Edukacja nieformalna i samokształcenie: geneza, formy, koncepcje

Uwarunkowania stosowania pojęć Kulturowe Teoretyczne Historyczne, Społeczne Polityczne, Ekonomiczne, Perspektywy poznawcze

Model Coombsa Edukacja formalna – szkolna Edukacja pozaformalna – pozaszkolna Edukacja nieformalna – w codzienności, incydentalna

Edukacja nieformalna 0. 1929r. – B. Yaxlee I. 1947-1958: edukacja formalna i inne formy uczenia się (pozaformalne) 0. 1958-1970: marginalizacja edukacji pozaformalnej II. 1970-1980: społeczna edukacja P. Freire – pobudzanie świadomości społecznej: inicjatywy ruchów feministycznych, ekologicznych oraz emancypacja uczących się (przejęcie kontroli nad własnym uczeniem się), - 1975r. – konferencja Rady Europy - 1978-1979 – Projekt UNESCO: obszary permanentnej samoedukacji

III. 1980-1990 procesy odformalizowania szkolnej edukacji dorosłych i formalizowania pozaszkolnej edukacji dorosłych (Narodowe Standardy Kwalifikacji Zawodowych), konieczność rozwoju kompetencji autoedukacyjnych. IV. 1990-2000 UE: promocja idei uczenia się całożyciowego: komplementarnych form edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnej.

D. Livingstone edukacja formalna, edukacja pozaformalna nieformalne nauczanie i doskonalenie nieformalne uczenie się „Góra lodowa”

Góra lodowa edukacji dorosłych Edukacja formalna Nieformalne nauczanie i doskonalenie Edukacja poza-formalna Nieformalne uczenie się

D. Schugurenski Samokierowane uczenie się: działalność intencjonalna i świadoma Incydentalne uczenie się: nieintencjonalne, świadome (po fakcie) Socjalizacja: nieintencjonalne, nieuświadomione (biograficzna retrospekcja)

Przykłady aktywności dorosłych w różnych formach edukacji nieformalnej Intencjonalne (zamierzone zachowania edukacyjne IV. Uczenie się autonomiczno-selektywne: czytanie instrukcji obsługi, - uprawianie hobby I. Samokierowane uczenie się: czytanie literatury, e-learning, Treningi sportowe Nieświadomość uczenia się Świadomość uczenia się III. Socjalizacja: rozmowy, podróże, zabawa, udział w życiu społecznym II. Incydentalne uczenie się: przeglądanie stron internetowych, oglądanie TV, wizyty w galeriach, muzeum Nieintencjonalne (niezamierzone zachowania edukacyjne

T. Schulze: rodzaje uczenia się nieformalnego samodzielnie organizowane – uczenie się na podstawie doświadczenia, dyskontynuowane – przy okazji, irytacyjne – w sprzecznościach, kryzysach, ekologiczne – w środowisku życia, symbolizowane – na podstawie opowieści, afektywne – w oparciu o przeżycia, refleksyjne – w oparciu o własne refleksje.

M. Malewski Nieformalne uczenie się = uczenie się incydentalne, przez działanie, sytuacyjne

Uczenie się przez działanie Dewey Sośnicki: uczenie się naturalne

Uczenie się sytuacyjne (Lave, Wenger) Atrybuty Warunki 1. Towarzyszy działaniu w sytuacjach codziennych, 2.Wiedza jest pochodną sytuacyjnego problemu i może być transferowana do podobnych sytuacji, 3. Uczenie się jest efektem efektem sposobu myślenia, postrzegania i kooperacji wszystkich uczestników sytuacji 4. Uczenie się jest integralną składową kontekstu Proaktywność Refleksyjny krytycyzm Kreatywność

K. Illeris Uczenie się z codzienności: przypadkowe - milczący (niewerbalny) wymiar uczenia się Uczenie się nieformalne – bardziej intencjonalne uczenie się z codzienności, które pojawiło się w erze przedindustrailnej

Zakresy pojęć SAMOEDUKACJA samowychowanie Samokształcenie AUTOEDUKACJA

nadrzędne pojęcie wobec samowychowania i samokształcenia SAMOEDUKACJA w ujęciu Zofii Matulki nadrzędne pojęcie wobec samowychowania i samokształcenia

Samowychowanie ma doprowadzić do przyswojenia sobie hierarchii wartości, wypracowania wartościowych poglądów, przekonań, postaw, ukształtowania charakteru moralnego, wysokiego stopnia kultury estetycznej oraz sprawności fizycznej,

Samokształcenie - poznanie rzeczywistości, rozwój sfery intelektualnej, zdobycie operatywnej wiedzy, wyrobienie określonych umiejętności, - cechuje je świadomość, celowość, samodzielność działań.

jest postacią samorealizacji (samourzeczywistniania, samoaktualizacji) Autoedukacja w ujęciu D. Jankowskiego jest postacią samorealizacji (samourzeczywistniania, samoaktualizacji) i autokreacji. „Autoedukacja jest ingerencją w proces własnego rozwoju: pobudzającą, korygującą czy ochraniająca ten rozwój w granicach możliwości, jakimi dysponuje sama jednostka, zgodna z jej zamiarem”

Samorealizacja Naturalnie uwarunkowana tendencja każdej jednostki do pełnego wykorzystania swoich możliwości i talentów, zdolności i własnych szans rozwojowych (fundament amerykańskiej psychologii humanistycznej) Krytyka: ideologia,pozbawiona empirycznych i historycznych założeń

Modele samokształcenia 1. model integralny: charakteryzuje go pogłębianie wiedzy, wzbogacanie umiejętności; realizowany jest w instytucjach i wspierany przez poradniki, pomoce naukowe, lektury, wideo oraz media;     2. model egzystencjalny: odnosi się głównie do doświadczeń, które pozwalają uczyć się od siebie z myślą o sobie, opiera się na treściach poznawczych i rozwoju hermeneutycznym, dokonuje się przez autorefleksję, narrację; 3. model edukacyjny: polega na ułatwianiu uczenia się; podmiot uczestniczy w tworzeniu własnego programu nauczania, dobiera nauczycieli, dba o indywidualizowania systemu nauczania i poznaje kryteria ocen; 4. model społeczny: charakteryzuje go sytuacja uczestniczenia w grupie, rozszerzenie wiedzy o zjawiskach społecznych, politycznych i kulturowych poprzez współtworzenie programu, realizację zadań, dzielenie się doświadczeniem, kontakty i przyjaźnie; 5. model poznawczy: obejmuje wzbogacanie wiedzy oraz podnoszenie kompetencji matekognitywnych, metalingwistycznych i metakomunikacyjnych

Znaczenia samokształcenia - działalność edukacyjna skierowana na zdobycie wiedzy (głównie przez czytelnictwo), - zastępowanie nauki szkolnej lub uniwersyteckiej (zadania wyrównawcze) - matakognitywne strategie uczenia się (metody i techniki uczenia się), -  nieformalna/ spontaniczna edukacja, - sytuacyjne uczenie się (egzystencjalne problemy, które pojawiają się niezależnie od podjętego tematu), - uczenie się przy wsparciu multimediów (głównie komputera), - uczenie w toku działania (głównie w zakładach pracy), -  twórcza postawa uczonych, wynalazców, artystów.

Samokształcenie w ujęciu J. Półturzyckiego Samokształcenie jest zarówno procesem oświatowym, jak i stylem życia, które charakteryzuje aktywne poznawanie świata i siebie, doskonalenie swej osobowości we wszystkich dziedzinach kształcenia i wychowania, nie tylko umysłowej, ale także społeczno-moralnej, estetycznej i fizyczno-zdrowotnej. inne definicje....

Typy samokształcenia Samokształcenie wspomagane Samokształcenie kierowane pośrednio Samokształcenie właściwe

Uwarunkowania samokształcenia I. osobowe - wewnętrzne: wcześniejsze doświadczenia edukacyjne, indywidualne upodobania i preferencje dotyczące form i metod uczenia się, sposobów zdobywania i wykorzystania źródeł wiedzy, indywidualnego tempa i intensywności nauki, postawa wobec wiedzy (wertykalna – „mieć wykształcenie”, horyzontalna „być wykształconym”), sądy wartościujące na temat pracy samodzielnej i prowadzonej pod kierownictwem,ocena własnej samodyscypliny,umiejętność organizowania czasu wolnego,wpływy wychowawcze. II. sytuacyjne – zewnętrzne: sytuacja rodzinna, sytuacja finansowa, możliwości czasowe,dostępność źródeł wiedzy, wymogi środowiska (zawodowego, szkolnego, rodzinnego, towarzyskiego)

Motywacja do samokształcenia wewnętrzna zewnętrzna

Czynniki gotowości do samokształcenia (Gugielmino, 1977) postrzeganie uczenia się jako przyjemności, posiadanie koncepcji siebie jako efektywnego i niezależnego ucznia, tolerancja na ryzyko, niejasności i komplikacje uczenia się kreatywność, postrzeganie uczenia się jako procesu całożyciowego i przynoszącego korzyści, inicjatywa w uczeniu się, rozumienie samego siebie, akceptacja odpowiedzialności za uczenie się.

Wybrane modele samokształcenia WSWS: wysoka samoocena i wiara w siebie ARCS: warunki pobudzania motywacji ucznia do samokształcenia uwaga, trafność, przekonanie, satysfakcja.

Fazowy model samokształcenia Stadium Uczeń Nauczyciel Metoda (przykłady) 1. zależny autorytet, trener Wykład informacyjny 2. zainteresowany przewodnik Wykład z dyskusją 3. zaangażowany facylitator dyskusja 4. samokształcący konsultant Praca dyplomowa

Wdrażanie do samokształcenia (Półturzycki, 1981) Podstawa: przygotowanie do organizowania pracy samodzielnej, Rozumienie metod nauczania i świadomego korzystania z nich Etapy: Opanowanie techniki uczenia się Korzystanie z opanowanej wiedzy i umiejętność jej wyrażania Budzenie i rozwijanie indywidualnych zainteresowań i zamiłowań.

W kierunku heutagogiki „heuta” w starożytnej grece oznacza „ja” analizowanie procesu uczenia się z punktu widzenia ucznia i jego doświadczeń, podejście nielinearne, wywołane sytuacjami,

Pytania, na które może dać odpowiedź podejście heutagogiczne jak wykorzystać swoje doświadczenie aby lepiej korzystać z życia? jak czerpać z różnych ról społecznych w które wchodzimy? jak osiągać korzyści z sytuacji trudnych? jak sobie radzić z ambiwalencją własną i różnych życiowych sytuacji? jak żyć świadomie? w jaki sposób nadać życiu sens?

Od kompetencji do potencjału Kompetencje składnikiem potencjału Potencjał jest rezultatem doświadczenia Rozwijanie potencjału: wiąże się ze zdolnością wykorzystywania kompetencji w nowych i nieznanych sytuacjach, polega na znalezieniu celów edukacyjnych zbieżnych z celami życiowymi, kształtuje się w drodze możliwości dokonywania wyborów w trakcie edukacji, to praca nad sobą.

Rodzaje potencjału zależny: zdolność do efektywnego działania tu i teraz; jest przekazywany w formie wiedzy na temat problemów, sposobów ich rozwiązywania i ewaluacji tych sposobów, opera się na doświadczeniach innych osób niezależny: zaufanie do swoich możliwości uczenia się, kierowanie się intuicją, odwagą, dokonywanie szybkiej oceny zaistniałych warunków; posiadanie indywidualnych strategii działania.

Strategie skutecznego działania składają się z miękkich kompetencji, tj.: - samoświadomość, - niezależność, - wysoka samoocena, - charyzma, - motywacja, - umiejętność dystansowania się, nastawienie na współpracę. Są to składniki zintegrowanej tożsamości

Wykształcenie zintegrowanej tożsamości wymaga płynnego uczenia się, biorąc pod uwagę, że: ludzie uczą się wtedy, kiedy są na to gotowi, a nie wtedy, kiedy dyktuje im to program nauczania, efektywne działanie wymaga włączenia „milczącego” uczenia się (tacit learning), proces uczenia się powinien być skoncentrowany na aktualnych doświadczeniach (a nie tylko przeszłych doświadczeniach innych ludzi), ludzie uczą się ze zbiegów okoliczności i przypadku, potencjał jest rozwijany poprzez naukę krytycznego myślenia i poszukiwanie konkurencyjnych rozwiązań, w procesie myślenia powinna być rozwijana różnorodność i zwinność, uczenie się powinno być otwarte na ambiwalencję i wieloznaczność współczesnego świata.

Fazy uczenia się: od pedagogiki do heutagogiki Zachowanie uczestników Interpretacja Pierwsza faza badania: Uczestnicy w dużym stopniu zależni od superwizorów i współpracowników. Uczenie się było skoncentrowane na nauczycielu – wymagało dostarczenia informacji, wyjaśnień i przewodnictwa. Uczestnicy czuli się niepewnie, wchodzili w utarte schematy - faza pedagogiczna Druga faza badania: Uczestnicy nie koncentrowali się tylko i wyłącznie na tym, co mówi nauczyciel, chociaż w dalszym ciągu był on podstawowym źródłem informacji. Pojawiła się potrzeba zadawania pytań wypływających z doświadczenia. Wzrost pewności siebie i niezależności – faza andragogiczna. Trzecia faza badania: Proces uczenia się był całkowicie kontrolowany przez uczących się. Fazę pytań zastąpiła potrzeba dyskusji i wymiany doświadczeń. Uczący się sami tworzyli poszczególne etapy projektu. Dyskusja zaczęła mieć interdyscyplinarny charakter, co uczyniło ja bardziej twórczą. Grupa stała się bardziej zróżnicowana pod wpływem uczenia się – faza heutagogiczna.

Działania w podejściu heutagogicznym nacisk na proces uczenia się, a nie na wynik, współpraca i budowanie zespołu, uczenie się, a nie realizacja standardowych kompetencji, uczenie się ku przyszłości, a nie mierzenie przeszłych efektów, zabezpieczenie zasobów (provision), a nie uczenie konkretnych treści, negocjowanie treści przez uczniów, moderacja a nie nauczanie, rozwój potencjału w takim samym zakresie jak kompetencji, wprowadzanie rozwiązań generowanych oddolnie (przez uczniów i podwładnych), równoważne znaczenie pytań jak i odpowiedzi, nacisk na jednostkę, a nie na efekty.

Jak sprawdzać rezultaty edukacji nieformalnej/samokształcenia? KRK, Doświadczenia innych krajów.

Rezultaty samokształcenia Wytrwali w dążeniach samokształceniowych mogą liczyć na następujące rezultaty: postępująca autonomizacja i indywidualizacja jednostki, rozwój dyspozycji twórczych, rozwój samodyscypliny i wytrwałości w dążeniach osobowościowych, wyraźna dynamika rozwojowa, wyższy stopień integracji osobowości, pełniejsze wykorzystanie wewnętrznych (dyspozycjonalnych) i zewnętrznych (sytuacyjnych) możliwości rozwoju.