Stan środowiska w Polsce i polityka ekologiczna WY – Ekologia i Polityka

3 komponenty pojęcia „zagrożenie ekologiczne” wg. A. Delorme Obiektywny Aksjologiczny Podmiotowy

Czynniki wewnętrzne zagrożeń ekologicznych w Polsce Charakter przemysłu Błędy planowania przestrzennego Niska lub brak świadomości ekologicznej Niskie nakłady inwestycyjne Nastawienie na osiąganie szybkich sukcesów ilościowych bez troski o jakość produktu

Czynniki zewnętrzne zagrożeń ekologicznych w Polsce Położenie geograficzne Zanieczyszczenia rzeczne Odpady toksyczne i promieniotwórcze Elektrownie jądrowe

Użytkowanie powierzchni kraju

Gospodarstwa ekologiczne

Średnia jakość gleb I-III kl. 26%, V-VI kl. 34%

Grunty zdegradowane W 2002 roku łączna ilość wynosiła 68 tys. ha, (rejestr ten nie obejmuje nieużytków), zrekultywowano zaledwie 2 tyś. ha gruntów zdegradowanych

Powietrze Emisja pyłów o 88% niższa niż w roku 1990, dwutlenku siarki o 58%, tlenków azotu o 46%, chociaż nadal jest to dużo w porównaniu z innymi państwami europejskimi OECD. Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza są energetyka zawodowa i przemysłowa oraz transport

Gazy cieplarniane Tendencja zniżkowa, nadal jednak w skali Europy utrzymują się na wysokim poziomie. Wskaźniki emisyjności dola zanieczyszczeń powietrza (kg/jednostkę PKB) są wciąż wysokie w porównaniu ze średnią w krajach OECD, np. dla dwutlenku siarki – 1,3 kg/1 tyś. USD PKB w europejskich krajach OECD wobec 4,3 kg/1 tyś., USD PKB w Polsce.

Zanieczyszczenia transportowe

Zanieczyszczenie wód, źródła poboru wody

Zużycie wody Pobór wody zmniejszył się o około 24% a ilość nieczyszczonych ścieków o 85 %. W 2002 roku ok. 94% miast było obsługiwanych przez oczyszczalnie ściwków

Ścieki odprowadzane do wód lub ziemi

Standardy jakości wód rzecznych I klasa – woda przeznaczona do zaopatrzenie w wodę ludności, niektórych zakładów przemysłowych i hodowli ryb łososiowatych II klasa – przeznaczona do hodowli ryb, hodowli zwierząt gospodarczych i celów rekreacyjnych III klasa – woda do zaopatrzenia przemysłu i nawodnień rolniczych

Stan wód wg obligatoryjnych wskaźników (zawartość tlenu, fenole, chlorki, siarczany, zawiesina)

Stan czystości rzek pod względem sanitarnym (bakteriologicznym) 40,8% - wody pozaklasowe Brak wód o I klasie II kl. 6,3% III kl. 53%

Standardy jakości wód jezior I klasa – odpowiada wodom oligo-mezotroficznym II klasa – odpowiada wodom umiarkowanie eutroficznym III klasa – odpowiada silnie zeurofizowanym

Morze Bałtyckie Polskę zamieszkuje 50% ludności zlewiska Bałtyku, do którego trafia 100% wód powierzchniowych, odpływających z terenu Polski

Odpady

Źródła odpadów Górnictwo węglowe Wydobycie surowców mineralnych Przemysł energetyczny i hutnictwo Odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin

Obszary objęte ochroną

Polityka ekologiczna Polski

Przedmiot polityki ekologicznej Środowisko przyrodnicze Potrzeby społeczne Potrzeby gospodarcze

Funkcje polityki ekologicznej Wskazanie celów działań proekologicznych; Określenie podstawowych warunków osiągnięcia celów, w tym: Zasad funkcjonowania polityki ekolog. Hierarchii celów; Zadań zapewniających realizację celów Wskazanie czynników ułatwiających i utrudniających realizacje celów Wskazanie najkorzystniejszych sposobów (środków, narzędzi, instrumentów) osiągnięcia celów

Cele polityki ekologicznej Cel nadrzędny: perspektywiczna wizja, którą ma osiągnąć polityka ekologiczna, jest nim osiągnięcie i utrzymanie takiego stanu środowiska, który zapewni normalny rozwój ludzi Cele szczegółowe i pośrednie

Zasady polityki ekologicznej Określające charakter polityki ekologicznej; Określające relacje między polityką ekologiczną a polityka gospodarczą, społeczną i międzynarodową; Ukierunkowujące narzędzia realizacji polityki ekologicznej

Narzędzia – środki i instrumenty Środki mają charakter informacyjny,porządkująco-organizacyjny, techniczno-technologiczny Instrumenty dzielimy na: Instrumenty regulacji bezpośredniej Instrumenty regulacji pośredniej

Narzędzia polityki ekologicznej Narzędzia prawne i administracyjne Instrumenty ekonomiczne Mechanizmy finansowania System monitoringu i kontroli Stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania kontroli społecznej System zintegrowanego zarządzania środowiskiem System planowania przestrzennego Procedury partycypacji społecznej Narzędzia polityki technicznej i naukowej Konwencje, umowy i porozumienia międzynarodowe

Proces wyodrębniania się polityki ekologicznej 1973-1981 1982-1990 1991-1994

1995-2000 2001-2010

Polityka ekologiczna – definicja Świadoma i celowa działalność państwa, która polega na racjonalny użytkowaniu zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, jego właściwej ochronie i umiejętnym kształtowaniu na podstawie zdobytej przez ludzkość wiedzy teoretycznej i praktycznej.

Założenia wyjściowe dokumentu z 2000 roku Odniesienie do konstytucji RP art. 5 (RP zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju) i art.74 (ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in.władz publicznych, które przez swoją politykę powinny zapewniać bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom) Nadrzędną wartością jest człowiek Człowiek jest sprzężony z systemem przyrodniczym Bezpieczeństwo ekologiczne wymaga zapewnienia odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody, zachowanie rolniczej przestrzeni, zwiększenie lesistości Oparcie się na zrównoważonym rozwoju Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej

Zasady: Zasada zrównoważonego rozwoju Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego Zasada regionalizacji Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej

Zasada „zanieczyszczający płaci” Zasada prewencji Zasada przezorności Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) Zasada subsydiarności Zasada klauzul zabezpieczających Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej

Wskaźniki społeczno-ekonomiczne Stan zdrowia obywateli; Poziom zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji; Tempo przyrostu obszarów wyłączonych z rolniczego i leśnego użytkowania dla innych potrzeb; Przyrost lub spadek netto miejsc pracy

Wskaźniki stanu środowiska Wielkość ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych i morskich, jakość wód płynących, stojących i podziemnych; Poziom emisji zanieczyszczeń do atmosfery; Uciążliwość hałasu; Ilość wytwarzanych i składowanych odpadów; Stopień degradacji gleby; Stopień lesistości; Stopień zanikania gatunków roślin i zwierząt; Stopień ingerencji w krajobrazie

Wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa Tempo harmonizacji polskiego prawa z unijnym i międzynarodowym; Spójność i efekty działań w zakresie monitoringu i kontroli Zakres i efekty działań edukacyjnych oraz stopień udziału społeczeństw w procesach decyzyjnych Zakres i skutki projektów realizowanych przez proekologiczne grupy i organizacje pozarządowe

System ochrony środowiska – elementy: Prawo ochrony środowiska; Wyspecjalizowane agendy administracji państwowej; Produkcja urządzeń służących ochronie; Instrumenty ekonomiczne Placówki badań naukowych; Ruchy ekologiczne.

Prawo ochrony środowiska Konstytucja z 1997 roku Art. 5 RP zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju Art. 31, ust. 3 ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności....

Art. 68 powołuje się na przysługujące prawo do ochrony zdrowia, w związku z tym władze publiczne są zobowiązane do zapobiegania negatywnym skutkom degradacji środowiska

Art. 74 Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych Każdy ma prawo do informacji o stanie środowiska Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska

Art. 86 Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Art. 232 W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas określony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie może nastąpić za zgodą Sejmu.

Zasady ogólne Prawo ochrony środowiska (2001) Sposoby korzystania Przezorność Ochrona zintegrowana Zanieczyszczający płaci Polityki, strategie, plany lub programy Prawo do informacji Prawo do uczestniczenia w postępowaniach Nieważność decyzji wydanych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska Obowiązek stosowania metodyk referencyjnych

Ustawa o ochronie przyrody 2004 Określa cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu

Ponadto Ustawa o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju – 2001 Ustawa o odpadach 2001 Polityka energetyczna Polski do 2025 roku

Funkcje prawa ochrony środowiska Funkcja organizacyjna Funkcja reglamentacyjno-kontrolna Funkcja ochrony praw podmiotowych Funkcja stymulatora procesów gospodarczych Funkcja wdrażania postępu technicznego Funkcja represyjna Funkcja ochrony walorów lub zasobów środowiska

Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska Administracyjna Cywilna Pracownicza Karna Odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu

Struktura odpowiedzialności Podmiot ponoszący odpowiedzialność Zdarzenie lub stan rzeczy podlegające ujemnej kwalifikacji normatywnej Zasada według której przypisuje się to zdarzenie lub stan rzeczy odpowiedzialnemu podmiotowi Ujemne konsekwencje dotyczące podmiotu ponoszącego odpowiedzialność

Odpowiedzialność subiektywna Odpowiedzialność obiektywna

Odpowiedzialność administracyjna Odpowiedzialność administracyjna – formy - kary pieniężne, zadośćuczynienie, wstrzymanie działalności Funkcja kar pieniężnych: Prewencyjna Represyjna Kompensacyjna informacyjna

Wstrzymanie działalności Stosowane przez Inspekcję Ochrony Środowiska Traktujemy to jako realizację odpowiedzialności prawnej gdyż mamy: zdarzenie lub stan rzeczy, przypisujemy to określonemu podmiotowi i ponoszenie ujemnych konsekwencji

Odpowiedzialność cywilna Wyraża się w odszykowaniu za powstałą szkodę albo obowiązek podjęcia lub zaniechania określonego działania aby do szkody nie dopuścić. Odpowiedzialność odszkodowawcza i prewencyjna

Odpowiedzialność prewencyjna Modelową formą jest odpowiedzialność z tytułu skargi negatoryjnej Roszczenie negatoryjne – celem jest zmuszenie do zaprzestania naruszeń i przywrócenie stanu zgodnego z prawem Roszczenie o zapobieżenie szkodzie

Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność porządkowa Odpowiedzialność służbowa Odpowiedzialność materialna

Odpowiedzialność karna Odpowiedzialność za przestępstwo i za wykroczenie Odpowiedzialność indywidualna ponosi ją tylko osoba fizyczna (prawo polskie nie zna odpowiedzialności karnej osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych)