Rzeszów, kwiecień 2009r. Jan Staroń WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE ANALIZA FINANSOWA wg wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz standardów Komisji Europejskiej – cel sporządzenia, zawartość Rzeszów, kwiecień 2009r. Jan Staroń

Wytyczne oraz standardy analizy finansowej – źródła ogólne Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód (NSRO 2007 – 2013) - Ministra Rozwoju Regionalnego z 15 stycznia 2009 r. Instytucja Zarządzająca może określić inny sposób przygotowania wymaganych elementów studium wykonalności (lub Innego Dokumentu) – por. str. 18 pkt 4 Wytycznych tj. niekoniecznie musi się odwoływać w całości do Wytycznych Dokument Roboczy Nr 4 „Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzenia analizy kosztów i korzyści – nowy okres programowania 2007 – 2013” opracowany przez Komisję Europejską - Dyrekcję Generalną ds Polityki Regionalnej - 08/2006 Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych” (fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny) opracowany przez Komisję Europejską - Jednostkę ds. Ewaluacji Dyrekcji Generalnej – Polityka Regionalna – zaktualizowany w 2008r. Dokument uwzględnia nowe ramy prawne wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności na lata 2007-2013. Ministerstwo zaleca stosowanie wymienionych dokumentów KE, o ile Wytyczne MRR nie stanowią inaczej.

Dodatkowe źródła szczegółowe w przypadku niektórych rodzajów projektów dla dużych projektów: art. 40 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 oraz Załącznik XXII do rozporządzenia 1828/2006 (określają one zakres informacji przedkładanych KE) dla projektów partnerstwa publiczno – prywatnego ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. Nr 169 poz. 1420) przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie niezbędnych elementów analizy przedsięwzięcia w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (Dz.U. Nr 125 poz. 866) dla inwestycji w zakresie środowiska Wytyczne do przygotowania inwestycji w zakresie środowiska współfinansowanych przez Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w latach 2007 – 2013 opracowane przez Jaspers dla innych sektorów Ze względu różnice w podejściu do stosowania analizy finansowej i ekonomicznej w odniesieniu do poszczególnych sektorów przyjmuje się możliwość dopracowania założeń określonych w wytycznych MRR w oparciu o odrębny dokument, tj. dodatkowe wytyczne instytucji zarządzającej dla danego programu/sektora, (np. Niebieskie księgi dla sektora transportu), dokumenty określające zakres studium wykonalności, itd.

Opracowanie analizy finansowej polega na: (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) Przygotowaniu modelu finansowego badanego przedsięwzięcia z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego. Podstawą jest dokładna wycena nakładów inwestycyjnych. Wycena ta powinna być przygotowana w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego. Należy wykazać źródła finansowania projektu, określając podstawowe parametry dotyczących kosztów finansowania zewnętrznego (kredyty) Należy ocenić zdolności finansowe inwestora (konieczne dołączenie sprawozdania finansowego za ostatni rok obrachunkowy). Ocenę zdolności inwestora do finansowania inwestycji (wkład własny) i fazy poinwestycyjnej przeprowadza się przy uzyciu rachunku przepływów pieniężnych. Prognozę należy poprzeć komentarzem wyjaśniającym w przypadku projektów deficytowych, w jaki sposób inwestor zamierza pozyskać środki. Powołanie się na odpowiednie dokumenty ( umowy, akty prawne), które uwiarygodniają zebrane środki na wkład własny oraz realizację projektu przed otrzymaniem refundacji z funduszy strukturalnych Trzeba też przeprowadzić porównanie pomiędzy dwoma sytuacjami: po realizacji inwestycji i przy braku wdrożenia projektu W ramach analizy powinno się zmierzyć koszt netto dla finansów publicznych i dokonać istotnych porównań z podobnymi inwestycjami; Analizę finansowa należy przeprowadzić nawet wtedy, gdy świadczone usługi są całkowicie bezpłatne, a zatem finansowa stopa zwrotu projektu jest ujemna.

Kolejne elementy analizy finansowej (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) 1. program sprzedaży - określenie (w oparciu o analizę aktualnego i przyszłego popytu na usługę) wielkości sprzedały i przyjętych ceny z odpowiednim uzasadnieniem i wysokim prawdopodobieństwem realizacji. W celu zapewnienia większego obiektywizmu powinno się skonstruować kilka wariantów kształtowania się przychodów. 2. szczegółowe koszty eksploatacji inwestycji w ujęciu rodzajowym (zużycie materiałowe, zużycie energii elektrycznej, ilu ludzi powinno być zatrudnionych i na jakich stanowiska, jakie będą koszty remontów, amortyzacja środków trwałych), z uzasadnieniem kluczowych ich pozycji (wskazanie metodologii, przedstawienie szczegółowych rachunków). 3. kalkulację zdyskontowanej wartości netto oraz wewnętrznej stopy zwrotu projektu z punktu widzenia beneficjenta. Celem opracowania tej części analizy finansowej jest określenie racjonalności projektu z punktu widzenia beneficjenta. 4. stworzenie elastycznego modelu pozwoliłoby na przeprowadzenie analizy wrażliwości finansowej projektu. Celem przeprowadzenia analizy wrażliwości jest określenie poziomu ryzyka projektu. Analiza polega na identyfikacji parametrów, których zmiana mogłaby negatywnie wpłynąć na wykonalność oraz rentowność projektu. W efekcie przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, na ile projekt jest wykonalny i rentowny w przypadku kształtowania się kluczowych parametrów.

Cele analizy finansowej (Wytyczne MRR) Analiza finansowa ma na celu : weryfikację trwałości finansowej projektu i beneficjenta/ operatora, ocenę finansowej rentowności inwestycji i kapitału własnego (krajowego), a także finansowej bieżącej wartości netto poprzez ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE. Istota analizy finansowej przeprowadzanej dla potrzeb wnioskowania o dofinansowanie projektu z funduszy UE polega na ustaleniu (maksymalnej) wysokości dofinansowania, która z jednej strony czyni inwestycję wykonalną, z drugiej zaś uniemożliwia przekazanie nieuzasadnionej kwoty beneficjentowi, poprzez zastosowanie stopy dofinansowania UE dla danego działania wyłącznie do tej części nakładów inwestycyjnych, których nie da się sfinansować z przyszłych opłat wnoszonych przez użytkowników.

Stosowanie analizy finansowej cd. Analiza dokonywana jest zazwyczaj z punktu widzenia właściciela infrastruktury. W przypadku projektów realizowanych w systemie kilku podmiotów, w których: (a)    obok beneficjenta występuje operator (system beneficjent - operator), przy czym operator to podmiot odpowiedzialny za eksploatację majątku powstałego lub zmodernizowanego w wyniku zrealizowanych przez beneficjenta umów związanych z przeprowadzanym projektem inwestycyjnym. (b)  występuje wiele podmiotów (system wielu podmiotów). stosowane jest analiza skonsolidowana W przypadku analizowania projektu, w którego realizację zaangażowany jest więcej niż jeden podmiot, rekomendowane jest przeprowadzenie analizy dla projektu oddzielnie z punktu widzenia każdego z tych podmiotów, a następnie sporządzenie analizy skonsolidowanej. W analizie finansowej, w celu ustalenia wskaźników efektywności finansowej oraz wyliczenia luki w finansowaniu, stosuje się metodę zdyskontowanego przepływu środków pieniężnych (DCF).

Stosowanie analizy finansowej – duże projekty (Wytyczne MRR) W przypadku dużych projektów, zakres informacji przedkładanych Komisji został szczegółowo określony w art. 40 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006   Przy sporządzaniu powyższych informacji, należy kierować się zasadami określonymi przez Komisję Europejską w dokumentach: a)        Komisja Europejska, 2006, Metodologia przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Wytyczne, Nowy okres programowania 2007-2013, Dokument roboczy nr 4, Bruksela (ang. Guidance on the methodology for carrying out Cost-Benefit Analysis) b)         Komisja Europejska, 2002, Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. Przewodnik (ang. Guide to cost-benefit analysis of investment projects)

Stosowanie analizy finansowej – projekty partnerstwa publiczno-prywatnego (Wytyczne MRR) W przypadku projektów realizowanych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym, przy sporządzaniu analiz uwzględnia się: przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 30 czerwca 2006 r. w sprawie niezbędnych elementów analizy przedsięwzięcia w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, wytyczne MRR, Wytyczne i dokumenty dotyczące dużych projektów

Zalecenia co do formy sporządzania modelu do analizy finansowej (Wytyczne MRR) Model powinien być opracowany w arkuszu kalkulacyjnym i w takiej formie (oprócz wersji papierowej) powinien być przedstawiony do weryfikacji. Model powinien składać się z trzech części: 1.  założeń, 2.  obliczeń 3.  wyników. Arkusz z założeniami powinien zawierać wszystkie wprowadzane dane (zarówno założenia, jak i dane liczbowe). Wszystkie obliczenia powinny być zawarte w jednym arkuszu (arkusz obliczeń) o tylu wierszach, ile jest potrzebne; W arkuszu z obliczeniami nie powinny być wpisywane żadne dane, powinny one być powiązane formułami z danymi wprowadzonymi w arkuszu z założeniami. Arkusze z wynikami powinny zawierać wszystkie tabele i załączniki do studium wykonalności; nie powinny tam występować żadne obliczenia; cała zawartość powinna być pobierana albo z arkusza obliczeń, albo z arkusza założeń. Podstawowy scenariusz makroekonomiczny jest wykorzystywany w całym modelu; pesymistyczny scenariusz makroekonomiczny jest wykorzystywany jedynie w przypadku analiz wrażliwości i ryzyka. Wskazane jest aby analiza była wykonana w cenach nominalnych. Okres amortyzacji dla każdego typu aktywów powinien odzwierciedlać ich faktyczny okres użytkowania, a nie minimalny okres amortyzacji wynikający z przepisów prawa.

Analiza finansowa c.d. (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) Analiza finansowa powinna stanowić źródło niezbędnych informacji o: nakładach na inwestycje oraz wielkościach i źródłach zasobów finansowych przeznaczonych na pokrycie tych nakładów, przychodach i kosztach działalności operacyjnej w kolejnych latach po oddaniu inwestycji do użytkowania, ze wskazaniem czynników określających te przychody i koszty (ceny, stawki, wolumen sprzedaży itd.), prognozowanych przepływach pieniężnych w ramach projektu oraz wyliczonych na ich podstawie wskaźnikach efektywnościowych jak: finansowa zaktualizowana wartość netto (FNPV), finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C), z kapitału własnego (FRR/K), Wymagane informacje obowiązany jest dostarczyć wnioskodawca, Na organie opiniującym wniosek spoczywa obowiązek weryfikacji tego, czy przedłożone informacje są na tyle spójne, wyczerpujące i zadowalającej jakości, by umożliwić ocenę projektu; W przeciwnym razie należy zażądać od wnioskodawcy dodatkowych informacji.

Etapy analizy finansowej (Wytyczne MRR) określenie założeń dla analizy finansowej. ustalenie, czy projekt generuje przychody w rozumieniu art.55 ust.1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, oraz czy istnieje możliwość ich oszacowania z wyprzedzeniem, zestawienie przepływów pieniężnych projektu, w tym planu inwestycyjnego projektu. ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu. ustalenie poziomu dofinansowania projektu z funduszy UE (dotyczy projektów generujących dochód, dla których istnieje możliwość oszacowania dochodu z wyprzedzeniem) określenie źródeł finansowania projektu, ustalenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, przeprowadzenie analizy finansowej trwałości.

Ogólna metodyka przeprowadzania analizy finansowej Analizę finansową przeprowadza się w oparciu o metodologię zdyskontowanych przepływów środków pieniężnych. (ang. Discounted Cash Flow - zwana dalej metodologią/analizą DCF) Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej, określoną w Metodologii CBA, metodologia DCF charakteryzuje się następującymi cechami: obejmuje skonsolidowaną analizę finansową, z punktu widzenia równocześnie właściciela infrastruktury, jak i podmiotu gospodarczego (operatora infrastruktury), w przypadku, gdy są oni odrębnymi podmiotami (patrz: Rozdział 2, definicja analizy skonsolidowanej), bierze co do zasady wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt (wyjątek: definicja nakładów inwestycyjnych na realizację projektu uwzględniajaca wkład niepieniężny). W rezultacie, niepieniężne pozycje rachunkowe, jak amortyzacja czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków nie mogą być przedmiotem analizy DCF, uwzględnia przepływy środków pieniężnych w tym roku, w którym zostały dokonane i ujęte w danym okresie odniesienia (wyjątek stanowią nakłady inwestycyjne na realizację projektu poniesione przed pierwszym rokiem okresu odniesienia - powinny one zostać uwzględnione w pierwszym roku odniesienia w wartościach niezdyskontowanych), uwzględnia wartość rezydualną, w przypadku, gdy okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych projektu przekracza przyjęty okres odniesienia, uwzględnia wartość pieniądza w czasie przy sumowaniu przepływów finansowych z różnych latach. Przyszłe przepływy środków pieniężnych dyskontuje się w celu uzyskania ich wartości bieżącej za pomocą współczynnika dyskontowego, którego wielkość jest ustalana przy użyciu stopy dyskontowej przyjętej dla celów przeprowadzenia analizy finansowej według metodologii DCF.

Założenia do analizy finansowej 1) Analiza finansowa powinna się opierać na następujących założeniach, spójnych dla wszystkich projektów w danym sektorze: a) może być wykonywana w cenach nominalnych lub realnych, o ile instytucja zarządzająca nie określi inaczej, b) powinna być sporządzona: - w cenach netto (bez podatku VAT) w przypadku, gdy podatek VAT nie stanowi wydatku kwalifikowalnego, ponieważ może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe lub, - w cenach brutto (wraz z podatkiem VAT), gdy podatek VAT stanowi wydatek kwalifikowalny (ponieważ nie może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe) oraz gdy jest on niekwalifikowalny, ale stanowi rzeczywisty nieodzyskiwalny wydatek podmiotu ponoszącego wydatki (np. został poniesiony przed rozpoczęciem okresu kwalifikowalności wydatków przez podmiot nie będący płatnikiem VAT). Podatek VAT powinien zostać wyodrębniony jako osobna kategoria. c) zaleca się wykorzystanie dwóch scenariuszy makroekonomicznych: podstawowego i pesymistycznego. Podstawowy scenariusz makroekonomiczny wykorzystywany jest w całej analizie projektu, natomiast scenariusz pesymistyczny może zostać wykorzystany przy analizie wrażliwości i ryzyka. Dla pierwszych 5 lat prognozy przepływów / projekcji finansowej, należy korzystać z wariantów rozwoju gospodarczego Polski, które są zamieszczone na stronie internetowej MRR. Dla pozostałego okresu analizy należy stosować wartości, jak z ostatniego roku ww. wariantów. Warianty te będą podlegały okresowej aktualizacji.

Założenia do analizy finansowej Podczas sporządzania analizy finansowej należy wziąć pod uwagę te ww. założenia makroekonomiczne, które mają swoje uzasadnienie w kontekście specyfiki projektu, sektora, itp., a także inne, które z punktu widzenia beneficjenta/operatora i projektu są istotne do uwzględnienia przy sporządzaniu analizy. W przypadku, gdy znane są już rzeczywiste wartości danych makroekonomicznych dla lat będących przedmiotem analizy powinny być one wykorzystane zamiast danych pochodzących ze scenariuszy, d) zalecana finansowa stopa dyskontowa, jaka powinna zostać przyjęta w analizie finansowej dla inwestycji planowanych do dofinansowania z funduszy UE wynosi: 8% dla analizy finansowej przeprowadzanej w cenach nominalnych, i 5% dla analizy finansowej przeprowadzanej w cenach stałych. W przypadku projektów realizowanych w strukturze PPP możliwe jest stosowanie wyższej wartości finansowej stopy dyskontowej w oparciu o zasadę zwykle oczekiwanej rentowności tak, aby odzwierciedlała ona wyższy koszt alternatywny kapitału dla sektora prywatnego, właściwy dla danego przedsięwzięcia w ramach PPP, w zakresie niesprzecznym z przepisami dotyczącymi PPP. W takim przypadku wysokość stopy dyskontowej może zostać zaakceptowana przez właściwą instytucję wyznaczoną w procesie oceny projektu. Ponadto, wyższa stopa dyskontowa musi być uzasadniona przez projektodawcę w odniesieniu do konkretnego projektu, poprzez przedstawienie, jeśli jest to możliwe, dowodu poprzednich zwrotów inwestora z podobnych projektów. Zaleca się jednak, aby nie przekraczała ona poziomu finansowej stopy dyskontowej określonego w lit. d o więcej niż dwa punkty procentowe, e) okres odniesienia powinien odzwierciedlać okres życia ekonomicznego projektu planowanego do dofinansowania z funduszy UE

Założenia do analizy finansowej e)okres amortyzacji dla każdego typu aktywa powinien odzwierciedlać jego ekonomicznie uzasadniony okres użytkowania, w oparciu o jego oczekiwaną przydatność dla beneficjenta, a nie minimalny okres amortyzacji wynikający z właściwych przepisów prawnych. Amortyzacja, ze względu na fakt, iż nie stanowi faktycznego przepływu pieniężnego, nie jest uwzględniana w kosztach operacyjnych w ramach analizy finansowej. Wpływa ona jednak na wartość rezydualną i może mieć pośredni wpływ na wysokość luki w finansowaniu jeśli jest uwzględniana przy określaniu poziomu taryf, f) jeżeli instytucja zarządzająca przewiduje taką możliwość koszty kwalifikowane (EC) mogą uwzględniać rezerwy na nieprzewidziane wydatki, pod warunkiem, że wartość tych rezerw nie przekracza 10% całkowitych nakładów inwestycyjnych bez tych rezerw, a do proponowanego projektu załączona jest szczegółowa analiza ryzyka, uzasadniająca utworzenie rezerwy. Rezerw na nieprzewidziane wydatki nie uwzględnia się dla potrzeb wyliczania wskaźnika luki w finansowaniu, wskaźników rentowności finansowej oraz trwałości projektu z uwagi na fakt, iż nie stanowią one przepływu środków pieniężnych. W związku z tym, wartość rezerw na nieprzewidziane wydatki powinna być prezentowana oddzielnie od nakładów inwestycyjnych na realizację projektu.

Przykładowy zakres analizy finansowej: (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) Omówienie podstawowych założeń analizy finansowej Horyzont czasowy Ceny czynników produkcji i produktów projektu Całkowite nakłady inwestycyjne Źródła finansowania Przychody i koszty operacyjne Plan finansowy – tabele ukazujące przepływy pieniężne w każdym roku

Tabele do wykazania w analizie finansowej: (Przewodnik „Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych”) Całkowite nakłady inwestycyjne Źródła finansowania Przychody i koszty operacyjne Tabela do ustalenia finansowej trwałości projektu Obliczenie wewnętrznej finansowej stopy zwrotu z inwestycji (FRR/C) Obliczenie wewnętrznej finansowej stopy zwrotu z inwestycji (FRR/C Obliczanie finansowej wewnętrznej stopy zwrotu z zainwestowanego (przez kraj członkowski) kapitału (FRR/K) Obliczanie finansowej wewnętrznej stopy zwrotu z zainwestowanego z kapitału własnego (FRR/K)

Uwagi dotyczące sposobu umiejscowienia przyrostów kapitału obrotowego netto oraz wartości rezydualnej w tablicach Uwaga JS: wykazanie w tablicach zmian kapitału obrotowego netto (KON) jako pozycji zwiększającej całkowite nakłady inwestycyjne (zamiast zmniejszającej przychodów), oraz wartości rezydualnej jako pozycji zmniejszającej całkowite nakłady inwestycyjne (zamiast zwiększającej przychody) nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny trwałości projektu oraz oceny efektywności inwestycji (w każdym wariancie przepływy pieniężne będą takie same). Nie wpływa więc także na wielkość kwoty luki w finansowaniu całkowitych nakładów. Jednakże wobec tego, że przy obliczeniu stopy luki w dofinansowaniu, kwotę luki odnosi się do nakładów inwestycyjnych, powyższe ujęcie przedstawionych kategorii byłoby niewłaściwe, gdyż: a) w przypadku zaliczenia KON do nakładów inwestycyjnych nastąpiłoby zaniżenie stopy luki w dofinansowaniu (wobec zwiększenia wartości mianownika), a tym samym doszłoby do nieuzasadnionego zmniejszenia dofinansowania projektu. b) w przypadku zaliczenia wartości rezydualnej do nakładów inwestycyjnych nastąpiłoby zawyżenie stopy luki w dofinansowaniu (wobec zmniejszenia wartości mianownika), a tym samym doszłoby do nieuzasadnionego zwiększenia dofinansowania projektu.