PROCES BOLOŃSKI - o co chodzi ? „V Regionalna Konferencja Dla Nauczycieli” (Wrocław, 10. października 2008 roku) Janusz M. Pawlikowski Politechnika Wrocławska, ekspert boloński janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl

(zamiast motta) Zjednoczona Europa to nie tylko wspólna waluta, swobodny przepływ ludzi, wspólny rynek towarów i usług, etc. ; ale także - i przede wszystkim: INTELEKTUALNY, EDUKACYJNY, KULTUROWY I SOCJALNY WYMIAR NASZEGO KONTYNENTU

PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO JMP PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO Stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, EOSW (powiązanego z Europejskim Obszarem Badań Naukowych, EOBN) w którym funkcjonować będą wspólnie opracowane zasady organizacji kształcenia na poziomie wyższym; z poszanowaniem instytucji i tradycji krajów uczestniczących w tym procesie. Następnie - zwiększenie atrakcyjności oraz konkurencyjności EOSW (plus EOBN) w Europie i w całym świecie !

CELE DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW JMP CELE DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW 1. Kształcenie na wysokim poziomie studentów dla potrzeb europejskiego! i krajowych/regionalnych rynków pracy. 2. Przygotowywanie światłych obywateli demokratycznych państw, aktywnie dbających o swój ciągły rozwój (w tym – edukacyjny). 3. Promowanie wysokiej mobilności studentów i pracowników oraz wspieranie kształcenia ustawicznego („lifelong learning”, LLL).

NARZĘDZIA REALIZACJI CELÓW JMP NARZĘDZIA REALIZACJI CELÓW 1. Ramowa (europejska i krajowe) struktura kwalifikacji. 2. Wprowadzenie studiów 2 – 3 stopniowych. 3. Standardy i procedury zapewniania jakości kształcenia. 4. System akumulacji i transferu osiągnięć studentów i absolwentów, ECTS. 5. Suplement do dyplomu 6. inne 5 5

GDZIE JESTEŚMY ? Ranking „Londyński” : JMP GDZIE JESTEŚMY ? {dane z końca roku 2007} Ranking „Londyński” : - dwie polskie uczelnie dopiero w CZWARTEJ setce; - w PIERWSZEJ dwusetce są, n. p. 4 uczelnie ze Szwecji; 3 uczelnie z Hong Kong i Korei Południowej; 2 uczelnie z Malezji, po jednej z Tajlandii i Tajwanu; prym wiodą uczelnie z USA: 54 i z Wlk. Brytanii: 30. Ranking „Szanghajski” : wyniki bardzo podobne; w Europie wyraźnie przoduje Wlk Brytania i Niemcy.

JMP GDZIE JESTEŚMY ? c. d. {dane z roku 2007} Raport OECD na temat szkolnictwa wyższego w Polsce z 2007 roku: ● zdecydowanie przeważa „akademickość” systemu; ● brak jest powszechnej akceptacji dla „trójstopniowości” kształcenia; ● przestarzały model kariery; długoletnie i pracochłonne „wspinanie się po drabinie awansu naukowego skutkuje zaniedbywaniem doskonalenia dydaktycznego [a co to za kariera !]; ● zbyt duża „dwuetatowość” nauczycieli akademickich; ● słaba władza centralna: rektora i prorektorów. 7 7

GDZIE PRAWDOPODOBNIE BĘDZIEMY PROGNOZA CHEPS (TWENTE) JMP GDZIE PRAWDOPODOBNIE BĘDZIEMY PROGNOZA CHEPS (TWENTE) Prognoza wykonana metodą delficką we wrześniu 2004, z horyzontem 2020 roku, z udziałem około 750 ekspertów z 24 krajów. Po analizie otrzymano trzy scenariusze najbardziej prawdopodobnego rozwoju sytuacji w Europie –„krajobrazu edukacyjnego EOSW – 2020” * CENTRALIA (dominacja polityczno – biurokratyczna) * OCTAVIA (dominacja środowiska akademickiego) * VITIS VINIFERA (dominacja rynku edukacyjnego i rynku pracy)

CENTRALIA („MIASTO SŁOŃCA”) JMP CENTRALIA („MIASTO SŁOŃCA”) Podstawowe cechy : ścisła, hierarchiczna koordynacja, sterowana centralnie z Brukseli; dominacja dużych (w zasadzie – państwowych) uczelni; nauczanie połączone z badaniami (model „klasyczny” uniwersytetu); stratyfikacja geograficzna (M + D na „Zachodzie” ; zaś B + M na „Wschodzie”); „nauczanie na Wschodzie, nauka na Zachodzie”; obowiązkowa i okresowa akredytacja uczelni.

OCTAVIA („MIASTO PAJĘCZYNA”) JMP OCTAVIA („MIASTO PAJĘCZYNA”) Podstawowe cechy : system edukacji koordynowany „sieciowo”; władza rozproszona m. w. równomiernie po uczelniach; współistnienie różnych typów uczelni, powiązanych wzajemnie; różne modele kształcenia, ale M + D na „Zachodzie”; preferowany system kształcenia: nauczanie + praca; różne systemy studiów (stacjonarne, niestacjonarne, LLL, e-L, kształcenie modułowe + ECTS); „nauczanie na Wschodzie, nauka na Zachodzie”; dbałość o jakość – odpowiedzialność uczelni, ocena środowiska.

VITIS VINIFERA („MIASTO HANDLARZY”) JMP VITIS VINIFERA („MIASTO HANDLARZY”) Podstawowe cechy : system przeciwstawny CENTRALII, bardzo elastyczny; silna orientacja na wymagania rynku pracy; praktycznie cała władza w uczelni; swobodnie dobierana i elastyczna struktura wewnętrzna uczelni; różne modele kształcenia, świadectwa na każdym szczeblu; jakość kształcenia sprawą samej uczelni, akredytacja (jeśli) to tylko programów kształcenia.

PROGNOZA CHEPS (TWENTE) cont. JMP PROGNOZA CHEPS (TWENTE) cont. Zasadnicze elementy wszystkich trzech scenariuszy: model kształcenia: wszędzie B + M + D; „północ” i „zachód” Europy : raczej M + D, oraz badania naukowe; „południe” i „wschód” Europy : raczej B + M , a jeśli badania naukowe, to słabo finansowane; wyraźne różnice w systemach kształcenia. Jak widać, te scenariusze odzwierciedlają trzy podstawowe elementy otoczenia uczelni : WŁADZĘ (politycy); WIEDZĘ (środowisko akademickie) i RYNEK (rynek pracy i usług edukacyjnych).

POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ TRZY PODSTAWOWE ŹRÓDŁA NOWYCH WYZWAŃ Dynamiczne przemiany otoczenia uczelni. Konieczność nowej strategii – „odnalezienia się” w krajobrazie EOSW – 2020. Istota i rozwój „procesu bolońskiego”. [ aby odpowiedzieć na te wyzwania ] → KONIECZNA JEST GRUNTOWNA REFORMA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W POLSCE

POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. Ad 1. - przemiany demograficzne - postępujące procesy globalizacji zmiany społeczno – polityczno – kulturowe Ad 2. dalej Ad 3. konieczność dostosowania się (legislacja, obyczaje) do wymagań procesu bolońskiego

POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. Ad 2. Adaptacja strategii uczelni do przewidywanego scenariusza rozwoju EOSW wymaga, przede wszystkim: zdecydowanego podwyższenia kwalifikacji dydaktycznych nauczycieli akademickich, obejmujących między innymi biegłe operowanie językiem angielskim; ustawowego wprowadzenia nowego modelu kariery na uczelni jako kariery dydaktycznej (UCZELNIA !) a nie naukowej (która „biegnie” równolegle, ze swoimi stopniami, ale może być łączona z karierą dydaktyczną);  kreowania i ugruntowywania „europejskiego wymiaru” uczelni.

POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ cont. Ad 2. (ciąg dalszy) Adaptacja strategii uczelni do przewidywanego scenariusza rozwoju EOSW wymaga także: racjonalizacji naboru na studia – nie każdy się na nie nadaje „zaraz po szkole średniej” (kursy wyrównawcze i.t.p. pomoc); powszechnego wprowadzenia „odpłatności za studia” = pobierania czesnego przez każdą uczelnię w ustalonej przez nią wysokości, niekoniecznie od studenta ! (czesne na przykład płaci państwo, samorząd, zakład pracy, etc.) co wreszcie zapewni prawdziwą, a nie tylko deklaratywną, równość podmiotów na rynku dydaktycznym; zmian w organizacji wewnętrznej uczelni. R E FO R M A ! 17 17

ZADANIA DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW c.d. JMP ZADANIA DO ZREALIZOWANIA W RAMACH EOSW c.d. A więc musimy : → stworzyć spójny oraz elastyczny system edukacji o wysokiej jakości, który jest nakierowany na efekty kształcenia studenta; → przejść od „nauczania studentów” do „pomocy studentom w uczeniu się samodzielnie”; → przestać udawać, że to ministerstwo i uczelnie wiedzą najlepiej, jakie efekty kształcenia ma osiągnąć absolwent uczelni – to wie i o tym decyduje rynek pracy. ZATRUDNIALNOŚĆ GŁUPCZE !!! 18 18

POLSKIE UCZELNIE WOBEC WYZWAŃ PRO-BOL JMP POLSKIE UCZELNIE WOBEC WYZWAŃ PRO-BOL Co jest jeszcze ważne ? Uruchomienie studiów w językach obcych (angielski !). Nieustanna i ciągła dbałość o jakość kształcenia. Promocja uczelni w „środowisku europejskim”, w tym włączanie się w projekty pilotujące o zasięgu europejskim. MYŚLENIE W KATEGORIACH „EFEKTÓW KSZTAŁCENIA”. niezależnie od (jeszcze) obowiązującej doktryny !!! Wprowadzenie studiów interdyscyplinarnych, oferty „kształcenia na odległość”, podyplomowego i LLL, etc.

RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI JMP RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI Tworzenie EOSW wymaga wzajemnego zaufania uczelni. Struktury kwalifikacji faktycznie istniały zawsze wewnątrz danego systemu szkolnictwa (kraju) ale opisywały zdobywane kwalifikacje raczej od strony „wejścia” a nie uzyskiwanych efektów kształcenia. Nowe struktury kwalifikacji koncentrują się na studencie, a nie na instytucji; czyli na efektach kształcenia a nie na stosowanych procedurach. Kwalifikacje muszą być opisane w miarę całościowo, to jest uwzględniać wszystkie założone cele kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy). 20 20

czy proces boloński prowadzi do nowego wymiaru edukacji? TAK ! JMP czy proces boloński prowadzi do nowego wymiaru edukacji? TAK ! Zmiana przestrzeni edukacyjnej z krajowej na europejską, połączona z mobilnością studentów (ECTS) i pracowników; Europejski wymiar dyplomów, powszechnie i bezwarunkowo uznawalnych w całym EOSW (Krajowa Struktura Kwalifikacji, Suplement do Dyplomu); Dobre uczelnie polskie, o rozpoznawalnej marce, (ostatnio tu i ówdzie nazywane „okrętami flagowymi”) nabierają wymiaru europejskiego jako część nowoczesnego systemu edukacyjnego i mogą się stać Regionalnymi Centrami Edukacji.

czym więc jest proces boloński ? JMP czym więc jest proces boloński ? Ostatecznym zerwaniem z „tradycyjnym” (w gruncie rzeczy średniowiecznym) modelem uczelni, według którego w uczelni przede wszystkim prowadzi się badania (dociekania) naukowe, a ich wynikami obdarza się studentów według uznania danego profesora. Harmonizacją (na bardzo ogólnym poziomie) systemów szkolnictwa wyższego w krajach realizujących Proces Boloński, wyrażającą się dążeniem do zdefiniowania porównywalnych kwalifikacji i kompetencji poprzez (w zasadzie dość ogólnie określone) efekty kształcenia. 22 22