i instytucjach na rzecz tworzenia zdrowego Inicjowanie i tworzenie koalicji lokalnych, pozyskiwanie wsparcia w organizacjach i instytucjach na rzecz tworzenia zdrowego środowiska dzieci i młodzieży Katarzyna Stępniak – krajowy koordynator ds. promocji zdrowia w szkole Kazimierz Dolny, maj 2011r.

Plan wystąpienia Szkoła a społeczność lokalna – tworzenie koalicji lokalnych na przykładzie szkół promujących zdrowie. Tworzenie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej – rola partnerów ze społeczności lokalnej.

Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia Porozumienie o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia i Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży z dnia 23 listopada 2009 r.

Szkoła a środowisko lokalne Szkoła stanowi jeden z głównych podmiotów kulturotwórczych w społeczności, dookoła niej funkcjonuje wiele instytucji, które mogą wspomagać ją w realizacji celów edukacyjnych i wychowawczych. Dobrze zaplanowana i realizowana współpraca z partnerami w społeczności lokalnej nie tylko poszerza ofertę edukacyjną szkoły, ale również podnosi jej atrakcyjność. Bardzo ważna dla szkoły jest identyfikacja społeczności lokalnej z placówką oświatową poprzez m.in. jej udział w uroczystościach i imprezach okolicznościowych. Wówczas szkoła staje się istotnym, integralnym elementem społeczności.

Szkoła a środowisko lokalne Działania mające na celu ukazanie funkcjonowania szkoły w środowisku winny być rozpoczęte od zespołowego określenia „mocnych" i „słabych" stron szkoły, by następnie móc opracować procedury systematyzujące jej współpracę ze środowiskiem. Określenie zasobów i potrzeb (co mamy - czym możemy się dzielić, a czego nam brakuje?)

Od czego zacząć? Należy: opracować plan całorocznej współpracy z wykorzystaniem diagnozy oczekiwań i określeniem obszarów współdziałania oraz wniosków, wysuniętych przez przedstawicieli środowiska w stosunku do szkoły. W planie należy: sprecyzować potrzeby szkoły i środowiska, określić korzyści we wzajemnych relacjach, określić przeszkody we wzajemnych relacjach, uwzględnić wnioski wysunięte przez środowisko w stosunku do szkoły, sprecyzować działania: cele, zadania, taktyka, technika, rzetelna realizacja, określić i wdrożyć formy współpracy, określić spodziewany efekt, wskazać korzyści działań, opracować zasady promowania podjętych działań i uzyskanych efektów, określić zasady i przebieg monitoringu i ewaluacji.

Podejście siedliskowe w promocji zdrowia Siedlisko (ang. setting) jest określane m.in. jako: Miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują, bawią się i korzystają z różnorodnych świadczeń, Organizacja mająca specyficzną strukturę, zasoby, funkcje, System społeczny (całość), który zmienia się, aby promować zdrowie (a nie miejsce, w którym podejmowane są działania związane z promocją zdrowia). Podejście siedliskowe oznacza, że obiektem działań w promocji zdrowia są systemy społeczne, a nie jednostki. Jest to podejście uczestniczące – co ludzie sami mogą zrobić dla siebie i dla swojego zdrowia?, a nie paternalistyczne – co my możemy zrobić dla zdrowia ludzi? Szkołą jest siedliskiem powiązanym z innymi siedliskami w danej społeczności lokalnej. Działania w zakresie promocji zdrowie, które podejmuje szkoła powinny być wspierane przez równoczesne działania w innych siedliskach, zwłaszcza w rodzinach.

Partnerzy szkoły w środowisku Poradnia Psych-Ped ODN Kościół Biblioteka Placówki kultury Ośrodek zdrowia Zakłady pracy Policja Straż Pożarna Lokalny samorząd Stacje sanitarno -epidemiologiczne

Sieć Szkół dla Zdrowia w Europie - SHE Europejska platforma dla promocji zdrowia w szkołach, której celem jest wspieranie organizacji i profesjonalistów w rozwijaniu w każdym kraju sieci szkół promujących zdrowie. W swoich działaniach wykorzystuje pozytywną koncepcję zdrowia oraz zalecenia Konwencji o Prawach Dziecka ONZ. Inspiracją i podstawą do rozwoju szkół promujących zdrowie w Europie, przyjętą w SHE, jest pięć podstawowych wartości i pięć filarów.

Pięć podstawowych wartości SHE Równość – równy i pełny dostęp do edukacji i zdrowia wszystkich uczniów. Ciągłość i zrównoważenie działań – ścisły związek między zdrowiem, edukacją i rozwojem, przygotowanie uczniów do roli odpowiedzialnych i pozytywnie nastawionych członków społeczeństwa. Włączenie – szkoła jako społeczność ucząca się, w której wszyscy są szanowani i obdarzani zaufaniem. Upodmiotowienie i kompetencje do działania - aktywne zaangażowanie się całej społeczności szkolnej w osiąganie wspólnie ustalonych celów dotyczących zdrowia Demokracja - respektowanie wartości demokratycznych, wdrażanie do praktyki przestrzeganie praw i branie odpowiedzialności za siebie, innych ludzi oraz środowisko

Pięć filarów programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Całościowe podejście do zdrowia w szkole Spójność między polityką szkoły a codziennym jej funkcjonowaniem (realizacja ez, tworzenie środowiska fizycznego i społecznego, kształtowanie umiejętności życiowych, rozwijanie dobrych relacji miedzy szkołą, rodzicami a społecznością lokalną, korzystanie ze świadczeń pracowników ochrony zdrowia, branie pod uwagę koncepcji zdrowia uczniów).

Pięć filarów programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Uczestnictwo Poczucie sprawstwa, uczestnictwo uczestnictwo i zaangażowanie członków społeczności szkolnej w to co dzieje się w szkole.

Pięć filarów programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Jakość edukacji SzPZ zapewnia dobre warunki do nauczania i uczenia się (zdrowy uczeń lepiej się uczy, zdrowy pracownik osiąga lepsze wyniki i większą satysfakcję z pracy).

Pięć filarów programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Dowody Wykorzystanie wyników badań naukowych wskazujących na skuteczność całościowego podejścia do zdrowia w szkole.

Pięć filarów programu Szkoły dla Zdrowia w Europie Szkoła jako element społeczności lokalnej Szpz rozwijają współpracę ze społecznością lokalną i są częścią tej społeczności.

Przykłady współpracy – poziom szkoły 1. Policja-Straż Pożarna W ramach współpracy policji ze szkołą można zorganizować: spotkania pedagogów szkolnych, nauczycieli, dyrektorów szkół z zaproszonymi specjalistami, spotkania tematyczne młodzieży szkolnej z udziałem policjantów na temat odpowiedzialności nieletnich za popełnianie czyny, udzielanie przez policję pomocy szkole w rozwiązywaniu trudnych mogących mieć podłoże przestępcze problemów, które zaistniały na terenie szkoły, organizowanie wspólnych działań w zakresie programów profilaktycznych i związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom, organizowanie spotkań, ćwiczeń, prelekcji związanych z bezpieczeństwem pożarowym oraz udział uczniów i nauczycieli w różnorodnych konkursach plastycznych. 2. Poradnia Pedagogiczno- Psychologiczna Pomoc w przeprowadzaniu badań gotowości szkolnej wśród uczniów oddziału przedszkolnego, współpraca ze szkołą i środowiskiem rodzinnym ucznia, współpraca z rodzicami i nauczycielami w zakresie pomocy uczniom mającym trudności z nauką.

udział uczniów, nauczycieli i rodziców w różnych nabożeństwach, 3. Placówki kultury udział uczniów i nauczycieli w konkursach poza szkolnych oraz imprezach kulturalnych i sportowych, 4. Kościół udział uczniów, nauczycieli i rodziców w różnych nabożeństwach, organizowanie uroczystości szkolnych z udziałem księży np..; jasełka, opłatek szkolny, organizowanie konkursu wiedzy religijnej. 5. Ośrodek Zdrowia współpraca nauczycieli, uczniów i rodziców w zakresie dbania o profilaktykę jamy ustnej i czystość, propagowanie higieny osobistej, zdrowego stylu życia, badania lekarskie i kwalifikacja uczniów na zajęcia gimnastyki korekcyjnej,

zakup pomocy dydaktycznych, sprzętu 6. Zakłady pracy udzielanie pomocy finansowej (sponsoring) np.: wycieczki, wyjścia do kina, teatru, zakup pomocy dydaktycznych, sprzętu 7. Biblioteka udział uczniów i nauczycieli w konkursach poza szkolnych oraz imprezach kulturalnych, propagowanie czytania, poprawnego używania języka polskiego 8. Lokalny samorząd zakup pomocy dydaktycznych, sprzętu, książek do biblioteki, stypendia dla uczniów.

Współpraca w sieci szkół promujących zdrowie - poziom wojewódzki Zespoły Wspierające Sieć Szkół Promujących Zdrowie w ich skład wchodzi zwykle wiele instytucji, są tworzone na mocy porozumień międzyresortowych ( np..: Kurator Oświaty, Marszałek, Wojewódzki Inspektor Sanitarny).  Odbywają się cykliczne spotkania przedstawicieli instytucji wspierających. Mają one na celu wymianę doświadczeń we wspomaganiu szkół i placówek oświatowych w edukacji prozdrowotnej, promocji zdrowia oraz profilaktyce, a także wypracowanie kierunków współpracy z różnymi podmiotami. Analizuje się również możliwości wsparcia w zakresie organizacji opieki zdrowotnej młodzieży, organizacji medycyny szkolnej oraz problemów szkolnych społecznych młodzieży. Do podstawowych zadań Zespołu ds. Szkół Promujących Zdrowie należy: Stymulowanie rozwoju sieci szkół, przedszkoli i innych placówek promujących zdrowie, deklarujących przynależność do sieci regionalnych działających na terenie województwa łódzkiego. Udzielanie konsultacji i pomocy metodologicznej w działaniach dotyczących promocji zdrowia w szkołach, przedszkolach i innych placówkach oświatowych. Udzielanie pomocy związanej z organizacją kształcenia i samorozwojem szkolnych koordynatorów ds. promocji zdrowia oraz różnych grup pracowników szkół, samorządów szkolnych, rodziców i przedstawicieli społeczności lokalnych. Pozyskiwanie sponsorów wspierających działalność sieci wojewódzkiej. Udzielanie pomocy w organizacji szkoleń i doborze osób je prowadzących. Umożliwienie współdziałania i wymiany doświadczeń pomiędzy szkołami, przedszkolami i innymi placówkami oświatowymi należącymi do sieci wojewódzkiej. Rekomendowanie szkół, przedszkoli i innych placówek oświatowych z sieci wojewódzkiej do krajowej sieci szkół promujących zdrowie. Współdziałanie z krajowym koordynatorem ds. promocji zdrowia w szkole oraz innymi organizacjami działającymi na rzecz promocji zdrowia. Popularyzowanie idei szkoły promującej zdrowie.

Charakter pracy szkoły wskazuje związki i zależności od wielu procesów społecznych, zachodzących w lokalnym środowisku. Oznacza to, że szkoła nie może ograniczać się wyłącznie do własnej społeczności. Jest zobowiązana do współpracy z innymi placówkami i organizacjami społecznymi w celu tworzenia wspólnego środowiska wychowawczego (edukacyjnego).

i Aktywność Fizyczna w Szkołach Projekt HEPS Zdrowe Odżywianie i Aktywność Fizyczna w Szkołach Wdrażanie w szkołach w Europie polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

Struktura i organizacja projektu Projekt finansowany przez UE w ramach Programu Zdrowia Publicznego Koordynator – Goof Buijs – Narodowy Instytut Promocji Zdrowia, Holandia Projekt powiązany z siecią SHE - „Szkoły dla Zdrowia w Europie”

Ośrodki współpracujące Free University of Brussels, Belgia Welsh Ministers, Walia Danish Universiy of Education, Dania Institute of Child Health, Grecja University Maastricht, Holandia NHS Health, Szkocja Warsaw University, Polska University of Bergen, Norwegia Leuphana University Lüneburg, Niemcy National University of Ireland, Galway, Irlandia Ludwig Boltzman Institute, Austria, State Environmental Health Centre, Litwa

Uzasadnienie Duża i gwałtownie narastająca częstość nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży EUROPA (2004) – częstość nadwagi: Największa Najmniejsza Włochy – 36% Rosja – 10% Malta - 35% Słowacja – 12% Hiszpania - 34% Holandia - 12% Portugalia - 32% Dania - 15% Polska 18%

Nadwaga i otyłość w Polsce Projekt OLAF – Centrum Zdrowia Dziecka 2007-2009 Badania dzieci i młodzieży w wieku 7-19 lat N=17 573 Nadwaga Otyłość Razem Chłopcy 10% 8% 18% Dziewczęta 11% 7% 18% Największe odsetki uczniów z nadwagą: w szkołach podstawowych w dużych miastach w rodzinach z jednym dzieckiem w rodzinach o najwyższych dochodach gdy dziecko ma w swoim pokoju komputer i telewizor

Zróżnicowanie wg województw Częstość nadwagi u uczniów (%) Największa Najmniejsza Mazowieckie – 18,9 Świętokrzyskie – 12,6 Lubuskie - 17,9 Małopolskie - 13,6 Dolnośląskie - 17,7 Lubelskie - 14,1 Kujawsko-pom. - 17,6 Podkarpackie - 14,3

Działania w szkołach w zakresie profilaktyki otyłości - Europa Wiele inicjatyw Dominacja programów edukacyjnych Żaden kraj nie ma skutecznej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

Dotychczasowe działania w zakresie żywienia uczniów 1. Programy edukacyjne o zasięgu: - krajowym np. Trzymaj formę, Smak zdrowia, Żyj zdrowo i kolorowo - regionalnym/powiatowym - szkolnym – programy autorskie 2. Programy Agencji Rynku Rolnego: Szklanka mleka, Owoce w szkole 3. Lokalne inicjatywy np. ograniczanie słodyczy, słodkich napojów w sklepikach szkolnych 4. Dożywianie uczniów z rodzin ubogich Brak oficjalnej polityki (stanowiska, zaleceń) na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym.

Znaczenie terminu „polityka” HEPS: ustalony plan działania i decyzji podejmowanych w celu osiągnięcia pozytywnych i racjonalnych efektów działań Polityka jest to pewna idea (wizja), której podporządkowane są działania. Jest punktem wyjścia do opracowania planu działań, który określa szczegółowo sposoby dochodzenia do celu

Pakiet szkolny HEPS (Schoolkit) Przewodnik - zestaw zasad promocji zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach przeznaczony dla instytucji i organizacji na poziomie krajowym lub regionalnym Przewodnik orędownictwa - dla osób (rzeczników) propagujących, tworzenie krajowej polityki promocji zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach Narzędzia dla szkół - zestaw kryteriów i narzędzi do oceny jakości programów szkolnych wykorzystywanych w promowaniu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej Poradnik dla szkół - pomoc dla szkół w realizacji programów zdrowego żywienia i aktywności fizycznej Podręcznik do szkolenia nauczycieli

Realizacja projektu w krajach UE Szkolenie 2 osób w każdym kraju, które uruchomią kształcenie nauczycieli Przetłumaczenie i adaptacja materiałów Projekt będzie wdrażany w SzPZ – zadanie dla krajowego koordynatora i koordynatorów wojewódzkich

Całościowe podejście do zdrowia w szkole (whole school approach to health) - edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie kompetencji do działania i uczestnictwo uczniów, - branie pod uwagę koncepcji zdrowia uczniów, - polityka szkoły na rzecz zdrowia, - tworzenie sprzyjającego zdrowiu środowiska fizycznego i społecznego, - kształtowanie umiejętności życiowych, - rozwijanie związków między szkołą, rodzinami i społecznością lokalną, - efektywne wykorzystanie pracowników medycznych.

Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia Dostępność zdrowych produktów i napojów oraz organizacja posiłków Woda pitna dostępna bezpłatnie. Realizacja programu „Mleko w szkole” i „Owoce w szkole”. Organizacja śniadań szkolnych spożywanych w klasie wraz z nauczycielem (własne kanapki uczniów i napój przygotowany w szkole). Sklepik szkolny oferuje zdrowe przekąski i napoje. Organizacja ciepłych posiłków (zgodnych z zaleceniami IŻŻ) dla zainteresowanych uczniów, spożywanych w estetycznych i przyjaznych warunkach. Organizacja dożywiania uczniów z rodzin o niskich dochodach w sposób przeciwdziałający ich stygmatyzacji. Ograniczanie w czasie imprez szkolnych i klasowych (np. imienin uczniów) oraz wycieczek słodyczy i słodkich napojów; wyeliminowanie słodyczy jako formy nagrody; wyeliminowanie ze szkoły reklam niezdrowych produktów Uwzględnienie specyficznych potrzeb żywieniowych uczniów przewlekle chorych (z otyłością, cukrzycą, mukowiscydozą, fenyloketonurią, celiakią).

Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia Struktura i działania wspierające wdrażanie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia Opracowanie na piśmie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej z uwzględnieniem specyficznych potrzeb szkoły oraz jej upowszechnienie i monitorowanie jej wdrażania i efektów. Powołanie szkolnego zespołu ds. zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, z udziałem uczniów. Dokonanie diagnozy dotychczasowych działań szkoły i na tej podstawie opracowanie planu działań w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej; wdrożenie planu oraz ewaluacja procesu i wyników. Monitorowanie wybranych zachowań żywieniowych uczniów (np. spożywania pierwszych śniadań) oraz częstości występowania nadwagi i otyłości. Wspieranie uczniów z nadwagą w ich działaniach dla jej zmniejszenia.

Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia Edukacja żywieniowa jako element edukacji zdrowotnej Realizacja wymagań dotyczących żywienia zawartych w postawie programowej poszczególnych przedmiotów (koordynacja działań), w tym organizacja zajęć praktycznych związanych z przygotowywaniem zdrowych posiłków Wdrażanie dodatkowych programów edukacyjnych dotyczących różnych aspektów żywienia o wysokiej jakości; dokonywanie ewaluacji procesu i wyników tych programów. Prowadzenie szkoleń dla nauczycieli i innych pracowników szkoły w zakresie zdrowego żywienia. Oferta zajęć edukacyjnych dla rodziców

Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia Aktywna współpraca Współpraca z rodzicami w zakresie: spożywania przez ich dzieci pierwszego śniadania, przynoszenia do szkoły zdrowego drugiego śniadania oraz planowania edukacji żywieniowej w szkole i wdrażania wynikających z niej zaleceń w domu Współpraca z samorządem lokalnym w zakresie: zabezpieczenia środków na dożywianie uczniów, wyposażenie stołówki, ograniczania w pobliżu szkoły sprzedaży potraw typu fast-food oraz umieszczania reklam niezdrowych produktów i napojów . Współpraca z różnymi organizacjami i instytucjami w społeczności lokalnej, w tym stacją sanitarno-epidemiologiczną.

Dziękuję za uwagę. www.ore.edu.pl katarzyna.stepniak@ore.edu.pl