Ocena wpływu Programu Sąsiedztwa INTERREG IIIA / TACIS CBC Polska- Białoruś-Ukraina dr Karol Olejniczak: EGO:

2 Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

3 Podstawowe informacje >Cel badania > ocena wpływu Programu Sąsiedztwa INTERREG IIIA/Tacis CBC Polska-Białoruś-Ukraina na osiągnięcie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na obszarze transgranicznym objętym wsparciem - w tym wyjaśnienie mechanizmów odpowiedzialnych za skalę i jakość tego wpływu >Instytucja zlecająca > Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Współpracy Terytorialnej >Zespół badawczy: > EGO s.c.: > dr Karol Olejniczak, Bartosz Ledzion, dr Anna Domaradzka- Widła PhD, Elżbieta Kozłowska, Katarzyna Krok, Andrzej Krzewski, Adam Płoszaj, Łukasz Widła-Domaradzki, dr Michał Wolański, Katarzyna Wojnar, Katarzyna Zalewska

Przedmiot badania: obszary przygraniczne Polski, Białorusi I Ukrainy Dwa programy – dwa źródła finansowania: INTERREG 37,8 mln EUR vs TACIS 8 mln EUR Beneficjenci – społeczności lokalne, biznes lokalny, NGO 173 duże projekty mikro-projektów

5 Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

6 Podejście i metody badawcze >Trzy filary podejścia badawczego > Program to swoista teoria weryfikowana przez rzeczywistość – trzeba patrzeć na rzeczywiste efekty I wyjaśnić przyczyny ich pojawienia się > Projekty oceniamy na dwóch skalach: wzmacniania współpracy terytorialnej oraz podnoszenia jakości życia > Efektów zaczynamy szukać na poziomie lokalnym (lokalne społeczności I projekty)

7 5 bloków badawczych BLOK 1 Zrozumienie kontekstu BLOK 2 Odtworzenie założeń nt. strategicznych kierunków I efektów Programu BLOK 3 Zdefiniowanie wskaźników mierzących zmianę, którą przyniósł Program BLOK 4 Zidentyfikowanie rzeczywistych zmian – produktów I efektów, które przyniósł Program BLOK 5 Wyjaśnienie osiągniętych efektów Programu

8 >Zrozumienie Programu – jego kontekstu i założeń [B1, B2] >23 wywiady z kluczowymi interesariuszami >Desk research, analiza literatury, analiza danych statystycznych >Ocena efektów projektów, partnerstw i ich wpływu na społeczności lokalne [B3, B4, B5] >Modele logiczne I ranking wg grup tematycznych projektów (transport, środowisko, turystyka, współpraca instytucjonalna) >Badanie ankietowe beneficjentów (N=95 ze 144) >64 wizyty projektów (PL=54, BY=3, UA=7) >80 wywiadów z menedżerami projektów, przedstawicielami władz lokalnych i lokalnymi beneficjentami >Badanie 157 mikro-projektów (N=157 z 322) >Badania ankietowe w dwóch parach gmin (Włodawa vs. Hrubieszów, Zwierzyniec vs. Szczebrzeszyn) >Badanie ankietowe partnerstw i analiza sieci (N=231 & N=147) >Przegląd lokalnej prasy Metody

9 Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

10 Blok 1: Zrozumienie kontekstu Pytania: >Co teorie naukowe mówią nam o współpracy ponadgranicznej? >Jaki to typ granicy? >Jaka była skala tej interwencji? Odpowiedzi: >Poziom współpracy zależy od przepuszczalności granicy oraz wzajemnego uzupełniania się partnerów >Wysoce peryferyjne, słabo rozwinięte obszary, granica jako bariera >Znikomy impuls finansowy, mógł być odczuwalny tylko na poziomie lokalnym

11 Blok 2: Odtworzenie założeń wyjściowych Pytania: >Jakie strategiczne cele obrano? >Jakie przesłanki i inspiracje kierowały twórcami Programu? Odpowiedzi: >Dualny cel: JEŚLI wesprzemy 5 pól tematycznych TO jakość życia ORAZ poziom integracji społeczno-gospodarczej obszaru poprawi się >Racjonalne pola interwencji ale brak działań na rzecz podniesienia przepuszczalności granicy >Wpływ interesariuszy, intuicja, wcześniejsze doświadczenia PHARE CBC PL-DE

12 Blok 3: Zdefiniowanie wskaźników pomiaru rzeczywistych efektów Pytania: >Jakimi wskaźnikami i kryteriami oceny zdefiniować zmianę? >Jakimi wskaźnikami i kryteriami oceny zdefiniowali oczekiwaną zmianę twórcy Programu? Odpowiedzi: >Efekty planowane i uboczne trzeba mierzyć na 2 skalach: integracji i jakości życia >Efektów trzeba szukać w trzech wymiarach: tematycznym (rodzaje projektów), relacyjnym (partnerstwa) i przestrzennym (społeczności lokalne) >Analiza i ocena opierają się na modelach logicznych

13 Blok 4: Poszukiwanie rzeczywistych zmian – produktów i efektów Pytania: 1.Jaki był rozkład przestrzenny funduszy i partnerstw? 2.Na jakim temacie koncentrowały się działania? 3.Jakie były efekty tematycznych grup projektów? 4.Jakie były efekty partnerstw? 5.Jaki był wpływ na lokalne społeczności? Odpowiedzi: 1.Wysoka dysproporcja pomiędzy 3 obszarami 2.Podnoszenie jakości życia 3.Efekty lokalne i przygraniczne 4.Główny efekt integracji dały projekty miękkie, głównie w polu współpracy instytucjonalnej 5.Ograniczony, zrównoważone efekty (jakość życia+integracja) dały projekty turystyki i bezpieczeństwa granicy

14 Blok 5: Wyjaśnienie osiągniętych efektów Pytania: 1.Skąd dysproporcja? 2.Dlaczego akcent na jakość życia? 3.Dlaczego przygraniczne efekty? 4.Dlaczego integracja instytucjonalna? 5.Dlaczego projekty turystyki i bezpieczeństwa przyniosły najbardziej zrównoważone efekty? Odpowiedzi: 1.Różne pieniądze, różne procedury; większe doświadczenie polskich partnerów 2.Peryferyjność i potrzeby obszaru; niejasna linia demarkacyjna 3.Granica barierą + małe fundusze silnie rozproszone 4.Kryteria selekcji, ograniczone zaufanie – zorientowanie na mniejsze, eksperckie projekty; mikro-projekty - inicjatywy odgórne 5.Turystyka łatwa do połączenia z kolejnymi projektami; projekty bezpieczeństwa wymagały uprzednich umów

15 Kluczowe wnioski 1.Istniała wyraźna dysproporcja między aktywnością polskich a wschodnich uczestników Programu 2.Projekty koncentrowały się głownie na lokalnej jakości życia a w dużo mniejszym stopniu na integracji transgranicznej 3.Podnoszenie jakości życia miało charakter lokalny i przygraniczny 4.Integracja transgraniczna nastąpiła głównie na poziomie instytucjonalnym a w mniejszym stopniu na poziomie grup docelowych 5.Projekty z zakresu turystyki i bezpieczeństwa dały najwyższe efekty jakości życia i integracji

16 Podsumowując… >Przygraniczne i lokalne efekty >W ówczesnym kontekście, każdy wspólny projekt należy uznać za sukces

17 Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

18 Przykład 1: Przebudowa ciągu komunikacyjnego łączącego trzy przejścia graniczne Kuźnica-Nowy Dwór NEB/PL/PDL/1.1/05/63. >Cele: Rozwój i aktywizacja terenów przygranicznych przez usprawnienie komunikacji drogowej wzdłuż wschodniej granicy ła ̨ cza ̨ cej trzy przejścia graniczne >Produkty: Przebudowa drogi prowadzącej do granicy na odcinku 16,5 km >Uzasadnienie: Odcinek drogi powiatowej z Kuźnicy do Nowego Dworu w województwie podlaskim to przykład projektu o faktycznych powiązaniach transgranicznych. W Kuźnicy, na południowym krańcu drogi znajduje się przejście graniczne na Białoruś, zaś w kierunku północnym droga stanowi optymalne połączenie z Grodna do Da ̨ browy Białostockiej, Augustowa, Ełku, Suwałk, Olsztyna. Właściwa lokalizacja drogi przełożyła się na rzeczywiste jej wykorzystanie przez zagranicznych kierowców. Droga ta łączy się też z droga ̨ krajowa ̨ i droga ̨ wojewódzka ̨, a także posiada wiele skrzyżowań́ z drogami gminnymi i powiatowymi, co sprzyja budowie spójnej krajowej sieci transportowej.

19 Przykład 2: Dziedzictwo Kulturowe Pogranicza – szansa ̨ na rozwój turystyki wiejskiej, NEB/ BUG/06/96 >Cele projektu: Celem projektu była ochrona zagrożonych zniszczeniem cmentarzy oraz tworzenie podstaw do współpracy polsko-ukraińskiej w zakresie wspólnego dziedzictwa kulturowego. >Produkty: Obóz wolontariacki, w którym uczestniczyło piętnaścioro wolontariuszy z Polski i Ukrainy, którzy porządkowali cmentarze prawosławne w Sobiborze i Róz ̇ ance oraz stary kirkut żydowski w Lublinie. >Uzasadnienie: Projekt miał charakter silnie transgraniczny ponieważ przyczynił się do znoszenia barier kulturowo-historycznych poprzez wspólne działania na rzecz zachowania wspólnych pamiątek kultury i tradycji obszaru przygranicza, z drugiej strony miał wpływ na integrację społeczną. W projekt została zaangażowana społeczność lokalna oraz więźniowie.

20 Podstawowe informacje Podejście i metody badawcze Wnioski Przykłady dobrych praktyk Kluczowe rekomendacje

21 Kluczowe rekomendacje 1.Wzmacnianie ponadgranicznego charakteru programów 2.Ukierunkowanie wsparcia na projekty, które wspierają skuteczność instytucjonalną I aktywizują lokalne społeczności 3.Wzmocnienie wsparcia dla działań nakierowanych na zwiększanie przepustowości granicy 4.Poprawa monitoringu Programu 5.Powiązanie zmian w programie z szerszą debatą UE nt. spójności terytorialnej