Oddziaływanie grup interesów w UE na przykładzie Wspólnej Polityki Rolnej Joanna Linko

Plan prezentacji Teoria wyboru publicznego wprowadzenie, zagadnienie grup interesów Wspólna Polityka Rolna historia, założenia, rozkład korzyści i ich egalitaryzacja Grupy interesów Wydatki na politykę rolną, płatności bezpośrednie

Teoria wyboru publicznego W ekonomii decyzje w sferze społeczno gospodarczej: Podejmowane przez jednostki ludzkie i podmioty gospodarcze oraz społeczne Podejmowane przez podmioty sfery politycznej w imieniu społeczeństwa Druga sfera decyzji od lat 60 i 70 XX wieku, w ten sposób powstaje teoria wyboru publicznego. Ważnym polem zainteresowań teorii jest badanie działalności grup interesu, koalicji dystrybucyjnych oraz ich wpływu na gospodarkę i państwo.

Wspólna Polityka Rolna (1) Wspólna Polityka Rolna (1) – jej początek dał Traktat Rzymski z 1957 roku Cele założycielskie (nie)nowe zadania Bezpieczeństwo żywnościowe dla konsumentów Bezpieczna żywność Stabilizacja rynku rolnego Sprawiedliwy udział rolników w dochodach generowanych przez gospodarkę Zwrócenie uwagi na wielofunkcyjność rolnictwa Wzmocnienie produktywności i konkurencyjności producentów rolnych Zwrócenie uwagi na niestabilność rynków Dostępność żywności po umiarkowanych cenach Zwrócenie uwagi na globalne zagrożenia (np. zmiany klimatu)

Wspólna Polityka Rolna (2) Przekonanie o potrzebie szczególnego traktowania rolnictwa wraz z różnicowaniem poziomu rozwoju państw członkowskich i interesów tych krajów, zwłaszcza po rozszerzeniu Wspólnoty w 2004 i 2007 r. , następuje silne różnicowanie się stanowisk w sprawach przyszłości WPR Skrajny postulat (brytyjski, z 2005 r.)- likwidacja WPR

Wspólna Polityka Rolna (3) Przyczyny kryzysu WPR Podważanie wspierania rolnictwa wspólnotowego w obecnym zakresie Podważanie zasadności istniejących instrumentów Podważanie zasadności rozkładu korzyści między beneficjentów WPR

Rozkład korzyści z WPR i ich egalitaryzacja Zadanie dla reformatorów WPR: ujednolicenie podziału płatności bezpośrednich i korzystanie z innych instrumentów Największymi beneficjentami WPR są spółki lub spółdzielnie rolne, a nie indywidualne gospodarstwa Kwestia limitów płatności Redukcje Wyłączenie z programów wsparcia po przekroczeniu ustalonego dochodu

Źródło: prof. dr hab. Jerzy Wilkin, „Ekonomia polityczna … „ (tekst do tematu), oprac. własne

Skumulowane płatności do 2007 r. Rozkład korzyści z WPR Lp. Najwięksi beneficjenci systemu płatności WPR w Polsce Skumulowane płatności do 2007 r. 1 SPÓLDZIELCZA AGROFIRMA WITKOWO 16 323 998 2 TOP FARMS "GLUBCZYCE" SPÓLKA Z.O.O 15 598 948  3 TOP FARMS WIELKOPOLSKA SP. Z O. O. PIOTROWO PIERWSZE 6, 64-020 CZEMPIN TFW 15 316 332 4 KOMBINAT ROLNY KIETRZ SP.ZO.O. 14 634 927 5 POLDANOR S.A POLDANOR 14 581 999 6 KOM-ROL KOBYLNIKI SPÓLKA Z O.O. W KOBYLNIKACH 8 525 027 7 AGRO - SKANDAWA SPÓLKA Z OGRANICZONA ODPOWIEDZIALNOSCIA AGRO - SKANDAWA SP. Z O.O. 8 000 951 8 ROLNYVIK SP. Z O.O. ROLNYVIK 7 379 774 9 POLSKA HODOWLA I OBRÓT ZWIERZETAMI SP. Z O.O. SZYMANKOWO 6 940 373 10 AGRI PLUS SPÓLKA AKCYJNA 5 978 234 Źródło: www.farmsubsidy.org (oprac. własne)

Grupy interesów wprowadzenie Grupy dążą do stworzenia korzystnych dla siebie decyzji legislacyjnych i przejęcia możliwie dużej części środków publicznych Teoria grup interesu Przykłady zjawiska: lobby rolnicze, „siła przebicia” farmerów Nowi „aktorzy”: organizacje ekologiczne i reprezentacje regionów

Grupy interesów a inercja instytucjonalna w realizacji WPR Interesy rolnictwa są zróżnicowane, a lobby rolnicze nie jest monolitem Polityka rolna w UE – inercyjność, niska innowacyjność Wyzwania – uelastycznienie WPR Interesy nowych krajów członkowskich wymagają dokładnej identyfikacji. Przykład zróżnicowania: Węgry 93,4% gospodarstw użytkuje mniej niż 10 ha ziemi. 1% gospodarstw użytkuje 100 ha ziemi i więcej, ale w ich dyspozycji jest 72,2% ziemi rolniczej. W 2005 r. z płatności bezpośrednich skorzystało 210 tys. z 660 tys. Wszystkich gospodarstw. Duży wskaźnik koncentracji płatności bezpośrednich w największych gospodarstwach.

Wydatki na politykę rolną i inne instrumenty polityki rolnej Wydatki trafiają głównie do najbogatszych krajów i farmerów w UE Od początku lat 1990 zmniejsza się znaczenie instrumentów taryfowych i cen instytucjonalnych na rzecz instrumentów wsparcia bezpośredniego Obniżka ceł na produkty rolne Osłabienie znaczenia protekcjonistycznych instrumentów cenowo-taryfowych działa w kierunku różnicowania się sytuacji dochodowej i pozycji konkurencyjnej gospodarstw rolnych pomiędzy krajami członkowskimi, regionami i typami gospodarstw PROW i SPO nakierowane są na wspieranie producentów rolnych- a na wspieranie działań służących rozwojowi obszarów wiejskich przeznaczone jest mniej niż 10% wydatków

Struktura publicznego wsparcia dla polskiego rolnictwa i rozwoju wsi w latach 2004-2006 Grupy wydatków Z budżetu UE w mln euro Dofinansowanie krajowe w mln euro Łączne wydatki w mln euro Płatności bezpośrednie 2319 1582 4582 Środki przesunięte z Filaru II 681 - Interwencja rynkowa 862 PROW 2866 726 3592 SPO (fundusze strukturalne) 1193 591 1784 Łącznie wydatki 7921 2899 10820 Źródło: Analiza 2007, s. 50 (powtórzone za prof. dr hab. J.Wilkinem - tekst do tematu)

Płatności bezpośrednie (1) Udział dopłat w tworzeniu dochodów rolniczych w 15 krajach członkowskich UE w latach 2001 - 2003 Źródło: obliczenia własne dr Lecha Goraja na podstawie RICC SR 2001 r.3 EN, RICC 1393 rev.2 SR 2002 EN i RI/CC 427 r.1 EN , „Wpływ płatności bezpośrednich na dochody polskich gospodarstw rolnych”

Płatności bezpośrednie (2) Wsparcie bezpośrednie generuje w Polsce prawie 50% dochodów rolniczych W porównaniu z krajami UE-15 i kilkoma innymi krajami, które weszły do UE w 2004 r. (np. Węgry), jest to relatywnie mniej Wsparcie unijne w takich krajach wynosi w niektórych latach nawet 100% uzyskiwanych dochodów- bez tej pomocy gospodarstwa przestałyby istnieć albo musiałyby przejść gruntowne zmiany

Przyczyny wzrostu znaczenia płatności bezpośrednich Łatwość wprowadzenia i utrzymania, niskie koszty Dążenie do uproszczenia WPR (jednolite płatności: na gospodarstwo, obszarowe) Silne lobby rolnicze, zainteresowane wspieraniem dochodów rolniczych „gra” ze Światową Organizacją Handlową, wykazująca, że płatności bezpośrednie nie wypaczają warunków handlu międzynarodowego Instrumenty wspierania obszarów wiejskich są bardziej skomplikowane

Podsumowanie Spółdzielnie i spółki rolne, koalicje dystrybucyjne (zainteresowane transferem środków pieniężnych do rolnictwa) są zorganizowaną i skuteczną grupą interesów Publiczne wsparcie dla rolnictwa- „gra warta świeczki”- duże znaczenie dla kształtowania sytuacji dochodowej gospodarstw Reformy WPR są koniecznością, a ich skuteczność będzie zależeć od rozpoznania interesów poszczególnych krajów członkowskich

KONIEC

Dodatek:

Płatności bezpośrednie Stosunkowo niewielka część środków publicznych przeznaczonych na wspieranie rolnictwa ostatecznie trafia do kieszeni rolnika. Odsetek ten, w zależności od formy wsparcia i kraju, wynosi od 10% do 50%. Negatywny wpływ Napływ dodatkowych środków do rolnictwa Wzrost popytu na środki produkcji Wzrost cen tych środków, przepływ środków do „nie-adresatów” Dość dobrze znanym faktem jest to, iż stosunkowo niewielka część środków publicznych przeznaczonych na wspieranie rolnictwa ostatecznie trafia do kieszeni rolnika. Odsetek ten, w zależności od formy wsparcia i kraju, wynosi od 10% do 50%. Napływ dodatkowych środków finansowych do rolnictwa i wywołany tym wzrost popytu na środki produkcji (a także na inne produkty) wywołuje wzrost cen tych środków i przepływ wsparcia publicznego do podmiotów, które nie były jego adresatem. To zjawisko widoczne też było w Polsce po przystąpieniu naszego kraju do UE i uruchomieniu płatności bezpośrednich dla rolników. Od 2004 roku szybko rosną ceny ziemi rolnej (15-30%) rocznie, a średni czynsz dzierżawny w Agencji Nieruchomości Rolnych wzrósł w latach 2003-2006 o 60% (Analiza 2007, s. 303). Stosunkowo szybko rosną też ceny środków produkcji dla rolnictwa.

Wydatki … cd Odmienna sytuacja krajów UE-15 i przyjętych w 2004 i2007 r. Stanowisko społeczeństwa: w krajach takich jak: Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Irlandia, Luksemburg, Francja, Dania dochody farmerów są wyższe od średnich dochodów w gospodarce – przyczyna niechęci wobec WPR „Stare” kraje były wspierane nieprzerwanie przez 40 lat istnienia wpr, co umożliwiło im modernizację techniczną i restrukturyzację, czyniąc ten sektor gospodarki lepiej przygotowanym do stawiania czoła konkurencji globalnej niż w krajach „nowych”. Znajduje to także odbicie w stosunku poszczególnych krajów do reformy wpr, polegającej na zmniejszeniu wydatków na rolnictwo i otwierania go na konkurencje globalną. (np. UK HOLANDIA NIEMCY FRANCJA)