Bezpieczeństwo państwa Polityka, modele i filary bezpieczeństwa. Zasadność funkcjonowania systemu bezpieczeństwa i obronności RP. Maciej Milczanowski

STRUKTURA ZAJĘĆ: Istota i analiza pojęcia bezpieczeństwa. Modele i filary bezpieczeństwa. Problemy światowego bezpieczeństwa - zagrożenia we współczesnym świecie. Bezpieczeństwo polityczne państwa. Historia konfliktów zbrojnych. Kompetencje i zadania organów administracji rządowej i samorządowej w obronie narodowej. Ochrona ludności w ramach cywilnej organizacji obrony narodowej.– ratownictwo. Bezpieczeństwo i porządek publiczny, organizacje pozarządowe. Organizacja wojskowa RP. Organizacja systemu szczególnej ochrony obiektów ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa.

Polityka bezpieczeństwa państwa Celowa i zorganizowana działalność kompetentnych organów państwa zmierzająca do stałego zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, a także współudziału państwa w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego.

Elementy składowe polityki bezpieczeństwa Cele Wartości Interesy Ryzyka i wyzwania Strategie Struktury Instrumenty Elementy składowe bezpieczeństwa są związane z potrzebami bezpieczeństwa określonych państw i związanych z nimi struktur międzynarodowych. Polityka bezpieczeństwa jest określana poprzez cele wartości i interesy .Muszą one być realizowane za pomocą wszelkich dostępnych środków, uwzględniając wyzwania i ryzyka mogące wystąpić, za pomocą strategii, struktur i instrumentów. Warunkiem powodzenia polityki bezpieczeństwa jest zdecydowana wola ośrodków decydenckich kreujących ją i opierających się na sile i prawie. Prawo Siła Wola

KONSTYTUCYJNA PODSTAWA SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 26. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli. Podstawą do ustalania celów i zadań polityki bezpieczeństwa jest Konstytucja III RP z 1997 roku która w art. 5 stwierdza, że:

Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Art. 74. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Art. 85. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.

STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dokument wydany w 2007 roku w Warszawie. W dokumencie tym określono cele strategiczne w kształtowaniu bezpieczeństwa narodowego: Cel nadrzędny: Zapewnienie korzystnych i bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez eliminacje zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych wyzwań i umiejętne wykorzystywanie pojawiających się szans.

zapewnienie niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej oraz suwerenności w decydowaniu o wewnętrznych sprawach życia narodu, jego organizacji oraz ustroju państwa; stworzenie warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, decydujących o możliwościach działania narodu i państwa; - zapewnienie możliwości korzystania przez obywateli z konstytucyjnych wolności, praw człowieka i obywatela oraz stworzenie bezpiecznych warunków do godziwego ycia obywateli i rozwoju całego narodu, w wymiarze materialnym i duchowym;

zapewnienie możliwości aktywnego kształtowania stosunków w otoczeniu międzynarodowym i zdolności skutecznego działania poprzez obronę interesów narodowych i promowanie wizerunku wiarygodnego uczestnika stosunków międzynarodowych, a także realizacji zobowiązań sojuszniczych, stanowiących o wiarygodności Polski; zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony i opieki nad obywatelami polskimi przebywającymi poza granicami kraju; promocja polskiej gospodarki i wspieranie polskich przedsiębiorców oraz budowa prestiżu Polski w otoczeniu międzynarodowym; - zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;

ochronę duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego (bogactw naturalnych, majątku indywidualnego obywateli i zbiorowego majątku narodowego) oraz zapewnienie możliwości jego bezpiecznego rozwijania we wszystkich sferach aktywności narodowej, w tym zwłaszcza ekonomicznej, społecznej i intelektualnej; ochronę środowiska naturalnego i ochronę przed skutkami klęsk żywiołowych, a także katastrof spowodowanych poprzez działalność człowieka; - zapewnienie szerokiego dostępu do informacji, podniesienie poziomu edukacji narodowej oraz stworzenie silnego zaplecza naukowo-badawczego, połączonego z potencjałem wytwórczym, poprawiającym konkurencyjność gospodarki.

Interesy narodowe

Interesy narodowe można podzielić na trzy grupy: Żywotne interesy narodowe Rzeczypospolitej Polskiej wiążą się z zapewnieniem przetrwania państwa i jego obywateli. Obejmują potrzebę: zachowania niepodległości i suwerenności państwa, jego integralności terytorialnej i nienaruszalności granic; zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka i podstawowych wolności, a także umacniania demokratycznego porządku politycznego. Ich realizacja to bezwzględny priorytet polskiej polityki bezpieczeństwa.

2. Do ważnych interesów narodowych Polski należy zagwarantowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju i jego społeczeństwa. Chodzi tu o rozwój cywilizacyjny oraz gospodarczy kraju, stworzenie warunków do wzrostu dobrobytu społeczeństwa, do rozwoju nauki i techniki oraz do należytej ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, a także środowiska naturalnego.

3. Inne istotne interesy narodowe Polski są związane z dążeniem do zapewnienia silnej pozycji międzynarodowej państwa oraz możliwości skutecznego promowania polskich interesów na arenie międzynarodowej. Do istotnych interesów należy równie umacnianie zdolności działania i skuteczności najważniejszych instytucji międzynarodowych, w których Polska uczestniczy, jak równie rozwój stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu prawa oraz efektywnej współpracy wielostronnej zgodnie z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych. Realizacja interesów narodowych oraz wynikających z nich celów odbywa się w ramach działań wewnętrznych państwa oraz w jego relacjach z otoczeniem zewnętrznym. Zdolność Polski do skutecznego działania na zewnątrz jest uwarunkowana jakością wewnętrznego ładu politycznego, gospodarczego i społecznego.

Filary bezpieczeństwa BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA Oba filary bezpieczeństwa państwa stanowią o bezpie- czeństwie całego terytorium państwa, jego obywateli, instytucji, dóbr kultury i interesów narodowych Bezpieczeństwo cywilne militarne Bezpieczeństwo cywilne wraz z bezpieczeństwem militarnym państwa stanowi o bezpieczeństwie całego terytorium państwa, jego obywateli, instytucji, dóbr kultury i interesów narodowych

Bezpieczeństwo cywilne system zarządzania kryzysowego sprawność, elastyczność, odpowiednie prawo, jakość działań planistycznych, działanie struktur państwa w czasie kryzysu – koordynacja wszystkich elementów systemu. Ochrona ludności cywilnej zawsze wymagać będzie zaangażowania wszystkich środków, którymi rozporządza państwo. Nawet największy wysiłek ze strony państwa traci sens, jeśli nie zapewnia się warunków do przetrwania narodu. Najbardziej istotnym elementem systemu bezpieczeństwa cywilnego jest zdolny do odpowiedniego reagowania na istniejące zagrożenia system zarządzania kryzysowego. System ten powinien sprawnie reagować na występujące zagrożenia oraz usuwać ich skutki. System powinien być elastyczny i umożliwiać określanie i analizowanie nowych zagrożeń, które do tej pory nie były umieszczone w katalogu zagrożeń i nie przewidziano procedur mogących im przeciwdziałać. Stan nadzwyczajny jest sytuacją kryzysową. Sukces zarządzania w sytuacjach kryzysowych zależy przede wszystkim od mądrego i spójnego prawa, jakości działań planistycznych i organizacyjnych podjętych przed wystąpieniem jakiegoś zdarzenia oraz funkcjonowania struktur państwa w sytuacji zagrożenia. Dzięki temu możliwe będzie prowadzenie planowania pozwalającego na skoordynowane użycie wszystkich struktur reagowania adekwatnie do sytuacji kryzysowych. Uporządkowana zostanie sfera bezpieczeństwa cywilnego, której funkcjonowanie powinno sprowadzać się do dwóch płaszczyzn. Pierwszą z nich jest funkcjonowanie struktur państwa w sytuacjach normalnych. Drugą jest funkcjonowanie tych struktur w sytuacji zagrożenia.

Bezpieczeństwo militarne Nadrzędnym celem działań w obszarze bezpieczeństwa militarnego jest gotowość do obrony terytorium i niepodległości Polski oraz sojuszników, eliminacja zagrożeń o charakterze zbrojnym, a także przeciwdziałanie ewentualnym, niekorzystnym zmianom równowagi wojskowej w regionie. Polska buduje swoja politykę obronna w powiązaniu z zasada solidarności i lojalności sojuszniczej. Gotowość przyjścia z pomocą każdemu członkowi Sojuszu Północnoatlantyckiego wzmacnia potencjał odstraszania, zapewniający bezpieczeństwo państw członkowskich i NATO jako całości. W dajacej sie przewidziec perspektywie istnieje małe prawdopodobienstwo 57. Udział Polski w obronie kolektywnej zgodnie z artykułem V Traktatu Waszyngtonskiego oraz wspieranie polityki ONZ, NATO, UE w dziedzinie reagowania kryzysowego i w działaniach stabilizacyjnych, wiazał sie bedzie z potrzeba uwzglednienia w planowaniu strategicznym rozszerzonego spektrum zagroen, zwłaszcza o charakterze asymetrycznym, oraz nowego kontekstu technologicznego. Warunkami powodzenia operacji wojskowych beda przede wszystkim: uzyskanie przewagi informacyjnej; uycie struktur zadaniowych sił zbrojnych, wyposaonych w nowoczesniejszy sprzet techniczny od sprzetu przeciwnika; zastosowanie zaawansowanych technologii w zakresie dowodzenia; posiadanie moliwosci skutecznego raenia, dokonywania manewru i ochrony przed raeniem przeciwnika; umiejetne stosowanie symetrycznej strategii wobec działan przeciwnika, pełne wykorzystanie zasobów logistycznych kraju oraz współpracy cywilno-wojskowej. wybuchu konfliktu zbrojnego na dua skale. Bardziej prawdopodobne beda konflikty o charakterze regionalnym oraz lokalnym, w których Polska nie bedzie bezposrednio zaangaowana. Ich przebieg i skutki moga stwarzac sytuacje kryzysowe, niosace grozbe rozszerzenia sie i przerodzenia w wojne. Polska musi byc gotowa do reagowania na kryzysy, które moga wywołac konflikty wymagajace realizacji zadan obronnych w swietle artykułu V Traktatu Waszyngtonskiego.

Sojusze jako podstawa bezpieczeństwa narodowego Unia Europejska. NATO Partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi Klich - Podzielam pogląd, że Unia Europejska w stosunku do NATO jest w dalszym ciągu słabszym narzędziem polskiej polityki bezpieczeństwa - jeśli oczywiście patrzeć na NATO i na Unię Europejską przez pryzmat naszych interesów narodowych, a ja tak patrzę. (…) Jeśli zatem NATO i Unię Europejską traktować jako sposób realizacji interesu narodowego, to Sojusz w dalszym ciągu jest głównym gwarantem naszego bezpieczeństwa, a Unia Europejska dopiero zaczyna nim być. Kiedy staram się wyobrazić sobie przyszłość tych dwóch organizacji, nabieram przeświadczenia, że NATO utrzyma swoją spójność wewnętrzną, że zapędy tych, którzy chcieli je potraktować albo jak relikt zimnowojennej epoki, albo jak skrzynkę z narzędziami, okażą się nieskuteczne i NATO będzie dostosowywało się - choć wolno - do zmieniającego się globalnego środowiska. Unia Europejska natomiast będzie wzmacniała stopniowo swoje zdolności obronne i dlatego warto w nią inwestować. No i wreszcie jest strategiczne partnerstwo między Polską a Stanami Zjednoczonymi, ten trzeci filar naszego bezpieczeństwa narodowego.

Modele bezpieczeństwa międzynarodowego Model (system koncepcja) bezpieczeństwa – określona metoda działania, czyli sposoby postępowania i zespół środków, jakie podejmują państwa we wzajemnych stosunkach w celu zapewnienia najbardziej trwałego poczucia bezpieczeństwa.

Model bezpieczeństwa unilateralnego Polega na oparciu się/zawierzeniu własnym siłom bez przystępowania do sojuszy, co pozwala na zachowanie niezależności w realizacji celów polityki zagranicznej. Warianty modelu bezpieczeństwa unilateralnego: Izolacjonizm, Neutralność, Hegemonizm. Na przyjęcie tego modelu mogą sobie pozwolić tylko państwa, które dysponują specyficznymi atutami wynikającymi: z położenia geograficznego, skali własnego potencjału, czy też uwarunkowań politycznych, gwarantujących bezpieczeństwo w ramach szeroko rozumianej neutralności. Warianty: Izolacjonizm do II WŚ (za wyjątkiem końca I WŚ): – Wielka Brytania – przez cały XIX wiek mocarstwem wiodącym (Pax Britanica). Koncepcja splendid isolation. - USA od 1823 doktryna Monroe’go – nie ingerowanie w sprawy europejskie oraz systemu kolonialnego w zamian żądając nieingerencji w sprawy kolonialne półkuli zachodniej. Neutralność jako zobowiązanie do nieuczestniczenia w: sojuszach wojskowych (Finlandia po 1945 roku), W działaniach wojennych (kraje skandynawskie w I WŚ), Polityka neutralności (Finlandia, Szwecja) Prawne zagwarantowanie wieczystej neutralności (Austria, Szwecja) Izolacjonizm nie wymagał uznania przez kogokolwiek, natomiast neutralność musiała być zaakceptowana lub zagwarantowana przez główne mocarstwa. Hegemonizm – Doktryna Busha po 11 września 2001: Na temat poparcia udziału w misji stabilizacyjnej w Iraku: „W pewnej chwili możemy zostać sami. Nie mam nic przeciwko. Jesteśmy w końcu Ameryką”.

Na przyjęcie tego modelu mogą sobie pozwolić tylko państwa, które dysponują specyficznymi atutami wynikającymi: z położenia geograficznego, skali własnego potencjału, czy też uwarunkowań politycznych, gwarantujących bezpieczeństwo w ramach szeroko rozumianej neutralności.

Warianty: Izolacjonizm do II WŚ (za wyjątkiem końca I WŚ): – Wielka Brytania – przez cały XIX wiek mocarstwem wiodącym (Pax Britanica). Koncepcja splendid isolation. - USA od 1823 doktryna Monroe’go – nie ingerowanie w sprawy europejskie oraz systemu kolonialnego w zamian żądając nieingerencji w sprawy kolonialne półkuli zachodniej. Neutralność jako zobowiązanie do nieuczestniczenia w: sojuszach wojskowych (Finlandia po 1945 roku), W działaniach wojennych (kraje skandynawskie w I WŚ), Polityka neutralności (Finlandia, Szwecja) Prawne zagwarantowanie wieczystej neutralności (Austria, Szwecja) Izolacjonizm nie wymagał uznania przez kogokolwiek, natomiast neutralność musiała być zaakceptowana lub zagwarantowana przez główne mocarstwa. Hegemonizm – Doktryna Busha po 11 września 2001: Na temat poparcia udziału w misji stabilizacyjnej w Iraku: „W pewnej chwili możemy zostać sami. Nie mam nic przeciwko. Jesteśmy w końcu Ameryką”.

Model bezpieczeństwa multilateralnego Budowanie/uczestniczenie w sojuszu jako formie dwu- lub wielostronnej umowy międzynarodowej, która zobowiązuje państwa uczestniczące do współpracy i wzajemnej pomocy wojskowej, politycznej lub gospodarczej w celu obrony wspólnych interesów.

Warianty modelu bezpieczeństwa multilateralnego: system równowagi sił (favourable balance of power), chaotyczna struktura niezrównoważona (nonbalance), klasyczna równowaga sił (classic balance of power), równowaga konfrontacyjna (confrontational balance), równowaga jednobiegunowa (unipolar balance), równowaga dwubiegunowa (bipolar balance), równowaga policentryczna (policentric balance), system bezpieczeństwa zbiorowego

(favourable balance of power) SYSTEM RÓWNOWAGI SIŁ (favourable balance of power) Uczestnictwo w sojuszach wymierzonych we wspólnego wroga. Początki ery nowożytnej – sojusze o porównywalnej sile. Uwaga zwrócona na to aby nikt nie uzyskał przewagi. Brak obiektywnego miernika równowagi.

CHAOTYCZNA STRUKTURA NIEZRÓWNOWAŻONA (nonbalance), Charakterystyczna dla systemu westfalskiego. Do wojen napoleońskich. Ciągłe zmiany konstelacji sojuszy, małe i wielkie wojny toczące się równocześnie. KLASYCZNA RÓWNOWAGA SIŁ (classic balance of power), Większość XIX w. – Wielka Brytania dla zachowania stabilności interweniowała po stronie słabszego. RÓWNOWAGA KONFRONTACYJNA (confrontational balance), Początek XX w. powstanie dwóch bloków trójprzymierza (WB, Fr, Rosja) i trójporozumienia (Niemcy, Austr.-Węgry, Włochy), co doprowadziło do wybuchu I WŚ.

RÓWNOWAGA JEDNOBIEGUNOWA (unipolar balance), Po upadku modelu bezpieczeństwa zbiorowego – dominująca pozycja III Rzeszy i rozproszenie siły pozostałych mocarstw. RÓWNOWAGA DWUBIEGUNOWA (bipolar balance), 1945-65 – USA i ZSRR. RÓWNOWAGA POLICENTRYCZNA (policentric balance), Od lat 60tych XX w., gdy kilka mocarstw zaczęło dysponować bronią nuklearną (Chiny, Indie, Francja, Japonia, itd..)

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA ZBIOROWEGO System wzajemnych zobowiązań państw do strzeżenia pokoju i bezpieczeństwa. Zgłoszona przez W. Wilsona zasada: bezpieczeństwo należy gwarantować wspólnie ze sobą a nie przeciw sobie. Podstawy: Uznanie zakazu agresji oraz groźby jej zastosowania; Zobowiązanie się do pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych, Gotowość do łączenia sił wobec jakiegokolwiek agresora, nawet będącego wewnątrz układu; Działania na rzecz rozbrojenia.

Pytania do egzaminu: Wymień interesy narodowe państwa. Filary bezpieczeństwa państwa i ich charakterystyka. Najważniejsze sojusze będące podstawą zapewnienia bezpieczeństwa Polski i ich charakterystyka. Co to jest model bezpieczeństwa unilateralnego? Podaj przykład i scharakteryzuj model bezpieczeństwa multilateralnego.

PYTANIA?