KIERUNKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO rejonu Puszczy Białowieskiej spotkanie w ramach projektu „Platforma współpracy na rzecz zrównoważonego rozwoju rejonu Puszczy Białowieskiej” 25 czerwca 2014 r., Zespół Szkół z DNJB w Hajnówce Dr Edyta Sidorczuk-Pietraszko Instytut Transferu Wiedzy i Innowacji sp. z o.o. w Białymstoku Facylitator: Dr Agata Gójska, Mediatorzy.pl

Plan spotkania (1) Kierunki rozwoju rejonu Puszczy Białowieskiej – lokalne potencjały w kontekście globalnych trendów – 45 min. zrównoważona gospodarka, gospodarka niskoemisyjna, zielona gospodarka, gospodarka oparta na wiedzy jako megatrendy identyfikacja, analiza jakościowa i ilościowa wszystkich rodzajów aktualnej działalności gospodarczej w regionie Puszczy Białowieskiej

Plan spotkania (2) identyfikacja i analiza barier rozwoju gospodarczego regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2004-2014 i 2015-2020, identyfikacja i analiza kierunków rozwoju gospodarczego regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2015-2020, sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi, w tym wykorzystanie kapitału naturalnego i usług środowiska Puszczy Białowieskiej, analiza zasobów i potrzeb surowcowych i energetycznych w świetle kierunków rozwoju gospodarczego, sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2015-2020.

Plan spotkania (3) 2. Dyskusja – 2 godz. 3. Podsumowanie – 15 min. Moderator: Dr Edyta Sidorczuk-Pietraszko, Instytut Transferu Wiedzy i Innowacji sp. z o.o. Facylitator: dr Agata Gójska, Mediatorzy.pl 3. Podsumowanie – 15 min.

Cel spotkania Wypracowanie kierunków rozwoju gospodarczego (bez turystyki) w regionie Puszczy Białowieskiej Wytyczna horyzontalna: zrównoważony rozwój, z uwzględnieniem wykorzystania kapitału naturalnego i usług Puszczy Białowieskiej

Zrównoważona gospodarka zielona gospodarka raport Nasza wspólna przyszłość G.H. Bruntland dla Światowej Konferencji ds. Rozwoju Ekonomicznego (WCED) z 1987 r.:, Szczyt ONZ Środowisko i Rozwój, Rio de Janeiro 1992 Taki rozwój, w którym potrzeby teraźniejszych pokoleń nie są zaspakajane kosztem szans zaspokojenia potrzeb przez przyszłe pokolenia (sprawiedliwość międzygeneracyjna) Społeczeństwo, gospodarka i środowisko przyrodnicze stanowią system, który musi być pojmowany i traktowany integralnie, wyeliminowanie któregoś z tych subsystemów uniemożliwia funkcjonowanie pozostałych

Strategia „Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko” Minimalizacja strumieni materii i energii w gospodarce: wykorzystania zasobów, energochłonności, emisji, odpadów  podwójna (potrójna) dywidenda Strategia zrównoważonego rozwoju UE – Goeteborg 2001, odnowienie - 2006 Strategia „Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko” Polityka ekologiczna państwa

Gospodarka niskoemisyjna Wariant koncepcji ZR w kontekście polityki klimatycznej – skupienie na redukcji emisji gazów cieplarnianych, ale też innych zanieczyszczeń (powietrze, wody, odpady) Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. - Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, KOM(2011) 112, Bruksela, 08.03.2011. Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej

Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej założenia przyjęte przez Radę Ministrów 16 sierpnia 2011 r., trwają prace nad dokumentem zapewnienie korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych (zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju) w efekcie podejmowania działań zmniejszających emisje gazów cieplarnianych wzrost innowacyjności i wdrożenie nowych technologii, zmniejszenie energochłonności, utworzenie nowych miejsc pracy, a w konsekwencji poprawa konkurencyjności gospodarki

Kierunki działań NPRGN Rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, Poprawa efektywności energetycznej, Poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, Rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych, Zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami, Promocja nowych wzorców konsumpcji.

Gospodarka oparta na wiedzy społeczeństwo informacyjne Kontekst teoretyczny - model, w którym wzrost jest determinowany nie oszczędnościami, lecz zależy w dużym stopniu od inwestycji w kapitał ludzki, wynalazki i innowacje, Kontekst praktyczny - trend w gospodarce światowej, tendencja zmian w gospodarce, Tofflerowska trzecia fala. Czynnikiem sprawczym innowacji i wynalazków jest wiedza. informacja i wiedza stają się uniwersalnymi substytutami surowców, pracy i innych zasobów. „Wraz z nadejściem społeczeństwa informacyjnego nasza gospodarka po raz pierwszy opiera się na bogactwie, które nie tylko jest odnawialne, ale i samo się wytwarza” - John Naisbitt

Zrównoważona gospodarka oparta na wiedzy Czy zrównoważony rozwój musi być oparty na wiedzy? Czy wiedza jest zasobem zapewniającym trwałość rozwoju? Czy w gospodarce istnieją inne czynniki, które w sposób trwały mogą zapewnić wzrost produktywności wykorzystania zasobów i oddzielić wzrost dobrobytu od zużycia zasobów? Czy gospodarka oparta na wiedzy jest ex definitione zrównoważona? Czy „oparcie na wiedzy” jest raczej warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym?

CHARAKTER CZYNNIKA ROZWOJU POZYTYWNY NEGATYWNY WEWNĘTRZNY MOCNE STRONY SŁABE STRONY ZEWNĘTRZNY SZANSE ZAGROŻENIA POTENCJAŁY, ZASOBY BARIERY WEWNĘTRZNE MEGATRENDY BARIERY - OTOCZENIE

Działalność gospodarcza w regionie Puszczy Białowieskiej Identyfikacja, analiza jakościowa i ilościowa

Wyszczególnienie Liczba podmiotów Sekcja A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 200 Sekcja B górnictwo i wydobywanie 2 Sekcja C przetwórstwo przemysłowe 451 Sekcja D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 7 Sekcja E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami, działalność zw. z rekultywacją Sekcja F budownictwo 302 Sekcja G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli 624 Sekcja H transport i gospodarka magazynowa 91 Sekcja I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 92 Sekcja J informacja i komunikacja 34 Sekcja K działalność finansowa i ubezpieczeniowa 100 Sekcja L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 106 Sekcja M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 152 Sekcja N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 68 Sekcja O administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społ. 64 Sekcja P edukacja 107 Sekcja Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 191 Sekcja R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 74 Sekcje S i T Pozostała działalność usługowa, gosp. domowe zatrudniające pracowników 311 OGÓŁEM 2978

Korzystna struktura zatrudnienia w sektorach ekonomicznych Odsetek osób zatrudnionych w przemyśle i budownictwie jest drugim co do wysokości w województwie (wyższy w Suwałkach), procent pracujących w rolnictwie jest najniższy ze wszystkich ziemskich powiatów Podlasia.

Przemysł maszynowy, elektromechaniczny Pronar Hamech Narmet Moderator MJ&Company

Przetwórstwo drewna, meble Fabryka Mebli Forte S.A. Oddział w Hajnówce, Was-Bel Eastwood Arino House - Hajnówka, Kenar 2 Kon-Stol - Hajnówka tartaki ItaP - Hajnówka, Drewexpol - Kleszczele Nasycalnia Podkładów - Czeremcha, Parkiety Olga – Hajnówka Dryfskand Stol-Jano Tres-Pol

Logistyka Gmina Narewka: Operator Logistyczny Paliw Płynnych Baza Paliw nr 15 Narewka, Terminal Integro, Terminal Planta, Naftan, Krex, Aida, Cyklon, Kryptan

Budownictwo, materiały budowlane Ceramika Lewkowo Elementy domów z drewna Budomex – handel „Dworek Polski”

Handel Arhelan PSS Społem w Hajnówce

Rolnictwo, przetwórstwo rolno-spożywcze RSP Rolmak w Makówce RSP w Starym Korninie Farmpasz OSM Hajnówka Runo

Rolnictwo – użytki rolne  Jednostka terytorialna   Powierzchnia zasiana Grunty ugorowane Uprawy trwałe Łąki trwałe Pastwiska trwałe Pozostałe Razem użytki Powiat hajnowski 24071 4108 94 12522 7220 670 48683 M. Hajnówka 3040 500 8 1060 520 200 5328 Gm. Hajnówka 4071 330 12 1600 1080 40 7133 Białowieża 155 10 2 270 60   495 Czeremcha 1470 450 9 756 380 50 3115 Czyże 5079 182 27 1500 1200 160 8148 Dubicze Cerkiewne 2140 13 1300 880 80 4913 Kleszczele 3089 886 1160 800 5995 Narew 3678 150 6 3176 1100 8160 Narewka 1349 7 1700 5396

Rolnictwo – gospodarstwa rolne Jednostka terytorialna Gospodarstwa ogółem [szt.] Gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą [szt.] Odsetek prowadzących działalność rolniczą [%] M. Hajnówka 1002 609 60,8% Białowieża 458 145 31,7% Czeremcha 921 691 75,0% Czyże 853 708 83,0% Dubicze Cerkiewne 675 654 96,9% Gm. Hajnówka 1123 966 86,0% Kleszczele 716 597 83,4% Narew 1051 857 81,5% Narewka 1101 764 69,4% Powiat hajnowski 7900 5991 75,8% Powiat łomżyński 7991 7863 98,4% Powiat siemiatycki 8301 7233 87,1% Powiat wysokomazowiecki 7971 7553 94,8% Powiat bielski 9543 8415 88,2% Podlaskie 105297 93128 88,4% Polska 2277613 1891065

Jednostka terytorialna Gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą Struktura gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą w gminach powiatu hajnowskiego Jednostka terytorialna  Gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą do 1 ha włącznie 1 - 5 ha 5 - 10 ha 10 -15 ha 15 ha i więcej Polska 21,5% 41,8% 18,3% 8,0% 10,4% Podlaskie 9,5% 26,1% 23,6% 17,0% 23,8% Powiat hajnowski 13,1% 42,2% 25,1% 9,2% M. Hajnówka 22,3% 55,8% b.d. Białowieża 21,4% 60,7% Czeremcha 28,9% 51,5% 13,3% 2,9% 3,3% Czyże 2,8% 31,5% 19,9% 22,2% Dubicze Cerkiewne 11,8% 35,9% 28,4% 13,9% 9,9% Gm. Hajnówka 12,5% 41,2% 26,8% 9,1% Kleszczele 11,7% 44,4% 27,6% 8,7% 7,5% Narew 4,1% 36,2% 31,9% 14,1% 13,8% Narewka 12,4% 48,2% 25,8% 8,9% 4,7%

Jednostka terytorialna Zwierzęta gospodarskie [szt.] Produkcja zwierzęca w gminach powiatu hajnowskiego na tle innych powiatów w województwie podlaskim  Jednostka terytorialna  Zwierzęta gospodarskie [szt.] bydło razem bydło krowy trzoda chlewna razem trzoda chlewna lochy konie drób ogółem drób kurzy M. Hajnówka 77 405 33 65 25313 25058 Białowieża 3 19 43 687 644 Czeremcha 288 138 397 32 136 4974 4385 Czyże 2780 1472 4548 391 82 73469 54953 Dubicze Cerkiewne 1916 951 2317 102 106 6181 5875 Hajnówka 2843 1497 4611 566 160 7513 6361 Kleszczele 1081 617 640 51 113 5686 4779 Narew 3236 1801 862 64 200 1273845 1179575 Narewka 1030 597 331 14 186 3184 2875 Powiat hajnowski 13254 7112 14130 1253 1091 1400851 1284505 Powiat łomżyński 88273 47602 48744 5505 1436 195720 175816 Powiat siemiatycki 47981 25158 33232 3274 1139 868526 854894 Powiat wysokomazowiecki 124592 70266 47955 3896 1001 121186 95542 Powiat bielski 56237 29118 30164 2062 1401 154284 97284

Pszczelarstwo około 90 barci, z tego 60 jest zarejestrowanych w Stowarzyszeniu (1 barć - średnio 25-30 rodzin pszczelich (pni), największe - nawet 150-200 rodzin (pni).  miód rzepakowy – ok. 50%, lipowy ok. 20%, gryczany ok. 20%; wielokwiatowy, mniszkowy, spadziowy i akacjowy łącznie ok. 10%.  produkcja wosku (maks do 0,5 kg z rodziny/rocznie), pierzgi, pyłku pszczelego (do 1 kg z jednej rodzin/ rocznie) i propolisu.  Sprzedaż w sposób bezpośredni; ok. 200 zł zysku netto z jednego ula  Stabilny popyt krajowy od wielu lat; podobnie jak inne kraje UE, Polska ma nadwyżkę importu miodu nad eksportem

Bariery rozwoju gospodarczego regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2004-2014 Kapitał ludzki Przykład: Pronar poszukuje około 400 pracowników - handlowców, robotników, jak i wysoko wykwalifikowanych inżynierów (Kwartalnik Pronar 1/2014) Niedopasowanie strukturalne ofert pracy i poszukujących pracy Kierunki kształcenia a potrzeby pracodawców

Specyfika zasobów pracy w regionie

Struktura wiekowa osób w wieku produkcyjnym

Infrastruktura Tereny inwestycyjne Brak gazyfikacji Infrastruktura drogowa Infrastruktura elektroenergetyczna Infrastruktura telekomunikacyjna, w tym Internet szerokopasmowy

Wsparcie przedsiębiorczości Obsługa inwestorów Instytucje otoczenia biznesu (istnieją 2 – Centrum Wsparcia Biznesu PFRR, Cech Rzemiosł Różnych) Potencjał do pozyskiwania środków UE, konkurencja innych podmiotów (preferencje wyłącznie dla gmin słabiej rozwiniętych – wskaźnik dochodu podatkowego na 1 mieszkańca Czeremcha/Kleszczele) Niepewność związana z polityką rządu w stosunku do Puszczy Białowieskiej – niechęć do podejmowania działalności gospodarczej na obszarach przyrodniczo cennych

Wsparcie przedsiębiorczości Instrumenty finansowe wspierające przedsiębiorczość – fundusze poręczeniowe, pożyczkowe, mechanizmy dotacyjne Brak zachęt dla ludzi młodych do kształcenia z zamiarem powrotu do regionu (system stypendialny w porozumieniu z pracodawcami)

Bariery/uwarunkowania związane z otoczeniem polityczno-prawnym Procedury związane z lokalizacją inwestycji na terenach przyrodniczo cennych Niewielki odsetek powierzchni objętej mpzp Udział niezwiązanych z regionem organizacji ekologicznych w procedurach administracyjnych Polityka infrastrukturalna – skupienie na ośrodkach miejskich jako centrach wzrostu, środki UE na infrastrukturę drogową – w przypadku połączenia z T-ENT

Decyzje MŚ dotyczące Puszczy Białowieskiej zmniejszenie limitów pozyskania drewna 2009 – 102 tys. m3, 2010 - 83 tys. m3,2011 – ok. 48,5 tys. m3 możliwość pozyskania na cele opałowe, dla zakładów rzemieślniczych, brak możliwości pozyskania na cele komercyjne 6 mln na inwestycje ekologiczne zakaz polowań w otulinie parku

Bariery (potencjalne) rozwoju gospodarczego regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2015-2020 Pogarszająca się struktura wiekowa społeczeństwa i dalszy odpływ ludzi młodych Degradacja infrastruktury elektroenergetycznej i drogowej Rosnąca presja turystyczna (w przypadku niewłaściwego ukierunkowania ruchu)  degradacja wartości przyrodniczych  dalsze ograniczenia w dostępie do Puszczy Stosunki polsko-białoruskie i polsko-rosyjskie – wpływ na wymianę międzynarodową, zwłaszcza w sektorze rolno-spożywczym

Kierunki rozwoju gospodarczego regionu Puszczy Białowieskiej w okresie 2015-2020 sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi wykorzystanie kapitału naturalnego i usług środowiska Puszczy Białowieskiej (decyzja komitetu UNESCO) wpisujące się w trendy ogólne – odmaterializowanie gospodarki, społeczeństwo informacyjne, starzenie się społeczeństw, mobilizacja kapitału ludzkiego – w pierwszym etapie powstrzymanie odpływu, w drugim - powrót migrantów Niszowe – innowacyjne

Gospodarka niskoemisyjna Cele w zakresie efektywności energetycznej Redukcja emisji CO2 spalanie biomasy, kolektory, małe elektrownie wiatrowe, energetyka prosumencka Pozyskiwanie inwestorów z branż „niematerialnych” Zrównoważony transport (transport publiczny, ułatwienia dla rowerzystów)

Wykorzystanie zasobów Puszczy Białowieskiej Budowa wspólnej marki terytorialnej w oparciu o PB Partnerstwo z przedsiębiorcami w zakresie rozwoju produktów i wykorzystania marki PB (produkty rolno-spożywcze, rzemiosło, inne..?) Konieczne sukcesywne opracowywanie mpzp (planowane wsparcie z RPOWP) Niszowe kierunki rozwoju przedsiębiorczości

Strategia rozwoju województwa podlaskiego – inteligentna specjalizacja Sektor rolno-spożywczy – produkcja mleka i jego przetworów oraz wysokiej jakości żywności (w tym ekologicznej) Produkty i usługi „ekologiczne i zielone” – oze, technologie przyjazne środowisku, nauki o życiu (life science), srebrna gospodarka zielone miejsca pracy produkcja i usługi na rynki wschodnie

RPO WP, oś priorytetowa I: Wzmocnienie potencjału i konkurencyjności gospodarki regionu w ramach Działania 1.6 priorytetowe traktowanie tworzenia miejsc pracy na obszarach cennych przyrodniczo.

Pytania podstawowe Jakie branże? W jaki sposób? Przedsiębiorczość wewnętrzna Inwestorzy zewnętrzni Kierunki działań wspierających ww. opcje

Przetwórstwo rolno-spożywcze Ugruntowana pozycja, tradycja, marka Zaplecze surowcowe, w tym czyste środowisko problem – warunki pozyskania runa z terenu Puszczy Miejsce pochodzenia jako atut marketingowy - szansa kreowania marek regionu Puszczy Białowieskiej Budowa łańcucha wartości na rynku lokalnym Wykorzystanie wzmacniającego się trendu zdrowego stylu życia, świadomego żywienia, slow-food Rynki wschodnie, komplementarne z turystyką

Przemysł metalowy Wiele zakładów działa na rynku międzynarodowym, a przynajmniej w skali ponadregionalnej Produkty na potrzeby branż o ugruntowanej pozycji (na potrzeby rolnictwa) lub rosnących (kotły na biomasę) – raczej niskie ryzyko wahań koniunkturalnych Dywersyfikacja działalności – technologie oze (?)

Srebrna gospodarka Usługi kierowane do osób starszych opiekuńcze, lecznicze, rehabilitacyjne itp. Sektor wschodzący - dopiero tworzona jest oferta usług i produktów dla osób starszych Odbiorcy krajowi i zagraniczni Rozwojowy rynek – starzejące się społeczeństwo i rosnąca długość życia, wydłużanie wieku emerytalnego

Sektor usług medycznych Ośrodki rehabilitacyjne, lecznicze, sanatoryjne, medycyna estetyczna Relatywnie małe nasycenie tego typu placówkami w Płn-Wsch. Polsce Rosnące zapotrzebowanie (rosnąca długość życia, wydłużony wiek emerytalny, zmiany stylu życia – wzrost nacisku na dobrą kondycję fizyczną) Dobre zaplecze kadrowe – UMB Komplementarność z sektorem turystycznym

Badania Nauki o życiu Biotechnologie leśne Nowe surowce

Zasoby i potrzeby surowcowe i energetyczne w świetle kierunków rozwoju gospodarczego, w okresie 2015-2020 Kontekst ścieżki zrównoważonego rozwoju regionu Puszczy Białowieskiej Na podstawie badań przeprowadzonych przez ITWI

Drewno

Pozyskanie drewna 2009 – 102 tys. m3, 2010 - 83 tys. m3 2011 – ok. 48,5 tys. m3

Nadleśnictwo Białowieża

Nadleśnictwo Browsk

Nadleśnictwo Hajnówka

Zioła (RUNO) mniszek korzeń - 20 ton/rocznie pokrzywa liść – 20 ton/rocznie mniszek liść – 10 ton/rocznie wiązówka błotna – 10 ton/rocznie nawłoć – 8 ton/rocznie pięciornik kłącza – 4 tony/rocznie kwiaty czarnego bzy owoce czarnego bzu kwiat lipy skrzyp polny 40-60% - siedliska naturalne

Badania respondentów

Surowce kopalne Geologiczne zasoby bilansowe kruszyw naturalnych wg stanu na koniec 2012 roku w województwie podlaskim -1 284 604 tys. ton, w powiecie hajnowskim natomiast - 5 633 tys. ton – ok. 0,5% zasobów w województwie. Piaski i żwiry, surowce ilaste ceramiki budowlanej

Surowce kopalne – złoża eksploatowane Nazwa złoża Kopalina główna Zasoby [tys. t] Wydobycie [tys.t] Gmina geolog. bilansowane przemysłowe Dasze VII* Piaski i żwiry 2 - Kleszczele Dobrowoda V* 161 10 Dobrowoda VI 226 4 Klejniki* 279 123 22 Czyże Klejniki 3 48 13 Koźliki* 79 33 Narew Krzywiec 67 Olchówka 129 16 Narewka Waniewo II* 91 7 Wólka Terechowska 159 11 Czeremcha Lewkowo Stare Surowce ilaste ceramiki bud. 3 147 577 36   Lewkowo Stare IIA 96 9

Złoża eksploatowane okresowo Nazwa złoża Kopalina główna Zasoby [tys. t] Wydobycie [tys.t] Gmina geolog. bilansowane przemysłowe Dasze Piaski i żwiry 57 - Kleszczele   Dasze II 48 Dasze III 135 Suchowolce 272 Waniewo III 194 Narew Żuki 153 Żuki II 205 167

Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo Nazwa złoża Kopalina główna Zasoby [tys. t] Wydobycie [tys.t] Gmina geolog. bilansowane przemysłowe Dasze IV* Piaski i żwiry 41 - Kleszczele Dasze V* 55 Dobrowoda VII tylko pzb. Narew 318 Piotrowszczyzna III* 392 372 Piotrowszczyzna IV* 466 Siemianówka Narewka Suchowolce II 1485 883 Waniewo* 97 Czyże Surowce ilaste ceramiki budowlanej 801 Kapitańszczyzna 19 Trywieża 9703 Hajnówka

Torfy Głównie okolice Orzeszkowa Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Białowieskiej, Puszcza Białowieska, część objęta ochroną rezerwatową Rezerwat Michnówka, „Rezerwat Olszanka Myśliszcze”, zbiorowiska nieleśne w torfowej dolinie rzeki Leśnej Prawej, rezerwaty Wysokie Bagno, Głęboki Kąt, Siemianówka, cenne walory przyrodnicze, nie podlegają wykorzystaniu gospodarczemu

Wody podziemne – punkty poborowe i badawcze Większość nadaje się do bezpośredniego wykorzystania na cele gospodarcze, a po uzdatnieniu na cele konsumpcyjne wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone głównie w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka zagrożone są zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. niezbędna jest ochrona obszarów, pod którymi znajdują się Główne Zbiorniki Wód Podziemnych.

II/588/1 Kleszczele* II/1471/1 Orzeszkowo II/1486/1 Punkt poborowy/ punkt badawczy Miejscowość pH Klasa czystości wód Wskaźniki decydujące o przynależności do klas Przekroczenie wymagań dotyczące jakości wody przeznaczonych do spożycia II/588/1 Kleszczele* 7,82 III Mn, Fe II/1471/1 Orzeszkowo 7,52 As, Mn, Fe II/1486/1 Białowieża Podolany 6,70 - II/1487/1 Dubiny 7,56 NH4, Mn, Fe 732 Białowieża* 7,26 IV K   1672 Hajnówka* 7,55

Zbiornik Siemianówka 24 gatunki ryb użytkowe: amur biały (sporadycznie), boleń, jaź, jelec (sporadycznie), karaś pospolity, karaś srebrzysty, karp, kleń (sporadycznie), leszcz, lin, miętus (sporadycznie), okoń, płoć, sum, szczupak, wzdręga, węgorz nieużytkowe: różanka, piskorz, ciernik, cierniczek, jazgarz, kiełb, krąp, słonecznica, ukleja Piętnaście gatunków potencjalnie może stanowić przedmiot połowów rybackich i wędkarskich Węgorz, boleń i karp są wprowadzone do zbiornika zgodnie z dawkami obowiązującego operatu rybackiego. Pozostałe gatunki są rybami autochtonicznymi.

Biomasa odpadowa – nieleśna Drewno odpadowe z sadów Wyszczególnienie Szacunkowa powierzchnia sadów w 2012 [ha] Potencjał drewna odpadowego [m3/rok] Potencjał energii [GJ/rok] M. Hajnówka 45,92 16,07 83,68 Białowieża 2,60 0,91 4,74 Czeremcha 7,62 2,67 13,88 Czyże 86,65 30,33 157,89 Dubicze Cerkiewne 7,29 2,55 13,29 Gm. Hajnówka 48,38 16,93 88,16 Kleszczele 94,71 33,15 172,59 Narew 7,55 2,64 13,76 Narewka 10,47 3,67 19,09 Powiat hajnowski razem 311,18 108,91 567,06

Potencjał drewna odpadowego z utrzymania dróg gminnych i powiatowych Wyszczególnienie Długość dróg Razem [km] Potencjał drewna [t/rok] Potencjał energii [GJ/rok] o nawierzchni twardej o nawierzchni gruntowej [km] Hajnówka 26,10 39,70 65,80 29,61 237,18 Białowieża 46,00 4,00 50,00 22,5 180,23 Czeremcha 23,70 26,20 49,90 22,455 179,86 Czyże 4,70 19,60 24,30 10,935 87,59 Dubicze Cerkiewne 2,00 33,00 35,00 15,75 126,16 6,60 30,10 36,70 16,515 132,29 Kleszczele 6,70 47,00 53,70 24,165 193,56 Narew 6,90 83,90 90,80 40,86 327,29 Narewka 5,00 60,00 65,00 29,25 234,29 Drogi gminne razem 127,70 343,50 471,20 212,04 1698,44 Drogi powiatowe 412,9 97,9 510,80 229,86 1841,18 Powiat hajnowski razem 540,60 441,40 982,00 441,9 3539,62

Potencjał słomy jako odpadowego surowca energetycznego Wyszczególnienie Zapotrzebo-wanie na materię organiczną Produkcja obornika Saldo substancji organicznej Zapotrzebo-wanie na przyoranie Zapotrzebo-wanie do produkcji zwierzęcej Plon słomy Słoma na cele energetyczne Potencjał energii zawartej w biomasie [t] [GJ/rok] M. Hajnówka 4993 1232 -3760 5791 229 7073 1054 422024,71 Białowieża 6501 68 -6433 9907 64 17402 7431 15133,41 Czeremcha 236 842 606 694 484 -209 106695,08 Czyże 2440 6865 4425 5266 3714 -1552 -3005,33 Dubicze Cerkiewne 7886 4508 -3379 5203 3492 19016 10322 -22286,50 Hajnówka 3432 7123 3691 5509 6634 1125 148206,92 Kleszczele 4484 2511 -1973 3039 2041 8302 3222 16156,37 Narew 6221 7016 795 5721 12209 6488 46268,08 Narewka 2479 2424 -55 85 2019 3616 1511 93159,24 Powiat hajnowski razem 38673 32592 -6081 24025 26501 78451 29391 21697,45

Potencjał siana na cele energetyczne Wyszczególnienie Łąki trwałe Pastwiska trwałe Łąki i pastwiska do wykorzystania na cele energetyczne Potencjał siana na cele energetyczne Potencjał energii zawartej w biomasie Powierzchnia [ha] [t/rok] [GJ/rok] M. Hajnówka 1060 520 158 758,40 10893,66 Gm. Hajnówka 1600 1080 268 1286,40 18477,85 Białowieża 270 60 33 158,40 2275,26 Czeremcha 756 380 113,6 545,28 7832,40 Czyże 1500 1200 1296,000 18615,74 Dubicze Cerkiewne 1300 880 218 1046,40 15030,49 Kleszczele 1160 800 196 940,80 13513,65 Narew 3176 1100 427,6 2052,48 29481,82 Narewka 1700 290 1392,00 19994,69 Powiat hajnowski razem 12522 7220 1974,2 9476,16 136115,56

Potencjał trzciny ze zbiornika Siemianówka na cele energetyczne Wyszczególnienie Wartość Powierzchnia [ha] 875 Plon [t/ha] - przedział wartości 13-70 - średnia 40 Potencjał [t]/rok 35000 Potencjał energii zwartej w biomasie [GJ/rok] 502740

Potencjalna produkcja roślin energetycznych Wyszczególnienie Rośliny wieloletnie Rośliny jednoroczne do bezpośredniego spalania Kukurydza do produkcji biogazu Areał [ha] Plon [t/rok] M. Hajnówka 26,66 247,96 81,59 1201,68 Białowieża 20,35 189,26 62,27 917,18 Czyże 128,07 1191,05 391,89 5772,11 Czeremcha 125,67 1168,69 384,54 5663,76 Dubicze Cerkiewne 208,74 1941,30 638,75 9408,02 Gm. Hajnówka 171,15 1591,68 523,72 7713,67 Kleszczele 235,66 2191,66 721,13 10621,28 Narew 386,86 3597,79 1183,79 17435,76 Narewka 225,97 2101,55 691,48 10184,62 Powiat hajnowski razem 1529,13 14220,95 4679,15 68918,08

Produkcja biogazu z odpadów w hodowli zwierząt Wyszczególnienie Pogłowie zwierząt [DJP] Potencjał biogazu [m3] Potencjał energii [GJ] Bydło Drób Razem Czyże 420 630 1887,43 Dubicze Cerkiewne 1200 1800 5392,66 Gm. Hajnówka 1126 80 1689 300 1989 5958,88 Kleszczele 450 1348,16 Narew 1610 636 2415 2385 4800 14380,42 Narewka 100 150 449,39 Powiat hajnowski razem 4756 716 7134 2685 9819 29416,94

Surowce wtórne – ZZO w Poryjewie Wyszczególnienie Surowce wtórne po sortowaniu bez sortowania razem Opakowania z papieru i tektury 659,30 Opakowania z tworzyw sztucznych 287,70 Opakowania z metali 247,90 Opakowania wielomateriałowe 953,90 Opakowania ze szkła 46,80 398,12 444,92 Papier i tektura 104,50 Szkło 32,20 Metale żelazne 26,20 Drewno 71,99 21,80 93,79 Zużyte opony 21,10 45,66 66,76 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów 349,50 904,88 1254,38 Baterie i akumulatory 0,71 ZSEE 8,00 29,78 37,78 Razem 2831,60 1400,24 4231,84

Energia słoneczna do produkcji ciepła – potencjał techniczny kolektorów Liczba mieszkań Średnia ilość mieszkańców w izbie Potencjał techniczny [GWh] Białowieża 1163 2,0 1,81 Czeremcha 1595 2,2 2,76 Czyże 1229 1,9 1,83 Dubicze Cerkiewne 1023 1,7 1,36 Hajnówka 2001 3,17 Hajnówka miasto 8752 2,5 17,45 Kleszczele 1365 2,19 Narew 2176 1,8 3,08 Narewka 2229 3,04 powierzchnia kolektora na jedną osobę 1,5m2 kolektory rurowe- sprawność 60% odsetek mieszkań nadających się do instalacji kolektorów – 80%

Energia spadku wody Gmina Miejscowość Kilometraż Rodzaj urządzenia SSQ (m3/s) Rzędna piętrzenia Rzędna przy SNQ Moc (kW) Potencjał techniczny (kWh) Rzeka ŁOKNICA - dopływ Narwi Czyże Leniewo 24+830 zastawka 0,167 144,5 143,27 1,56 10140 Lady 26+950 jaz 0,139 147 145,52 1,54 10010 Rzeka RUDA - dopływ Narwi Narew 1+100 0,168 132,5 131,36 1,37 8905 2+650 0,138 134,25 133,2 1,04 6760 Rzeka RUDNIA - dopływ Narwi Soce 6+010 przepust z p. 0,176 134,59 133,37 1,53 9945 9+260 0,154 137,06 136,02 1,15 7475 Rzeka SIPURKA dopływ Białej Rzeka NURZEC - dopływ Bugu Kleszczele Pogreby 90+930 0,64 154,37 153,12 5,63 36595 94+230 0,52 158,87 158 3,21 20865 96+710 0,38 161,88 160,78 2,95 19175 Rzeka LEŚNA PRAWA - dopływ Leśnej Hajnówka 9+230 0,163 162,64 161,66 Kanał ISTOK - do kanału Koryciska Dubicze Cerkiwene Koryciska 1+150 0,133 156,5 155,25 1,19 7735 1+600 0,13 157,1 155,56 1,42 9230 Istok 3+740 0,117 159,7 158,35 1,12 7280 Kanał KORYCISKA - do Orlanki Dubicze Cerkiewne Dubicze 0+300 0,35 157,75 156,92 2,12 13780 1+340 0,34 158,5 157,5 1,75 11375 2+400 159 158,07 1,17 7605 3+020 0,33 159,6 1,36 8840

MEW Siemianówka – 65 kW