Rola bibliotek pedagogicznych i szkolnych w kontekście nowej podstawy programowej

Gdzie szukać informacji na temat reformy programowej? Zreformowane cele i treści kształcenia zostały zdefiniowane w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, zwanym potocznie podstawą programową. Zostało ono opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 15 stycznia 2009r. Nr 4, poz. 17.

Tekst tego rozporządzenia oraz na bieżąco aktualizowany zestaw informacji na temat reformy programowej zawiera witryna internetowa: http: // www. reformaprogramowa.men.gov.pl

Nauczyciele mogą też korzystać z 8-tomowej publikacji wydanej przez MEN zawierającej podstawę programową wraz z obszernymi komentarzami ekspertów. Jest ona dostępna w przedszkolach, szkołach podstawowych i innych typach szkół oraz w bibliotekach pedagogicznych:

T. 1: Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna T. 2: Język polski T T.1: Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna T.2: Język polski T.3: Języki obce T.4: Edukacja historyczna i obywatelska: historia i społeczeństwo, historia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, ekonomia w praktyce, wychowanie do życia w rodzinie, etyka, filozofia T.5: Edukacja przyrodnicza: przyroda, geografia, biologia, chemia, fizyka T.6: Edukacja matematyczna i techniczna: matematyka, zajęcia techniczne, zajęcia komputerowe, informatyka T.7: Edukacja artystyczna i kulturalna: muzyka, plastyka, zajęcia artystyczne, wiedza o kulturze, język łaciński i kultura antyczna, historia muzyki, historia sztuki T.8: Wychowanie fizyczne i edukacja dla bezpieczeństwa

Cele i główne założenia nowej podstawy: poprawa efektów kształcenia, dokładnie określone standardy wiedzy i umiejętności zastępujące ogólnikowy spis, podstawa sformułowana w języku wymagań, precyzyjnie określająca treści nauczania na zakończenie kolejnego etapu kształcenia, wymagania edukacyjne dostosowano do uczniów o przeciętnych uzdolnieniach,

Cele i główne założenia nowej podstawy: wyodrębniono cele kształcenia dla każdego przedmiotu na każdym etapie kształcenia cele ogólne opisano oddzielnie, z uwzględnieniem zagadnień związanych z fazą rozwoju emocjonalnego ucznia, potraktowano czas nauki w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej jako spójny okres kształcenia, wymagania szczegółowe uporządkowano w system segmentów umożliwiających nauczycielom koncepcyjne zaplanowanie procesu dydaktycznego,

Cele i główne założenia nowej podstawy: główne założenie podstawy- dążenie szkoły do wyposażenia uczniów w wiedzę praktyczną w większym stopniu niż dotychczas, nowa podstawa skoncentrowana na zagadnieniach wychowania, a w szczególności kształtowania właściwych postaw uczniów, dokument nie wprowadza zmian tylko w kształceniu dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim.

Kalendarz wdrażania zmian programowych Reforma programowa wdrażana jest stopniowo. Od 1 września 2009r. obowiązuje w przedszkolach, pierwszych klasach szkół podstawowych i pierwszych klasach gimnazjum. W następnym roku szkolnym reforma obejmie klasy pierwsze i drugie szkół podstawowych i gimnazjów itd. Wdrażanie reformy programowej w liceach ogólnokształcących i zasadniczych szkołach zawodowych zakończy się za 6 lat, w roku 2015; w technikach i liceach artystycznych – w roku 2016, zaś w liceach uzupełniających – w roku 2017.

Zreformowane nauczanie w klasach Rok szkolny Zreformowane nauczanie w klasach 2009/2010 I SP I Gimnazjum 2010/2011 II SP II Gimnazjum 2011/2012 III SP III Gimnazjum Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej 2012/2013 IVSP I L I T I ZSZ 2013/2014 V SP II L II T II ZSZ 2014/2015 VI SP Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej III L Egzamin Maturalny Programowej III T III ZSZ 2015/2016 IV T I LU 2016/2017 II LU

Najważniejsze zmiany w nowej podstawie programowej: podstawa wychowania przedszkolnego została napisana z myślą o 5-latkach ( od 1 IX 2009r. dzieci 5-letnie mają prawo do wychowania przedszkolnego, a od 1 IX 2011r. mają obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego), rodzice dzieci urodzonych w latach 2003, 2004 i 2005, które jako 5-latki miały kontakt z edukacją przedszkolną, będą mieli prawo wyboru, kiedy ich dziecko rozpocznie naukę w szkole, z edukacyjnej mapy znikną zerówki w obecnym kształcie, w podstawówkach zamiast kształcenia zintegrowanego będzie edukacja wczesnoszkolna, w skład której wchodzi np.: edukacja polonistyczna, język obcy, zajęcia komputerowe i wychowanie fizyczne,

Najważniejsze zmiany w nowej podstawie programowej: język obcy już od I klasy szkoły podstawowej, kształcenie będzie podzielone na dwa etapy (4+2): 4 lata kształcenia ogólnego, w gimnazjum i w pierwszej klasie szkoły ponadgimnazjalnej oraz 2 lata kształcenia sprofilowanego w ostatnich klasach liceum lub technikum, od podstawówki do liceum 2 godziny religii w tygodniu, jeśli etyka to tylko 1 godzina tygodniowo, zmiany w nauczaniu informatyki według zasady: jeden komputer - jeden uczeń (w grupach nie większych niż 24 osoby),

Najważniejsze zmiany w nowej podstawie programowej: w gimnazjum pojawiają się nowe przedmioty: edukacja dla bezpieczeństwa (obowiązkowo) oraz zajęcia artystyczne lub praktyczno-techniczne (do wyboru), do gimnazjum wchodzi drugi obowiązkowy język obcy (nauczanie języków ma się odbywać w grupach 10-18 uczniów reprezentujących ten sam poziom), nowe bloki tematyczne w liceum i technikum: historia i społeczeństwo lub przyroda, licealiści wybierać będą przedmioty dodatkowe: zajęcia artystyczne lub ekonomię w praktyce, obowiązkowa matura z matematyki.

W pierwszej opublikowanej wersji projektu podstawy programowej, nie wspomniano wcale o istnieniu bibliotek w szkole i udziale nauczycieli bibliotekarzy w procesie dydaktycznym! Zrezygnowano z edukacji czytelniczej i medialnej (w projekcie pominięto wszystkie dotychczasowe ścieżki międzyprzedmiotowe), ale też nie zaproponowano nic w zamian.

W wyniku działań środowisk bibliotekarskich i Towarzystwa Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich zebrane opinie, uwagi, zastrzeżenia, a także propozycje nauczycieli z bibliotek szkolnych przekazano przedstawicielowi MEN, odpowiedzialnemu za opracowanie projektu reformy, co przyniosło tylko pewne efekty. Uzupełniono dokumenty wprowadzające nową podstawę programową na wszystkich etapach kształcenia konkretnym zapisem dotyczącym roli biblioteki szkolnej w podnoszeniu efektów kształcenia.

Ważnym zadaniem szkoły podstawowej, a także szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.

Fragment podstawy programowej dotyczący bibliotek szkolnych: Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

Nowa podstawa programowa daje nam nowe możliwości? zlikwidowano ścieżkę edukacja czytelnicza i medialna, musimy wypracować nowe sposoby realizacji treści lekcji bibliotecznych, mamy możliwość wyboru tematów szczególnie nas interesujących, zajęcia biblioteczne nadal będą realizowane w szkołach, gdzie dotychczas były prowadzone w ciekawej formie, biblioteka szkolna nie powinna ustawać w aktywizowaniu grona pedagogicznego, nauczyciele bibliotekarze muszą pokazywać swoją przydatność w szkole, biblioteka powinna być ważnym centrum w szkole (centrum informacji, centrum dydaktyki),

Wychowanie przedszkolne: Oczekuje się, że dziecko na koniec tego etapu interesuje się czytaniem i pisaniem oraz jest gotowe do nauki czytania i pisania; także słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami. Umiejętności te na ogół są kształtowane bez udziału nauczyciela bibliotekarza, choć przy założeniu usytuowania oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, można takie zajęcia realizować w bibliotece.

Szkoła podstawowa: Etap I – edukacja wczesnoszkolna – klasy I-III W opisie edukacji polonistycznej zwraca się uwagę na zainteresowanie książką i czytaniem: słuchanie w skupieniu czytanych utworów (np. baśni, opowiadań, wierszy) oraz w miarę indywidualnych możliwości, czytanie lektur wskazanych przez nauczyciela.

Etap I – edukacja wczesnoszkolna – klasy I-III Uczeń kończący klasę III powinien umieć wyszukać w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzystać ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym, czytać teksty i recytować wiersze z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji, mieć potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, wypowiadać się na temat przeczytanych książek.

Etap I – edukacja wczesnoszkolna – klasy I-III Dzięki zajęciom komputerowym, na koniec III klasy uczeń powinien być przygotowany do przeglądania wybranych przez nauczyciela stron internetowych, dostrzegania elementów aktywnych, odtwarzania animacji i prezentacji multimedialnych. Musimy pamiętać, że pierwsze spotkanie dziecka z biblioteką na długo pozostaje w pamięci młodego czytelnika.

Etap II – klasy IV-VI W edukacji polonistycznej (w zakresie samokształcenia i docierania do informacji) zapisano, że uczeń korzysta z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych.

Etap II – klasy IV-VI Zajęcia komputerowe przygotowują ucznia do poszukiwania w źródłach elektronicznych. Wspólnym celem nauczycieli jest ukształtowanie świadomego czytelnika i użytkownika informacji. Nauczyciele bibliotekarze powinni podejmować próby uporządkowania wiedzy przekazanej przez nauczycieli innych przedmiotów, zapewniając uczniom urozmaicony i aktualny warsztat informacyjny biblioteki.

Etap II – klasy IV-VI Istnieje konieczność systematycznego uzupełniania zbiorów zgodnie z zainteresowaniami uczniów. Należy rozwijać ciekawe formy pracy z młodym czytelnikiem: konkursy, wystawy, zabawy czytelnicze. Kluczową sprawą jest zainteresowanie czytelnika ofertą biblioteki.

Etap III – gimnazjum Na tym etapie kształcenia szkoła oferuje uczniom przedmioty uzupełniające. W edukacji polonistycznej pojawił się zapis o kształtowaniu samodzielności ucznia w docieraniu do informacji, krytycznego podejścia do nich, umiejętności ich selekcjonowania. Uczeń poszukuje ich w bibliotece posługując się różnymi mediami i zna zasady korzystania z zasobów bibliotecznych. Korzysta ze słowników: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.

Etap III – gimnazjum Przedmioty uzupełniające poszerzają lub uzupełniają indywidualne zainteresowania uczniów ( nauczyciele bibliotekarze mogą realizować swoje zadania na polu zajęć artystycznych) Atrakcyjne dla uczniów zajęcia biblioteczne (projekty, programy, przedstawienia), wybierane przez uczniów spośród modułów proponowanych przez szkołę.

Etap IV – szkoła ponadgimnazjalna Samokształcenie i docieranie do informacji zapisane w edukacji polonistycznej określa już całkiem wyedukowanego w tym zakresie ucznia. W szkołach ponadgimnazjalnych nauczyciele poloniści sami dostrzegają potrzebę systematycznej współpracy z nauczycielem bibliotekarzem i proponują tematy do realizacji, np. wprowadzenie do tworzenia opisów i zestawień bibliograficznych.

Etap IV – szkoła ponadgimnazjalna Na IV etapie kształcenia uczniowie wybierają jeden z bloków przedmiotowych: Historia i społeczeństwo lub Przyroda (w zależności od tego, jakie przedmioty realizują w zakresie rozszerzonym).

Etap IV – szkoła ponadgimnazjalna Spośród przykładowych tematów zajęć dotyczących opanowania wiedzy humanistycznej, dla nauczycieli bibliotekarzy najbardziej interesujący jest wątek ,, Język, komunikacja i media” ( dopuszcza się również realizację wątku tematycznego zaproponowanego przez nauczyciela). Analizując najważniejsze zagadnienia z dziedziny nauk przyrodniczych również tu dostrzegamy bloki tematyczne mieszczące się w kręgu naszych zainteresowań: Nauka i świat, Nauka i technologia oraz Nauka wokół nas.

W nowej podstawie programowej nie wspomniano w ogóle o bibliotece pedagogicznej i pominięto zupełnie jej rolę w procesie dydaktycznym i osiąganiu pozytywnych efektów kształcenia we współczesnej szkole. Brak zapisów na ten temat nie może zwalniać nas od podejmowania różnorodnych działań na rzecz szeroko rozumianej oświaty.

Proponowane działania, podejmowane w celu kształtowania pozytywnego wizerunku biblioteki pedagogicznej: spotkania informacyjno-szkoleniowe dla nauczycieli bibliotekarzy w swoim rejonie, lekcje z edukacji czytelniczej dla różnych grup wiekowych czytelników (z wykorzystaniem zasobów i warsztatu informacyjnego biblioteki pedagogicznej), Internetowe Centrum Informacji Multimedialnej zapleczem do realizacji tematów z edukacji medialnej (właściwe korzystanie z różnych źródeł informacji np. z Internetu i elektronicznych wersji słowników), zajęcia wprowadzające uczniów szkół średnich do korzystania ze zbiorów biblioteki pedagogicznej, ciekawie zaprojektowana i na bieżąco aktualizowana strona internetowa biblioteki,

Proponowane działania, podejmowane w celu kształtowania pozytywnego wizerunku biblioteki pedagogicznej: działalność kulturalna i promocja biblioteki w środowisku: wystawy, sesje metodyczne, prelekcje multimedialne, udział w warsztatach dla rodziców, zaprojektowanie wizytówek biblioteki i współpraca z mediami lokalnymi, stały instruktaż dla bibliotekarzy szkolnych (w sprawie organizacji i funkcjonowania biblioteki, awansu zawodowego nauczycieli, prawa oświatowego), aktywny udział w przygotowaniu uczniów do samokształcenia: umiejętność korzystania z katalogów kartkowych i elektronicznych, księgozbioru podręcznego oraz ofert innych bibliotek, współpraca z nauczycielami polonistami i innymi nauczycielami w celu realizacji wymagań edukacyjnych,

otwarta postawa bibliotekarza i jego zaangażowanie w pracę, Proponowane działania, podejmowane w celu kształtowania pozytywnego wizerunku biblioteki pedagogicznej: otwarta postawa bibliotekarza i jego zaangażowanie w pracę, stałe i systematyczne dokształcanie się i doskonalenie zawodowe nauczyciela bibliotekarza, możliwość komunikacji elektronicznej czytelnika z biblioteką, kreowanie pozytywnego obrazu bibliotekarza, jako człowieka aktywnego i twórczego

Opracowała Aleksandra Lichy Dziękuję za uwagę. Opracowała Aleksandra Lichy Gdańsk, 6 stycznia 2010 r.