„Praktyczna ochrona krajobrazu i przyrody w parkach krajobrazowych Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego w Katowicach „Praktyczna ochrona krajobrazu i przyrody w parkach krajobrazowych w Polsce - propozycje niezbędnych rozwiązań prawnych” Broda Marek – Toruń 2014

Nadmorski PK

Gostynińsko-Włocławski PK

PK Beskidu Małego

wymaga szeregu zmian i uzupełnień, USTAWA O OCHRONIE PRZYRODY z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880) tj. z dnia 14 maja 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 627) wymaga szeregu zmian i uzupełnień, zastosowane rozwiązania są niespójne i chaotyczne, obok wzorcowych pojawiają się częstokroć nieskuteczne, zachowawcze i przestarzałe, brak jednolitego systemu ochrony przyrody nawiązującego do standardów obowiązujących w innych państwach Unii Europejskiej, brak systemowych rozwiązań dotyczących ochrony krajobrazu, jako wielkoobszarowej syntezy elementów przyrodniczych i antropogenicznych, Porozumienie Parków Krajobrazowych Polski w swoich wnioskach i wystąpieniach wielokrotnie zwracało uwagę na konieczność uporządkowania sytuacji prawnej.

Konwent Marszałków Województw Rzeczpospolitej Polskiej W swoich Stanowiskach Konwent wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność podjęcie kompleksowych prac nad aktualizacją ustawy i dostosowania jej zapisów do wymogów nowej organizacji ochrony przyrody obowiązującej w Polsce od 2009 roku. Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 15 września 2010 roku w sprawie finansowania z budżetu państwa zadań przyjętych od administracji rządowej dotyczących parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 15 września 2010 roku w sprawie interpretacji zapisów ustawowych odnośnie reżimów ochronnych obowiązujących w parkach krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu ; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 15 września 2010 roku w sprawie sprawowania nadzoru nad parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 15 września 2010 roku w sprawie planów ochrony parków krajobrazowych; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 15 września 2010 roku w sprawie sposobu procedowania w zakresie rozpatrywania wniosków dotyczących spraw związanych z administrowaniem parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 14 października 2010 roku przeciwko eliminowaniu samorządów lokalnych z procesów decyzyjnych w dziedzinie ochrony przyrody; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 17 kwietnia 2012 roku w sprawie obywatelskiego projektu ustawy o ochronie przyrody; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 17 kwietnia 2012 roku w sprawie zmiany zapisów ustawy o ochronie przyrody w zakresie opiniowania w miejsce dotychczasowego uzgadniania projektów uchwał sejmiku województwa w sprawach parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu; Stanowisko Konwentu Marszałków Województw RP z dnia 17 października 2013 w sprawie wzmocnienia narzędzi ochrony krajobrazu

Zrealizowano tylko jeden postulat - w nowelizacji z dnia 18.08.2011 r. (Dz.U. Nr 224, poz. 1337), która weszła w życie 1.01.2012 roku uznano marszałka województwa organem ochrony przyrody - art. 91. pkt. 2b. Nie wyposażono go w żadne kompetencje w tym zakresie ! W kolejnych propozycjach zmian ustawy o ochronie przyrody, jak również w Prezydenckim „projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu” zwiększano jedynie zadania samorządu, nie przekazywano mu natomiast żadnych kompetencji i nie gwarantowano odpowiednich środków na realizację zadań. W maju br. Ministerstwo Środowiska przesłało do zaopiniowania nowy dokument o nazwie - „Projektu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody”. Wnioski z lektury projektu: - diagnoza istniejącego stanu jest jak najbardziej prawidłowa, - proponowane przez Ministerstwo rozwiązania nie usuwają znacznej części zdiagnozowanych nieprawidłowości a jedynie je pogłębiają, - nie gwarantują osiągnięcia podstawowego założonego celu, czyli „ poprawę efektywności i skuteczności ochrony przyrody w Polsce poprzez stworzenie możliwości realnej ochrony krajobrazu oraz ochrony łączności ekologicznej.” Skuteczność stosowanych narzędzi prawnych jest wprost proporcjonalna do precyzji ich zapisu, jednoznaczności sformułowań i wynikającej z tego faktu jednolitej interpretacji. Dopełnieniem całości jest czytelny podział kompetencji, zasad współdziałania i podległości wszystkich organów państwa (rządowych i samorządowych) odpowiedzialnych za uzyskanie stanu docelowego. Takie rozwiązania przynoszą wzrost zaufania obywateli do szeroko rozumianej „władzy”, co skutkuje akceptacją proponowanych działań i wynikających z nich ewentualnych ograniczeń.

Podstawowe braki proponowanych przez Ministerstwo Środowiska rozwiązań to nadal: - brak jasnego podziału kompetencji organów rządowych i samorządowych uczestniczących w procesach decyzyjnych, brak jasnego określenia zasad współpracy i współdziałania tych organów w ramach realizacji zadań ustawowych, widoczna dominacja strony rządowej nad stroną samorządową przejawiająca się rozbudowanym systemem kontrolowania, uzgadnia, koordynowania oraz weryfikowania wszystkich uchwał sejmiku i zarządu województwa, marginalizowanie powiatowych i gminnych organów samorządowych przez sprowadzanie ich do roli narzędzia realizacyjnego – zadania do realizacji bez prawa aktywnego uczestnictwa w działaniach takich jak – np. utworzenie rezerwatu przyrody, parku krajobrazowego, obszaru chronionego krajobrazu, oderwanie od rzeczywistości proponowanych rozwiązań organizacyjno-finansowych np.: dotyczących wspólnego tworzenia parków krajobrazowych na terenie kilku województw na mocy „jednobrzmiących uchwał sejmików” bez równoczesnego określania zasad finasowania i gospodarowania ich majątkiem.

PK Pojezierza Iławskiego

Suwalski PK

Kazimierski PK

kwestie podobne jak wyżej Punkt II.4. Uregulowanie kwestii lokalizacji rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu położonych na terenie więcej niż jednego województwa. - zabieg statystyczny porządkujący liczbę parków krajobrazowych (form ochrony przyrody), nie normalizuje kwestii ich funkcjonowania, oderwanie formy ochrony przyrody od sposobu zarządzania nią, park krajobrazowy jest jednocześnie formą ochrony przyrody, jak i jednostką budżetową, słabością obszarów chronionego krajobrazu jest brak zasad zarządzania i nadzoru nad nimi. Problemem nie jest więc utworzenie danej formy ochrony przyrody (w obowiązującym stanie prawnym możliwe jest podjęcie jednobrzmiących uchwał kilku sejmików) lecz zrządzanie nią. Dla osiągniecia założonych dla formy ochrony przyrody o zasięgu ponad wojewódzkim celów koniecznym byłoby, aby zadania te wykonywała jedna jednostka budżetowa. W obowiązujących realiach prawnych jest to praktycznie niemożliwe. Dla skutecznego rozwiązania tego problemu należałby zmieniać zapisy ustawy o samorządzie województwa wprowadzić w niej regulacje dotyczące finasowania i gospodarki majątkowej takich ponad wojewódzkich jednostek budżetowych i - Stanowisko KMW RP z 17 kwietnia 2012. Punkt II.5. Utworzenie możliwości tworzenia i funkcjonowania parków krajobrazowych zlokalizowanych na obszarach morskich. kwestie podobne jak wyżej Konieczne jest uregulowanie kwestii finasowania działań prowadzonych przez dyrekcję parku (zespołu parków) na terenie obszaru morskiego oraz własność ewentualnie wytworzonego majątku trwałego.

Punkt II.6. - Utworzenie możliwości wyznaczania otulin rezerwatów przyrody oraz parków krajobrazowych, zlokalizowanych na obszarze sąsiedniego województwa. Wprowadzenie zasady redagowania zmian zapisów dotyczących parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu w odniesieniu do całej jednostki krajobrazowej jest słuszne, wymaga jedynie wprowadzenia ustawowej definicji takiej jednostki. Propozycja usunięcia „wymogu uzgadniania projektów uchwał sejmików województw dotyczących parku krajobrazowego z właściwą radą gminy. Istnienie takiego obowiązku, podobnie jak w przypadku parków narodowych, w praktyce eliminuje tworzenie parków krajobrazowych lub skuteczne kształtowanie obowiązujących na ich obszarze ograniczeń, ze względu na proinwestycyjne nastawienie samorządów lokalnych”. Jest sprzeczna ze Stanowiskiem KMW RP z dnia z dnia 14 października 2010 roku: „Uważa (Konwent), że nie wolno odbierać im (samorządom) prawa decydowania o losach swoich społeczności. Nie wolno też niszczyć podstaw prawnych samorządowości polskiej, która jest jednym z najważniejszych osiągnięć ustrojowych w naszym kraju”. Punkt II.7 - Uregulowanie kwestii istnienia rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu położonych na terenie więcej niż jednego województwa. Zagadnienie szczegółowo omówione w komentarz do punktu II 4. Propozycje rozwiązań analogiczne jak do tego punktu.

Punkt II.8 - Zniesienie obowiązku umieszczania na obrzeżach lub w pobliżu form ochrony przyrody tablic informujących o zakazach obowiązujących na obszarach lub w stosunku do tych form. Propozycja słuszna, Problemem jest realizacja w zakresie finansowania oraz pozyskiwania zgód na ustawienie tablic od właścicieli lub władających drogą lub gruntem. Skutecznym rozwiązaniem - wprowadzenie ustawowego zapisu - organ zobowiązany do ustawienia tablicy musi uzyskać zgodę jedynie w przypadku konieczności usytuowania jej na gruncie prywatnym. W każdy innej sytuacji (grunt państwowy, komunalny) ustawia ją na podstawie powiadomienia i braku sprzeciwy właściciela lub władającego wyrażonego w formie pisemnej z podaniem przyczyn w terminie do 30 dni od skutecznego powiadomienia zainteresowanego. W zakresie finansowania zadania – zwiększenie środków na ten cel z budżetu państwa – Stanowisko KMW RP z dnia 15 września 2010. Punkt II.10 - Uregulowanie kwestii dotyczących wskazania organu sprawującego nadzór nad parkami krajobrazowymi oraz zakresu i form tego nadzoru. Konieczność rozwiązania tego problemu była sygnalizowana przez Konwent Marszałków Województw RP w Stanowiskach: z dnia 15 września 2010 roku i z dnia 17 kwietnia 2012 roku. Bezsprzecznym jest fakt braku organu ochrony przyrody ustawowo wyznaczonego do pełnienia nadzoru nad parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu. Organem ochrony przyrody nie jest samorząd województwa, zgodnie z art. 91. 2b ustawy o ochronie przyrody jest nim marszałek województwa. Organem ochrony przyrody na poziomie rządowym jest natomiast minister właściwy do spraw środowiska art. 91.1. cytowanej ustawy.

Zgodnie z Art. 16 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność Jednocześnie na mocy Art. 171. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Mając powyższe na uwadze w zakresie nadzoru nad parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu właściwym rozwiązaniem wydaję się być wyposażenie marszałka województwa, jako organu ochrony przyrody w odpowiednie kompetencje. Propozycja ta zgodna jest ze Stanowiskiem KMW RP z dnia W zakresie koordynowania funkcjonowania parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu w skali całego kraju jedynym właściwym organem działającym w imieniu Prezesa Rady Ministrów może być minister właściwy do spraw ochrony środowiska i to w zakresie zgodnym z obowiązującym prawem. Stanowisko takie zgodnie jest z duchem stanowiska KMW RP z dnia 17 kwietnia 2012 r.

PK Góra Świętej Anny

PK Chełmy

PK Międzyrzecza Warty i Widawki

Punkt II.11 - Uregulowanie kwestii związanych z zarządzaniem ochroną rezerwatów przyrody. Ustawa o ochronie przyrody rzeczywiście „nie precyzuje zadań organów w zakresie zarządzania ochroną rezerwatów przyrody, obszarów N2000, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz pomników przyrody.” Nie precyzuje również zasad współdziałania i podziału kompetencji tych organów w sytuacji nakładania się wyżej wymienionych form ochrony na siebie. Właściwym rozwiązaniem jest więc kompleksowe uporządkowanie tej kwestii w znowelizowanej ustawie i jednoznaczne określenie podziału kompetencji i zasad współpracy organów ochrony przyrody. Zgodne jest to ze Stanowiskiem KMW RP z dnia 17 kwietnia 2012 r. Punkt II.12 - Uregulowanie kwestii związanych z procedurą zmiany granic parków krajobrazowych oraz obowiązujących w nich zakazów. Zawarta w projekcie propozycja wprowadzenia ustawowego „obowiązku uzgadnia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska wszystkich projektów uchwał sejmików dotyczących parku krajobrazowego, ale także obszaru chronionego krajobrazu”. Jest sprzeczna ze Stanowiskiem KMW RP z dnia 17 kwietnia 2012 r . W Stanowisku tym Konwent postuluje wprowadzenia opiniowania w miejsce dotychczasowego uzgadnia przez rdoś stosownych uchwał sejmików wojewódzkich. „Zadania związane z parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu realizowane są przez samorząd województwa jako zadania własne finansowane z dotacji celowych budżetu państwa, tym samym ingerencja RDOŚ w treść uchwał sejmiku może budzić pewne wątpliwości co do zgodności z art. 16 Konstytucji RP”.

Punkt II.13 - Modyfikacja listy zadań Służby Parku Krajobrazowego w zakresie związanym z ochroną innych form ochrony przyrody w granicach parku krajobrazowego Proponowana „modyfikacja brzmienia art. 107 ust. 2 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody poprzez wskazanie, iż do zadań Służby Parku Krajobrazowego należy współpraca i współdziałanie z organami ochrony przyrody w zakresie ochrony innych form ochrony przyrody zlokalizowanych w granicy parku krajobrazowego lub jego otuliny”, jest sprzeczna ze wszystkimi cytowanymi Stanowiskami KMW RP. Funkcjonariusze Służby Parku Krajobrazowego są przede wszystkim urzędnikami samorządowymi zatrudnionymi w wojewódzkiej samorządowej jednostce organizacyjnej i stosuje się do nich wszystkie przepisy prawa, jakie dotyczą tej grupy pracowników. Bezpośrednią odpowiedzialność za ich pracę ponosi kierownik w.s.j.o i pośrednio Zarząd Województwa, któremu ta jednostka podlega. Koszty pracy oraz koszty materiałowe w znacznej części lub większości (różna sytuacja w kraju) pokrywane są ze środków budżetu województwa. Zauważalny jest brak podziału kompetencyjnego oraz skutków finansowych prowadzonych działań między poszczególnymi organami ochrony na tym samym obszarze. W związku z powyższym uwzględniając wszystkie cytowane Stanowiska Konwentu Marszałków jedynym właściwym rozwiązaniem jest, ustawowo uregulować podział kompetencji i zasady współdziałania organów ochrony przyrody. Współpraca organów od poziomu wojewódzkiego w dół powinna być oparta na corocznie zawieranych porozumieniach określających zakres zadań przewidzianych do wykonania oraz zasadach ich finansowania. Propozycje szczegółowych rozwiązań zawarto w referacie umieszczonym w materiałach konferencji zainteresowanych zapraszam do lektury.

Łagowsko-Sulęciński PK

PK Dolina Dolnej Odry

Jeleniowski PK

Reasumując : 1. Istnieje bezsprzeczna konieczność zmiany obecnie obowiązującej ustawy o ochronie przyrody, 2. Strona samorządowa wszystkich strzebli powinna uczestniczyć w pracach nad nowa ustawą jak równoprawny podmiot, 3. Należy uwzględnić postulaty zawarte w Stanowiskach Konwentu Marszałków Województw Rzeczypospolitej Polskiej : a – marszałek województwa organem ochrony przyrody z realnymi kompetencja dotyczącymi: - nadzoru nad parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu, - uzgadniania studiów u. i k.z.p i m.p.z.p w odniesieniu do obszarów położonych w granicach parku krajobrazowego i jego otuliny oraz w obszarach chronionego krajobrazu, b – akty prawne stanowione przez wojewódzkie organy samorządowe podlegają opiniowaniu przez rdoś (a nie uzgadnianiu), c – koordynację (ustawowo zdefiniowaną) nad parkami krajobrazowymi i obszarami chronionego krajobrazu sprawuje Minister właściwy d.s Środowiska (zgodnie z Konstytucją RP), d - organy ochrony przyrody wszystkich szczebli równoprawnie uczestniczą w rozstrzygnięciach ich dotyczących, c – dyrektor i Służba Parku Krajobrazowego uzyskuje realne kompetencje władcze (samodzielnie lub z upoważnienia marszałka) w zakresie realizacji celów ochrony i przestrzegania reżimu prawnego obowiązującego na terenie parku i jego otuliny .

Dziękuję za uwagę.