Polityka regionalna Unii Europejskiej Dr Aneta Jarosz-Angowska

Podstawy polityki regionalnej Podstawowy cel UE – wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej w rozszerzonej UE w celu wsparcia harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty Art. 158 TWE – w celu wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich Art. 159 TWE – stawia wymóg wspierania tych działań za pośrednictwem funduszy strukturalnych, Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz innych istniejących instrumentów finansowych

Polityka regionalna – polityka spójności Spójność gospodarcza – mierzona za pomocą PKB na mieszkańca, uwzględniając parytet siły nabywczej. Wzrost spójności gospodarczej – zmniejszenie zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego między regionami bogatymi i biednymi Spójność społeczna – mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia lub stopą partycypacji (jaka część ludności w wieku zawodowym znajduje zatrudnienie). Wzrost spójności społecznej – zmniejszenie zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego między regionami Spójność terytorialna (przestrzenna) – czas przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, kolejową i drogową. Wzrost spójności terytorialnej – eliminowanie barier dostępu do regionów peryferyjnych

Rozszerzenie UE 2004 - pogorszenie spójności wewnątrz Wspólnoty Dwukrotne pogłębienie się przestrzennych dysproporcji rozwoju oraz dwukrotny wzrost liczby ludności zamieszkałej w regionach opóźnionych (z 73 do 141 mln) W wyniku rozszerzenia PKB Unii wzrosło o 5%, liczba ludności o 20% Przeciętny PKB na mieszkańca w UE-25 obniżył się o 12,5% w stosunku do UE-15 Różnica w poziomie PKB na mieszkańca między regionami najbardziej i najmniej rozwiniętymi wzrosła o ponad 10% Pogorszyła się sytuacja w dziedzinie zatrudnienia – osiągnięcie analogicznej stopy zatrudnienia do poziomu UE-15 wymaga stworzenia ponad 3 mln nowych miejsc pracy Strategia Lizbońska – wymusza reorientację polityki spójności z dotychczasowej redystrybucji zasobów z obszarów bogatych do regionów biednych, na rzecz zwiększenia działań na poprawę konkurencyjności regionów

Podział Funduszy Strukturalnych w latach 2007-2013 pomiędzy kraje Państwo Wielkość środków ogółem w mln EUR Wielkość środków w % UE-27 308.041 100,0 Polska 59.698 19,4 Hiszpania 31.536 10,2 Irlandia 815 0,3 Portugalia 19.147 6,2 Grecja 18.217 5,9 Niemcy 23.450 7,6 Włochy 25.647 8,3 Francja 12.736 4,1 Czechy 23.697 7,7

Struktura budżetu UE w 2008 r.

Pojęcie i znaczenie NUTS NUTS 1 - regiony - grupujące województwa (6), NUTS 2 - województwa (16), (makroregiony) NUTS 3 - podregiony - zgrupowanie kilku powiatów (45), NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu (379), NUTS 5 - gminy (2489)

Obszary kwalifikujące się do pomocy ze środków UE w latach 2007-2013

Priorytety wparcia polityki regionalnej 2007-2013 Konwergencja (obszary o PKB per capita poniżej 75% średniej UE, obszary przejściowe, obszary kwalifikujące się do wsparcia z Funduszu Spójności, obszary peryferyjne) – 251.162 mln EUR, ponad 81% środków Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (obejmuje zasięgiem wszystkie regiony poza celem konwergencji) – 49.127 mln EUR, około 16% środków Europejska Współpraca Terytorialna – 7.750 mln EUR, około 2,5% środków

Cel 1. Konwergencja – obszary wsparcia 2007-2013 Badanie i rozwój technologiczny (BRT), innowacje i przedsiębiorczość; Społeczeństwo informacyjne, poprawa dostępności i rozwój usług umożliwiających adaptację i skuteczne wykorzystywanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych Środowisko, inwestycje związane z gospodarką odpadami, gospodarką wodną, ochroną powietrza, zapobieganie katastrofom i żywiołom Turystyka, w tym ochrona i promocja dziedzictwa kulturalnego Transport, rozwój sieci transeuropejskich, rozwój transportu miejskiego Energia, w tym rozwój odnawialnych źródeł energii oraz transeuropejskich sieci poprawiających bezpieczeństwo dostaw energii Inwestycje w edukację, przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności i jakości życia w regionie Zdrowie, w tym inwestycje mające na celu rozwój i poprawę opieki zdrowotnej z myślą o poprawie jakości życia w regionach

Cel 2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – obszary wsparcia 2007-2013 Budowanie innowacyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy – działania z zakresu zwiększania zdolności regionalnych w zakresie BRT i innowacji, promowanie transferu technologii, stymulowanie innowacji w MSP, promowanie sieci współpracy przedsiębiorstw i placówek akademickich, tworzenie nowych instrumentów finansowych dla wspierania rozwoju innowacyjności podmiotów gospodarczych Budowanie podstaw do rozwoju zrównoważonego poprzez ochronę środowiska i zapobieganie ryzyku – działania z zakresu inwestycji na rzecz rekultywacji skażonych terenów, stymulowanie efektywności energetycznej, produkcji energii odnawialnej oraz promowania czystego publicznego transportu miejskiego Poprawa dostępności komunikacyjnej, usług transportowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych, których celem jest zniesienie izolacji regionów od sieci transportowych i cyfrowych, poprawa atrakcyjności regionów

Cel 3. Europejska współpraca terytorialna – obszary wsparcia 2007-2013 Rozwój transgranicznych działań społeczno-gospodarczych – wspieranie przedsiębiorczości, wspieranie ochrony i wspólnego zarządzani środowiskiem, poprawa dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych Rozwój współpracy międzynarodowej – zapobieganie ryzykom środowiskowym, tworzenie sieci naukowo-technicznych, współpraca ośrodków akademickich, transfer technologii pomiędzy ośrodkami BRT, opracowywanie wspólnych mechanizmów finansowych z myślą o wspieraniu BRT w MSP Wzmacnianie skuteczności polityki regionalnej – promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych, działań w zakresie prowadzenia badań, obserwacji i analizy tendencji rozwojowych

Perspektywy finansowe Wspólnot Europejskich Pierwsze Międzyinstytucjonalne Porozumienie I Perspektywa finansowa – pakiet Delorsa I 1988 - 1992 Drugie Międzyinstytucjonalne Porozumienie II Perspektywa finansowa – pakiet Delorsa II 1993 - 1999 Trzecie Międzyinstytucjonalne Porozumienie III Perspektywa finansowa – Agenda 2000 2000 - 2006 Czwarte Międzyinstytucjonalne Porozumienie IV Perspektywa finansowa 2007 - 2013

Priorytety wparcia polityki regionalnej 2000-2006 Promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych (kryterium kwalifikowalności – max. 75% średniego PKB UE) oraz słabiej zaludnionych. Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów dotkniętych problemami strukturalnymi (np. obszary podlegające zmianom społeczno-gospodarczym, podupadłe obszary wiejskie, obszary zależne od rybołówstwa) Wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia Inicjatywy Wspólnotowe – INTERREG III, URBAN II, LEADER +, EQUAL

Priorytety wparcia polityki regionalnej 1993 - 1999 Rozwój i strukturalne dostosowanie regionów zacofanych (kryterium kwalifikowalności – max. 75% średniego PKB UE) Konwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłu: wspieranie regionów przygranicznych oraz obszarów, na terenie których upada przemysł 3. Zwalczanie długookresowego bezrobocia i ułatwianie młodym ludziom oraz osobom zagrożonym wejście w życie zawodowe Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w systemie produkcji i przemyśle Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich: dokonanie reformy wspólnej polityki rolnej Przyspieszenie modernizacji i dostosowań w ramach struktur rolniczych – np. szkolenia, zalesianie, wcześniejsze emerytury Ułatwianie rozwoju i dostosowanie strukturalne obszarów wiejskich – obszary nie kwalifikujące się do celu 1 o wysokim udziale rolnictwa w zatrudnieniu, niskim poziomie dochodów w rolnictwie, małej gęstości zaludnienia Dodany w 1994 roku po przyłączeniu Finlandii i Szwecji – wspieranie regionów z bardzo niską gęstością zaludnienia – poniżej 8 osób na kilometr kwadratowy

Źródła finansowania polityki spójności Perspektywa finansowa 2000-2006 Perspektywa finansowa 2007-2013 CZTERY FUNDUSZE STRUKTURALNE: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie – Sekcja Orientacji Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa REFORMA – DWA FUNDUSZE STRUKTURALNE: Fundusz Spójności

Europejski Fundusz Społeczny Powołany w 1960 roku na mocy Art. 123 Traktatu Rzymskiego Główny instrument ukierunkowany na realizację odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz Europejskiej Polityki Zatrudnienia Główny nacisk – osiąganie pełnego zatrudnienia, podnoszenie jakości i wydajności pracy, wzmacnianie spójności społecznej i terytorialnej Zakres działania (Rozporządzenie 1081/2006): Aktywna polityka rynku pracy Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego Kształcenie ustawiczne Zwalczanie wszelkich form dyskryminacji na rynku pracy Wzmacnianie kapitału ludzkiego – wspieranie reform oferty edukacyjnej i szkoleniowej w celu dopasowania tych systemów do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy Promocja partnerstwa – tworzenie partnerstwa między różnymi podmiotami, w tym partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi 2000-2006 2007-2013 Cel 1, cel 2, cel 3 Cel 1 i cel 2

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Utworzony w 1975 r. na podstawie Art. 160 Traktatu Rzymskiego Cel główny – przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie Ogólny zakres pomocy – Inwestycje produkcyjne, które przyczyniają się do tworzenia i ochrony miejsc pracy, wspierające głównie MSP Inwestycje w infrastrukturę Rozwój potencjału endogenicznego regionu (np. usługi dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój instrumentów finansowania, wspieranie tworzenia sieci współpracy i wymiany doświadczeń między regionami, miastami, podmiotami sfery społecznej, gospodarczej i środowiskowej Działania pomocy technicznej 2000-2006 2007-2013 Cel 1 i cel 2 Cel 1, cel 2, cel 3

Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej – Sekcja Orientacji Powstał w 1964 roku na mocy TR, jego działalność jest związana ze Wspólną Polityką Rolną Zakres realizowanych zadań: Wzmocnienie i reorganizacja struktur rolnictwa i leśnictwa, Zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich Pomoc w osiągnięciu akceptowanego społecznie poziomu życia rolników Ochrona środowiska przyrodniczego i krajobrazów wiejskich Komisja Europejska podjęła decyzję o przesunięciu całości finansowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich do WPR w nowym okresie 2007 - 2013, ustanowiono nowy instrument: Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)

Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa Został utworzony w 1993 r. na mocy Rozporządzenia Rady 3760/1992 Obejmuje zakres działań: Odnowa floty oraz modernizacja jednostek połowowych Dostosowywanie połowów Połowy przybrzeżne na małą skalę Ochrona zasobów rybnych na wodach przybrzeżnych Wyposażenie portów rybackich Przetwórstwo i marketing produktów rybołówstwa i kultur wodnych Czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe Działania innowacyjne i pomoc techniczna W nowym okresie programowym zdecydowano o przesunięciu finansowania sektora rybołówstwa poza obszar polityki spójności Zdecydowano o utworzeniu Europejskiego Funduszu Rybackiego, który stał się instrumentem wspólnej polityki rybołówstwa

Fundusz Spójności a Fundusze Strukturalne Utworzony na mocy Traktatu z Maastricht w 1992 r., obecnie włączony do celu 1 Cel główny – ułatwianie integracji słabiej rozwiniętych krajów przez budowę wielkich sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania Raczej duże projekty, choć zniesiony został próg minimalnej wartości projektu 10 mln euro, Projekty pow. 25 mln euro muszą być kwalifikowane przez Komisję Europejską Kryterium kwalifikalności: dochód narodowy brutto na jednego mieszkańca w kraju nie przekraczający 90% PKB UE Uzależnienie pomocy od posiadania przez państwo – beneficjenta programu prowadzącego do osiągnięcia kryteriów spójności

Zasady polityki regionalnej Komplementarność Spójność Koordynacja Zgodność Programowanie Partnerstwo Terytorialny szczebel realizacji Interwencja proporcjonalna Podział zarządzania Dodatkowość Równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja Zrównoważony rozwój

Komplementarność Zasada komplementarności stanowi, że fundusze zapewniają pomoc, która uzupełnia działania krajowe, w tym działania na poziomie regionalnym i lokalnym

Spójność Zgodnie z zasadą spójności Komisja i państwa członkowskie muszą zapewnić zachowanie spójności pomocy funduszy z działaniami, politykami i priorytetami Wspólnoty oraz zachowanie komplementarności z innymi wspólnotowymi instrumentami finansowymi

Koordynacja Zgodnie z zasadą koordynacji, Komisja i państwa członkowskie zapewniają, w ramach swoich obowiązków, koordynację pomocy z funduszy: Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR) oraz interwencji EBI i innych instrumentów finansowych.

Zgodność Zasada zgodności nakłada wymóg zapewnienia zgodności operacji, które są finansowane z funduszy z postanowieniami Traktatów i aktów przyjętych na jego podstawie

Programowanie Cele funduszy realizowane są w ramach wieloletniego programowania zorganizowanego w kilku etapach składających się z określenia priorytetów, finansowania, oraz systemu zarządzania i kontroli

Partnerstwo Cele funduszy realizowane są w ścisłej współpracy między Komisją a każdym państwem członkowskim. W zależności od potrzeb i zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i praktyką krajową, każde państwo członkowskie organizuje partnerstwo z: Właściwe władze regionalne, lokalne, miejskie i inne władze publiczne Partnerzy gospodarczy i społeczni Inne podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie np. Organizacje pozarządowe, zajmujące się środowiskiem naturalnym i inne Partnerstwo obejmuje przygotowanie, realizację, monitorowanie i ocenę programów operacyjnych

Terytorialny szczebel realizacji Realizacja programów operacyjnych należy do obowiązków państw członkowskich na właściwym szczeblu terytorialnym, zgodnie z systemem instytucjonalnym właściwym dla danego państwa członkowskiego. SUBSYDIARNOŚĆ (pomocniczość) – zasada, wg której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie wykonane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa

Interwencja proporcjonalna Zasoby finansowe i administracyjne odnośnie: Wyboru wskaźników Oceny Ogólnych zasad dotyczących systemów zarządzania i kontroli Sprawozdawczości są proporcjonalne do całkowitej kwoty wydatków alokowanej na program operacyjny. Im mniejszy wkład finansowy Wspólnoty, tym mniejsze zaangażowanie Komisji, a większa odpowiedzialność państwa członkowskiego.

Podział zarządzania Budżet Unii Europejskiej alokowany na politykę spójności (z wyjątkiem pomocy technicznej), wykonywany jest zgodnie z zasadą podziału zarządzania. Oznacza to, że Komisja realizuje zobowiązania budżetowe, przy zachowaniu zasad: Komisja sprawdza istnienie i prawidłowe funkcjonowanie systemów zarządzania i kontroli Komisja może wstrzymać bieg terminu płatności lub zawiesić płatność, jeżeli krajowe systemy zarządzania i kontroli nie spełniają określonych rozporządzeniem warunków Komisja sprawdza zwroty płatności i automatycznie anuluje zobowiązania płatności

Dodatkowość Wkłady funduszy strukturalnych nie zastępują publicznych lub równoważnych wydatków strukturalnych ponoszonych przez państwa członkowskie Komisja i państwa członkowskie określają poziom publicznych lub równoważnych wydatków strukturalnych, jaki państwo członkowskie utrzymuje we wszystkich właściwych regionach w okresie programowania Poziom wydatków powinien być co najmniej równy kwocie średniorocznych wydatków realnych poniesionych w poprzednim okresie programowania. Poziom ten określa się w odniesieniu do ogólnych warunków makroekonomicznych.

Równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja Państwa członkowskie i Komisja podejmują odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na poszczególnych etapach wdrażania funduszy, w szczególności – w dostępie do nich. W szczególności dostępność dla osób niepełnosprawnych jest jednym z kryteriów, których należy przestrzegać.

Zrównoważony rozwój Cele funduszy osiągane są w ramach zrównoważonego rozwoju oraz propagowania na poziomie Wspólnoty celu, jakim jest ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego.

Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności (SWW) 2007-2013 Jest to dokument strategiczny (przyjęty przez Radę UE po opinii PE, 6.10.2006) wskazujący zakres oraz kierunki realizacji polityki spójności w latach 2007-2013. SWW definiują priorytety Wspólnoty służące wspieraniu zrównoważonego, harmonijnego i trwałego rozwoju oraz realizacji głównego celu polityki spójności, jakim jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej na terytorium Wspólnoty. Zgodnie z SWW polityka spójności powinna opierać się na 3 priorytetach: Zwiększaniu atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez poprawę dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz zachowanie stanu środowiska Wspieraniu innowacyjności, przedsiębiorczości oraz rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez wykorzystanie możliwości w dziedzinie badań i innowacji, w tym nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych Tworzeniu lepszych miejsc pracy oraz większej ich liczby poprzez zainteresowanie większej ilości osób zdobyciem zatrudnienia oraz działalnością gospodarczą, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki Priorytety SWW – wdrożenie założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej – koncentracja na wiedzy, badaniach i innowacjach oraz kapitale ludzkim, wzmaganie synergii między wymiarami – gospodarczym, społecznym i środowiskowym.

Dziękuję za uwagę