Praca z uczniem niedostosowanym społecznie na przykładzie funkcjonowania Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii Nr 1 w Szczecinie

Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii Nr 1 w Szczecinie 70-872 Szczecin, ul. Przylesie 17 Tel. 91 46 21 115 lub 501 145 848 e-mail:osw2@um.szczecin.pl www.mos1szczecin.neostrada.pl

Uwarunkowania prawne funkcjonowania Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii Nr1 Placówka funkcjonuje na podstawie art.2, pkt 5 oraz art.71b ustawy z dnia 07 września 1991r. o systemie oświaty /Dz.U. z 2004r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami /, zgodnie z aktami wykonawczymi do tej ustawy, w szczególności z: - rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 07 marca 2005r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach /Dz.U. z 2005r. Nr52, poz.467 z późniejszymi zmianami/. - rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 07 marca 2005r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych /Dz.U. z 2005r. Nr 52, poz. 466 /. Zobowiązani jesteśmy do przestrzegania zapisów ustawy z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich /tekst jednolity Dz.U. z 2002r. Nr11, poz. 109 z późniejszymi zmianami/.

Kierowanie dzieci do placówki Młodzieżowy ośrodek socjoterapii przyjmuje dzieci i młodzież: wobec których właściwy sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich zastosował środek wychowawczy w postaci umieszczenia w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, na prośbę rodziców dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez odpowiednią poradnię psychologiczno – pedagogiczną, mających władzę rodzicielską. Właściwą dla nieletniego placówkę wskazuje Centralny Ośrodek Kierowania, na wniosek starosty właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego. Starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego wydaje skierowanie do placówki. Przyjęciu wychowanka do placówki towarzyszy przekazanie dokumentacji zawierającej głównie: - postanowienie sądu rejonowego o umieszczeniu w placówce - orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego - opinię ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego - odpis aktu urodzenia z potwierdzonym zameldowaniem - odpis arkusza ocen

Definicje zaburzeń zachowania i niedostosowania społecznego Określenie niedostosowania społecznego stosuje się wobec dzieci, które nie postępują według powszechnie przyjętych reguł. Z wielu definicji teoretycznych, utylitarnych, operacyjnych najprostszą do stosowania w praktyce szkolnej jest definicja objawowa. Często błędnie zamiennie używa się pojęć: zaburzenia zachowania i nieprzystosowania społecznego. O niedostosowaniu społecznym możemy mówić w sytuacji gdy zachowanie dziecka nacechowane jest zespołem objawów świadczących o nieprzestrzeganiu norm społecznych i podstawowych zasad postępowania oraz są one względni trwałe. Jeżeli zachowania te mają charakter sporadyczny mamy do czynienia z zaburzeniami zachowania. Ustawa z 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich w artykule 4 definiuje pojęcie demoralizacji jako czyny przejawiające się: naruszeniem zasad współżycia społecznego, popełnianiem czynów zabronionych, systematycznym uchylaniu się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używaniu alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianiem nierządu, włóczęgostwem, udziałem w grupach przestępczych

Przejawy zaburzonego zachowania wybuchy złości i gniewu, wulgaryzmy, udział w bójkach, inicjowanie starć fizycznych, rozmyślne wywoływanie gniewu lub złości u innych, częsta złośliwość lub mściwość, częste wagary ze szkoły, ucieczki z domu rodzinnego lub placówki opiekuńczej, pozostawanie poza domem po zmroku, mimo zakazu opiekunów, kradzieże, zastraszanie innych, wymuszenia, włamania, palenie papierosów, picie alkoholu, używanie środków psychoaktywnych, zaburzenia koncentracji i uwagi, kłamstwa, rozmyślne niszczenie własności innych, przebywanie w towarzystwie osób zdemoralizowanych, demoralizacja seksualna, rozmyślne podkładanie ognia.

■ rok 2007 ■ rok 2008 ■ rok 2009

Stwierdzone tendencje na podobnym, wysokim poziomie utrzymują się takie przejawy zaburzonego zachowania jak: wulgaryzmy, udział w bójkach, wybuch złości, gniewu; wzrosło rozmyślne wywoływanie gniewu lub złości u innych, inicjowanie starć fizycznych oraz niszczenie własności innych; znacznie podniósł się poziom zaburzeń koncentracji i uwagi; obniżyła się liczba wychowanków palących papierosy, dokonujących drobnych kradzieży, wagarujących ze szkoły, przebywających w towarzystwie osób zdemoralizowanych.

Działalność wychowawcza placówki jest jednolitym, zintegrowanym z nauczaniem, procesem dydaktyczno – wyrównawczym, realizowanym przez wszystkich pracowników pedagogicznych w trakcie zajęć dydaktycznych, wychowawczych i terapeutycznych. Ten wielopłaszczyznowy proces przedstawia poniższy schemat

Wielopłaszczyznowy proces korekcyjny postępowanie dydaktyczne Oddziaływania indywidualne oraz zespołowe postępowanie uspołeczniające psychoterapeutyczne postępowanie korekcyjne socjoterapeutyczne psycho - dydaktyczne

Postępowanie dydaktyczne realizowane przez nauczycieli Eliminowanie braków i zaległości edukacyjnych Wyrabianie i usprawnianie umiejętności poszukiwania i wykorzystywania wiedzy Indywidualizacja oddziaływań dydaktycznych Zapoznanie z dorobkiem kulturalnym regionu i ojczyzny

Postępowanie uspołeczniające realizowane przez kadrę pedagogiczną oraz pozostałych pracowników Uczenie i utrwalanie nawyków higienicznych, dbałości o wygląd i zdrowie Uczenie szacunku dla dobra wspólnego Kształtowanie poczucia przynależności / tradycja, więzi , patriotyzm/ Uczenie samodzielności w stawianiu sobie celów i podejmowaniu działań oraz poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie Wdrażanie do pełnienia ról społecznych i rodzinnych poprzez modelowanie Propagowanie zdrowego stylu życia

Postępowanie psychoterapeutyczne realizowane przez terapeutę, psychologa Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania własnych stanów emocjonalnych Trenowanie umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami Uświadomienie własnych potrzeb Korygowanie niewłaściwego obrazu wobec siebie Wpajanie wartości akceptowanych społecznie Uczenie zachowań akceptowanych społecznie

Postępowanie socjoterapeutyczne realizowane przez terapeutę, psychologa Kształtowanie u wychowanków umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania problemów Trening komunikacji interpersonalnej Zastępowanie zachowań agresywnych zachowaniami społecznie akceptowanymi Stymulowanie i wzmacnianie więzi rodzinnych

Postępowanie psycho - dydaktyczne realizowane przez logopedę, reedukatorów, nauczycieli Usprawnianie umiejętności czytania i pisania Usprawnianie funkcji percepcyjno – motorycznych Terapia zaburzeń mowy i języka Wzbogacanie słownictwa Doskonalenie umiejętności formułowania wypowiedzi ustnej i pisemnej Wzbudzanie i rozwijanie zdolności i zainteresowań

Działania w szkole Odpowiedzialność za wychowanie i socjalizację dzieci przypada również szkole. Aby radzić sobie z przejawami zaburzonego zachowania i pomóc wychowankom w przezwyciężaniu trudności, prowadzimy szereg działań terapeutycznych i profilaktycznych. Wielu autorów stwierdza, że jedną z przyczyn niedostosowania społecznego są niepowodzenia szkolne. Badania potwierdzają, że w większości przypadków najpierw występuje opóźnienie szkolne, a niedostosowane formy zachowania są na nie reakcją. Na niepowodzenia szkolne składa się wiele czynników, między innymi: niska sprawność procesów myślowych ucznia (analizy, syntezy, uogólniania), chęć odniesienia sukcesu przy minimalnym wkładzie pracy, wykorzystując głównie pracę innych oraz negatywny stosunek ucznia do szkoły i nauczycieli.[1] Zadaniem szkoły jest więc nie tylko przezwyciężanie niepowodzeń uczniów, ale również zapobieganie narastaniu niekorzystnych objawów powodujących niedostosowanie społeczne. Powszechne jest więc: stosowanie aktywnych metod nauczania; indywidualizacja nauczania; prowadzący zwracają uwagę na to, by: dokładnie wyjaśniać znaczenie pojęć, zwracać uwagę na najistotniejsze zagadnienia, dawać wychowankom konkretne zadania do wykonania, wykorzystywać modele, ilustracje, często dawać informacje zwrotne, nagradzać sukcesy, stwarzać możliwość do częstego utrwalania materiału. [1] K. Kuberska – Gaca, Profilaktyka niedostosowania społecznego w szkole, Warszawa 1986, s. 26

Socjoterapia W ramach zajęć socjoterapeutycznych w naszym ośrodku realizowane są programy autorskie: program adaptacyjny "Koziołek", którego celem jest ułatwienie dzieciom adaptacji do warunków panujących w placówce opiekuńczo-wychowawczej i programy "Jesteśmy razem„ i „Mimo wszystko razem”, których głównym zadaniem jest obniżenie poziomu agresji wśród wychowanków.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze Program zajęć dydaktyczno- wyrównawczych jest skonstruowany w ten sposób, aby przypomnieć, utrwalić, a czasami nauczyć podstaw zarówno z zakresu języka polskiego, jak i matematyki.

Kinezjologia edukacyjna Główne cele zajęć to: zbudowanie pozytywnej atmosfery pracy w grupie, nauczenie ćwiczeń z "Gimnastyki Mózgu", zmniejszenia napięć mięśni powstających w wyniku stresu, udoskonalenie koordynacji motorycznej, zwiększenie integracji pracy mózgu i ciała, poprawa techniki czytania i pisania, doskonalenie umiejętności arytmetycznych.

Trening Zastępowania Agresji Zajęcia w ramach Treningu Zastępowania Agresji prowadzone są z grupą wychowawczą raz w tygodniu. Oparte są one na programie Goldstaina i jego współpracowników z Instytutu Badań nad Agresją Uniwersytetu Syracuse w USA. Naukową podstawą tego programu jest teoria uczenia się społecznego oraz badania Bandury i Waltersa nad agresją. Na tej podstawie został opracowany zestaw ćwiczeń kształtujących umiejętności zastępowania zachowań agresywnych zachowaniami konstruktywnymi.

Zajęcia logopedyczne mają na celu usprawnianie narządów artykulacyjnych, ćwiczenia fonacyjne i oddechowe, wywoływanie głosek zaburzonych, utrwalanie prawidłowej wymowy głosek ćwiczonych, usprawnianie zaburzonej funkcji analizatorów, bogacenie słownictwa - doskonalenie mowy już ukształtowanej, kształcenie umiejętności poprawnego pisania, doskonalenie umiejętności głośnego czytania i czytania ze zrozumieniem, motywowanie uczniów do przezwyciężania trudności w komunikacji werbalnej.

Zajęcia wzmacniające więzi rodzinne Zajęcia, w których uczestniczą rodzice ze swoimi dziećmi odbywają się cyklicznie. Mają one charakter zabawowo-zadaniowy, a ich celem jest poprawa komunikacji między naszymi wychowankami, a ich rodzicami przy jednoczesnym budowaniu i wzmacnianiu pozytywnych więzi rodzinnych. Uczestnicy zdobywają pozytywne doświadczenia, mogą obserwować siebie w nowych sytuacjach, nauczyć siebie oraz siebie lubić.

„Rodzinna Majówka”, „Grzybobranie” Działania profilaktyczne to nie tylko realizacja programów. Nabywane umiejętności społeczne utrwalane są poprzez uczestnictwo chłopców w różnych rodzajach zajęć praktycznych. Wśród nich na stałe do kalendarza imprez wpisały się: „Rodzinna Majówka” - coroczna impreza odbywająca się w maju, w której uczestniczą wszyscy nauczyciele i wychowawcy pracujący w ośrodku oraz „Grzybobranie” - jesienna impreza z udziałem naszych podopiecznych i ich rodzin. Mają one formę wspólnej zabawy opartej na zdrowej rywalizacji, w której wszyscy są zwycięzcami. Wszyscy chętni biorą udział w zajęciach integrujących, zabawach, konkursach sprawnościowych. Są one zachętą dla rodziców naszych wychowanków do nawiązania współpracy z placówką.

Zajęcia Szkolnego Koła PTTK Turystyka w socjoterapii w znacznym stopniu odpowiada na potrzebę aktywności i zabawy ruchowej dziecka, sprzyja ukojeniu układy nerwowego przez kontakt z przyrodą, inspiruje rozwój zainteresowań m.in. muzycznych, sportowych, przyrodniczych, geograficznych, historycznych, łagodzi zaburzenia funkcji poznawczych, daje możliwość społecznego działania, zacieśniania więzi między dziećmi i dorosłymi, powoduje zmiany zachowania na społecznie aprobowane, zdrowe, korzystne (dla siebie i innych). Realizacja programu początkowo ma charakter ściśle socjoterapeutyczny, następnie zajęcia prowadzone są głównie w terenie, w formie jednodniowych rajdów pieszych, cotygodniowych wycieczek, biegów na orientacje, obozu surwiwalowego.

Realizacja programu „Edukacji morskiej” W trakcie praktycznych zajęć „pod żaglami”, zdobywając kolejne sprawności żeglarskie, chłopcy realizują cele wychowawcze placówki.

Program „Wychowanie przez sztukę” Zajęcia te sprzyjają wyciszeniu i uwrażliwianiu wychowanków, wpływają na odbierania świata, wywołują korzystne zmiany w systemie wartości. Realizacja założeń przebiega wielopoziomowo. Z jednej strony jest to zwiedzanie muzeów, galerii, wystaw, uczestniczenie we wszelkich wydarzeniach kulturalnych Szczecina. Drugi poziom realizacji programu stwarza wychowankom możliwości wydobycia z nich ekspresji i stawania się twórcami dzieł sztuki. Chłopcy uczestniczą w warsztatach ceramicznych pracowni gliny. Głównym ich celem jest wielostronne zapoznanie dzieci z zanikającą i rzadko dziś spotykaną pracą ceramika. Program warsztatów obejmuje: zapoznanie z warsztatem pracowni ceramicznej, własnoręczne wykonanie prac z gliny, przybliżenie procesu technologicznego.

Resocjalizacja poprzez film Program zakłada : rozwój wychowanków poprzez stymulowanie czterech sfer aktywności człowieka (emocjonalnej, intelektualnej, duchowej, praktycznej), kształtowanie systemu wartości społecznie akceptowanych, prawidłowych postaw wobec innych ludzi, norm i standardów zachowań oraz cech osobowościowych uznanych za pożądane, realizację własnych, konstruktywnych pasji, uzdolnień i zainteresowań wychowanków wokół dzieła filmowego (wykreowanego przez innych, bądź kreowanego przez niego samego), wychowanie poprzez sztukę i dla sztuki.[1] W czasie zajęć, które odbywają się dwa razy w tygodniu, zainteresowani nimi wychowankowie poznawać będą między innymi: różne gatunki filmu fabularnego, etapy powstawania filmu: expose, treatment, scenariusz, storyboard-komiks, sposoby filmowania: ruch kamery, ruch obiektu wewnątrz kadru, obiekt statyczny oraz fachowe słownictwo filmowe. Chłopcy oglądają filmy (odpowiednio dobrane pod względem tematyki, gatunku, celów, problematyki, wieku) a następnie wspólnie je omawiają. Prowadzi to do wyrobienia u wychowanków nawyku oglądania filmów nie tylko pod kątem ich treści i przesłań, lecz również budowy i środków wyrazu. Stanowi to nieodzowny element przygotowujący ich do kolejnego etapu - przyszłej realizacji własnego filmu. [1] H. Borlik-Salcewicz, Program Resocjalizacja poprzez film, niepublikowany program autorski