPR w pigułce c.d. 1992 Zamiana wsparcia rynkowego na wsparcie dochodów rolników Płatności bezpośrednie zastępują wsparcie cenowe. Rośnie nacisk na jakość żywności, ochronę żywności tradycyjnej i regionalnej oraz ochronę środowiska. AGENDA 2000 Instrumenty rozwoju obszarów wiejskich WPR skupia się na ekonomicznym, społecznym i kulturowym rozwoju UE oraz wieloletnim programowaniu. WTO. 2003 Oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji Rolnicy bardziej nastawieni na bodźce płynące z rynku oraz muszą przestrzegać wymogi środowiskowe, dobrostanu zwierząt i standardów bezpiecznej żywności. WTO.

Ewolucja WPR w pigułce c.d. 2004 i 2007 kolejne rozszerzenia UE Populacja rolników zwiększyła się dwukrotnie, co spowodowało zwiększenie różnorodności rolnictwa i obszarów wiejskich UE. 2009 Wyniki tzw. Health Check WPR Kontynuacja procesu oddzielania płatności od kierunków produkcji rolniczej. Nowe wyzwania. Zobowiązanie KE do przedstawienia koncepcji wyrównania poziomu PB. 2010/2011 Propozycje reformy – Partnerstwo między UE i rolnikami Ukierunkowana na poprawę ekonomicznej i środowiskowej konkurencyjności sektora rolnego, promocję innowacyjności, zmian klimatycznych, oraz wsparcie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego na obszarach wiejskich.

UWARUNKOWANIA REFORMY WPR

Nożyce cen w latach 1996-2009 Source: Eurostat 7

Wzrost cen na wybranych rynkach Nawozy + 163 % Energia + 223 % Produkty rolne + 50 % Źródło: Bank Światowy 8

Średnie dochody rolników w UE w stosunku do średniej z działów poza rolniczych [w %] Źródło: Komisja Europejska

Zmiany dochodów rolników w EU-12 i UE -15 w latach 1993-2009 (w cenach stałych/AWU) Source: Eurostat 10 KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Zróżnicowanie dochodu rolniczego między państwami członkowskimi (2009) Dochody rolnicze w UE Zróżnicowanie dochodu rolniczego między państwami członkowskimi (2009) Relacja dochodu rolniczego do pozostałych działów gospodarki (średnio 2005-2007) Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development, based on Eurostat data 11 KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Starzejąca się populacja rolników w UE 27 6% rolników ma <35 lat 50% rolników ma >50 lat 34% rolników ma >65 lat Na 1 rolnika < 35 lat przypada 9 w wieku >55 lat W latach 2000-2007 w UE15 spadek liczby młodych rolników był szybszy niż ubytek rolników ogółem, odpowiednio 42% i 9% W latach 2003-2007 w UE12 spadek liczby młodych rolników wynosił 36%, a rolników ogółem 13% Do 2020 roku prognozuje się dalszy ubytek około 4,5 mln rolników W latach 2007-2013 młodzi rolnicy mogą liczyć na zaledwie 3% planowanego budżetu UE Źródło: dane Eurostatu. KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Wzrost produkcji zbóż, oleistych i mięsa w różnych regionach świata w latach 1976-2008 Szybki wzrost produkcji na innych kontynentach. UE jest i będzie wypierana nawet na rynku wewnętrznym. Źródło: Albert Dess, MEP 13 KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

ZAŁOŻENIA REFORMY WPR

Założenia nowej WPR Mówi się o wyzwaniach a nie celach Utrzymane dwa filary Sprawiedliwe kryteria (ahistoryczne?) Warstwowy system płatności bezpośrednich Degresywność i górny pułap płatności (capping) Zazielenienie Aktywny rolnik Tzw. nowe wyzwania: dobra publiczne, CO2, klimat, gazy cieplarniane Uproszczenie KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Założenia nowej WPR c.d. 10. Ekologiczne odłogowanie 7% 11. Wsparcie dla małych gospodarstw 12. Struktura kopert krajowych: - zazielenienie 30% - specyficzne utrudnienia naturalne 5% młody rolnik 2% małe gospodarstwa 10% wsparcie związane z produkcją 5-10% 13. Transparentność łańcucha żywnościowego 14. Monitoring i ewaluacja KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Cele strategiczne WPR Komunikat Komisji - WPR do 2020 r. Wyzwania Odpowiednie, stabilne dochody Podniesienie konkurencyjności rolników i ich pozycji w łańcuchu żywnościowym Wsparcie obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych Europa 2020 Produkcja żywności Gospodarka Dobra społeczne „Zielony” rozwój poprzez innowacje Zmiany klimatyczne – adaptacja i łagodzenie Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi Ochrona środowiska Aktywizacja obszarów wiejskich i wzrost zatrudnienia Dywersyfikacja Stworzenie warunków dla różnorodności społecznej i strukturalnej na obszarach wiejskich Spójność terytorialna Zrównoważony rozwój terytorialny Uproszczenie KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Cele instrumentarium WPR Podniesienie konkurencyjności Trwałość Ekologiczna Większa skuteczność Orientacja rynkowa Mechanizm kryzysowy i narzędzia zarządzania ryzykiem Poprawa pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym Badania, innowacyjność oraz transfer wiedzy i modernizacja systemu doradztwa rolniczego Nowa pro-ekologiczna płatność w ramach filaru I Rozszerzenie zasady wzajemnej zgodności o zmiany klimatyczne Dwa priorytety dot. ochrony środowiska w PROW Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównoważonego rolnictwa Nowy system płatności bezpośrednich Wspólne ramy strategiczne dla funduszy UE Redystrybucja płatności wewnątrz i pomiędzy państwami Redystrybucja środków na PROW Uproszczenie Filar I Filar II Elastyczność KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (1) Strategia Europa 2020 Wspólne ramy strategiczne (CSF) wspólne cele dla funduszy unijnych odzwierciedlające strategię Europa 2020 Umowy partnerstwa dokument krajowy przedstawiający wykorzystanie funduszy w celu realizacji strategii Europa 2020 PROW Inne fundusze (Regionalny, Społeczny, Spójności i Rybołówstwa) Innowacyjność, ochrona środowiska i zmiany klimatyczne jako tematy wiodące Włączenie społeczne, walka z ubóstwem i rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich Wzrost konkurencyjności i rentowności gospodarstw Sprawne funkcjonowanie łańcucha żywnościowego i zarządzanie ryzykiem Odnowa, wspieranie i ochrona ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa Efektywne gospodarowanie zasobami, przejście na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmiany klimatyczne Przyspieszony transfer Wiedzy i innowacyjność Priorytety Programy PROW 19 KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012 19

Płatności bezpośrednie (1) W 2014 r. rolnicy europejscy będą mieli dostęp do: Płatności obowiązkowe (wszystkie państwa): System płatności podstawowych Płatności pro-ekologiczne* Płatność dla młodych rolników Płatności dobrowolne (państwa mogą wybrać): Wsparcie powiązane z produkcją Wsparcie w obszarach występowania utrudnień naturalnych (+) Zasada wzajemnej zgodności Ogólny dostęp do systemu doradztwa rolniczego LUB Uproszczona płatność dla drobnych producentów rolnych (obowiązkowa dla wszystkich państw, rolnik ma swobodę wyboru) * Płatność za praktyki rolne o korzystnym wpływie na klimat i środowisko KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Płatności bezpośrednie (2) Degresywność i górny pułap (wszystkie płatności z wyjątkiem pro-ekologicznych) Wsparcie powiązane z produkcją Wsparcie obszarów o ograniczeniach naturalnych Wiele sektorów 5% do 10% koperty Dla zdefiniowanych regionów Do 5 % koperty Płatność dla drobnych producentów rolnych Płatność dla młodych rolników Uproszczenie wniosków i kontroli Ryczałt, określony przez państwa w ramach ogólnych wytycznych Od 2014 r. Do 10 % koperty Rozpoczynający działalność < 40 lat Przez okres 5 lat Do 2% koperty Zasada wzajemnej zgodności Uproszczenie – zmiana klimatu Płatności pro-ekologiczne Dywersyfikacja upraw Trwałe użytki zielone Obszary ekologiczne 30 % koperty System płatności podstawowych Krajowa lub regionalna stawka ryczałtowa za kwalifikowalny hektar Kryteria krajowe Nowe uprawnienia w 2014 r. Definicja działalności rolniczej Aktywny rolnik LUB KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Średnia wielkość płatności bezpośrednich na 1 ha i na 1 potencjalnego beneficjenta Direct payments net ceilings fully phased-in (in 2016) Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development 22 KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Propozycja budżetu WPR na 2014-2020 W budżecie UE na 2014-2020 proponuje się utrzymanie nominalnej kwoty wydatków na WPR na poziomie z 2013 r. - Filar I – Płatności bezpośrednie i wydatki rynkowe - Filar II – Rozwój obszarów wiejskich Ogółem filar I i II - Bezpieczeństwo żywności - Osoby najbardziej potrzebujące - Rezerwa na wypadek kryzysu w sektorze rolnictwa - Europejski fundusz dostosowania do globalizacji - Badania i innowacje w dziedzinie bezpieczeństwa żywnościowego, biogospodarki oraz zrównoważonego rolnictwa Fundusze dodatkowe ogółem Kwoty zaproponowane w budżecie na lata 2014-2020 ogółem 317,2 101,2 418,4 2,5 2,8 3,9 do 2,8 5,1 do 17,1 do 435,5 Źródło: Komisja Europejska KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Finansowanie WPR w latach 1980-2020 Źródło: Komisja Europejska KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Redystrybucja płatności – jedna trzecia różnicy pomiędzy obecnym poziomem a 90% średniej UE * Calculated on the basis of all direct aids on the basis of Council Regulation (EC) No 73/2009, after modulation and phasing-in, except POSEI/SAI and cotton and potentially eligible area 2009 Źródło: Komisja Europejska KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Jednolita wspólna organizacja rynku Programy „Owoce w szkole” i „Mleko w szkole” Budowanie więzi z konsumentem Zwiększenie dofinansowania Możliwość współfinansowania ze środków prywatnych Wspólne działania dla poprawy pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym Ułatwione uznawanie przez państwa: organizacji producenckich (OP), zrzeszeń OP, organizacji międzybranżowych Większa przejrzystość zasad konkurencji Dostęp do funduszy PROW (działania dot. rozpoczynania działalności i współpracy) Współpraca w zakresie ekonomii i ekologii Forum Poprawy Funkcjonowania Łańcucha Żywnościowego Zwiększenie środków na badania i rozwój Kontynuacja polityki prorynkowej Koniec wsparcia dla OMP na paszę i kazeinę, chmiel, jedwabniki Koniec kwot (cukier) Konkurencyjność gospodarstw rolnych Siatka bezpieczeństwa Działania nadzwyczajne – większy zasięg i elastyczność Interwencja/magazynowanie – uproszczone, szybsza reakcja na kryzys Rezerwa kryzysowa KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

PROW Jednolite ramy finansowe dla funduszy wieloletnich – uproszczenie i harmonizacja zasad Wspólne ramy strategiczne i Umowy partnerstwa Ocena postępu w oparciu o « kamienie milowe » i warunki ex ante Podejście strategiczne: Państwa członkowskie zobowiązane są realizować priorytety UE2020 i PROW biorąc pod uwagę specyfikę lokalną i regionalną Przygotowanie programów w oparciu o: Cele ilościowe Usprawniony zestaw działań zorganizowany w pakietach Możliwość tworzenia podprogramów tematycznych Finansowanie Koperty w oparciu o obiektywne kryteria i obecną sytuację, współfinansowanie Wspólny system monitorowania i oceny Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównoważonego rolnictwa Nieznana alokacja na MS KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

PROW - działania Jednolite działanie dot. transferu wiedzy i działań informacyjnych Inwestycje materialne z wyższym wsparciem dla wspólnych inwestycji i inicjatyw zintegrowanych Rozwój gospodarstw i przedsiębiorczości z rozszerzonym wsparciem dla drobnych gospodarstw i młodych rolników oraz małych przedsiębiorstw Wsparcie dla tworzenia organizacji producenckich rozszerzone Wsparcie rolno-środowiskowe i działania klimatyczne: nowy stan wyjściowy, elastyczność, wspólne działania Osobne działanie dla rolnictwa ekologicznego Nowa delimitacja ONW Wzmocnienie działania dot. współpracy o programy pilotażowe, łańcuch żywnościowy, promocja lokalna Nowy pakiet instrumentów zarządzania ryzykiem Leader wzmocniony we wszystkich funduszach UE KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Trybunał Audytorów o reformie WPR – relacje prasowe Europolitics 17/04/2012 Przytacza opinię Trybunału Audytorów, wskazującą na zbyt dużą szczegółowość proponowanej reformy, prowadzącą do spiętrzenia utrudnień administracyjnych tak po stronie administracji, jak i rolników i innych beneficjentów WPR. Deklarowane wysiłki w kierunku uproszczenia w efekcie mogą jednak skutkować zwiększeniem zbiurokratyzowania WPR. KE przyznała 20 marca 2012 na posiedzeniu Rady Ministrów Rolnictwa, że niektóre nowe rozwiązania prowadzą do wzrostu kosztów administracyjnych WPR o 15% (Rada Min nie akceptuje) , ale inne, jak np. schemat dla drobnych rolników kompensują ten wzrost z nawiązką. TA podkreślił też, że uprawnienia do płatności aktywowane w 2011 r. dają prawo do płatności po 2013 jest utrudnieniem dla młodych rolników na drodze do wejścia do systemu. Wątpi też co do efektywności cappingu i skuteczności definicji aktywnego rolnika.

Trybunał Audytorów o reformie WPR – relacje prasowe European Voice 17/04/2012 Trybunał Audytorów ostrzega, że pakiet reform zaproponowany przez KE nie zapewnia osiągnięcia zaplanowanych celów, nie upraszcza polityki ani nie gwarantuje uzyskiwania lepszych rezultatów. Ponadto wbrew deklaracjom w większym stopniu skupia się na wydatkowaniu środków i kontroli wydatków niż na rezultatach, co prowadzi do prymatu procedur nad efektywnością. AGRA FACTS 18/04/2012 Podobne komentarze do poprzednich oraz krytyka proponowanej definicji aktywnego farmera, która spowoduje zwiększenie biurokracji po stronie agencji płatniczych i beneficjentów. W UE także rolnicy cieszą się mniejszym ZAUFANIEM administracji. KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Refleksje końcowe 1. Propozycja zmian WPR nie odpowiada na aktualne i długookresowe wyzwania wobec rolnictwa i gospodarki żywnościowej UE. 2. Zamiast uproszczenia jeszcze większe skomplikowanie – co równa się konieczności ponoszenia ogromnych kosztów transakcyjnych przez kraje członkowskie (agencje płatnicze) oraz długotrwałą akredytacje. 3. Zbyt duże dysproporcje pomiędzy państwami czlonkowskimi w płatnościach bezpośrednich nieuzasadnione praktycznie żadnymi obiektywnymi kryteriami. 4. W kontekście problemów demograficznych zbyt słaby nacisk i zachęty dla młodych rolników.

Refleksje końcowe 5. Zazielenienie zamiast uproszczenia spowoduje jeszcze większe skomplikowanie WPR dla rolników. 6. WPR staje się w coraz większym stopniu ukierunkowana na ochronę środowiska. 7. W II filarze brak typowych w krajowym rozumieniu instrumentów rozwoju wsi. 8. Konieczne większe niż dotychczas zintegrowanie i wykorzystywanie środków polityki spójności na rzecz wsparcia rozwoju obszarów wiejskich. Może trzeba wyróżnić III Filar i dodatkowy Fundusz. KRIR, Leszno 20 kwietnia 2012

Dziękuję za uwagę