Wojewoda Świętokrzyski Szkolenie Podstawy prawne, organizowanie oraz finasowanie Podmiotów Ekonomii Społecznej PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ Wojewoda Świętokrzyski www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Definicje ekonomii społecznej Ekonomia społeczna to jeden ze sposobów określenia działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne. Bywa ona określana również jako gospodarka społeczna lub przedsiębiorczość społeczna. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Definicje ekonomii społecznej Przedsiębiorczość społeczna zwana także ekonomią społeczną, to sfera aktywności obywateli wykorzystująca działalność gospodarczą dla realizacji niekomercyjnych celów społecznie użytecznych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Definicje ekonomii społecznej Przedsiębiorczość społeczna: umożliwia integrację społeczną i zawodową osób wykluczonych społecznie i zagrożonych wykluczeniem społecznym, tworzy miejsca pracy, nie tylko dla osób wykluczonych, angażuje we współpracę samorządy i organizacje pozarządowe, dostarcza usługi i produkty, które zaspokajają istotne potrzeby społeczne. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Definicje ekonomii społecznej Podstawowym problemem związanym z rozwojem przedsiębiorczości społecznej jest brak legalnej definicji przedsiębiorstwa społecznego. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Definicje ekonomii społecznej Najbardziej popularną definicją jest ta sformułowana przez pracowników europejskiej sieci badawczej EMES (European Research Network). Według niej za przedsiębiorstwo społeczne uznaje się działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Kryteria EMES Kryteria ekonomiczne: prowadzenie w sposób względnie ciągły, regularny działalności w oparciu o instrumenty ekonomiczne; niezależność, suwerenność instytucji w stosunku do instytucji publicznych; ponoszenie ryzyka ekonomicznego; istnienie choćby nielicznego płatnego personelu. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Kryteria EMES Kryteria społeczne: wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia; oddolny, obywatelski charakter inicjatywy; specyficzny, możliwie demokratyczny system zarządzania; możliwie wspólnotowy charakter działania; ograniczona dystrybucja zysków. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Podmioty Ekonomii Społecznej Podmiot, który realizuje działania społeczne za pomocą mechanizmów ekonomicznych: organizacja pozarządowa, prowadząca działalność ekonomiczną podmiot gospodarczy, którego działalność ma pozytywne społecznie skutki firma, która społeczne cele realizuje, zatrudniając osoby wykluczone bądź zagrożone wykluczeniem. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Obszary działania PES integracja społeczna i zawodowa osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem: bezrobotnych, niepełnosprawnych, po terapii związanej z uzależnieniem, opuszczających zakłady karne, usługi opiekuńcze edukacja kultura ekologia www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Fundacja Cele społecznie lub gospodarczo użyteczne, w szczególności takie, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Prowadzenie działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji celów społecznych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Fundacja Fundacja to kapitał przeznaczony na określony cel. Cel fundacji musi być społecznie lub gospodarczo użyteczny, taki jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Fundacja posiada osobowość prawną. Fundację może założyć osoba fizyczna lub prawna. Procedura tworzenia i rejestracji wymaga złożenia przed notariuszem oświadczenia o utworzeniu fundacji, przyjęcia przez fundatorów statutu i złożenia wniosku o rejestrację fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego. Przez rejestrację Fundacja zyskuje osobowość prawną. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Stowarzyszenie Samodzielnie określa swoje cele w statucie, przy czym cele te nie mogą być celami zarobkowymi Bez prawnych ograniczeń www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Stowarzyszenie Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, ale może też zatrudniać pracowników. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

SPÓŁDZIELNIA SOCJALNA Społeczna i zawodowa reintegracja członków, poprzez prowadzenie działalności gospodarczej. Niezależnie działalność społeczna i oświatowo-kulturalna na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczna w sferze zadań publicznych Prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków. W ramach działalności gospodarczej prowadzona jest społeczna i zawodowa reintegracja członków www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

SPÓŁDZIELNIA SOCJALNA Posiada osobowość prawną. Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest przede wszystkim prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków w celach społecznej i zawodowej reintegracji jej członków. Musi prowadzić działalność gospodarczą, ale zysk osiągany z tej działalności nie jest celem samym w sobie, a środkiem do realizacji celów statutowych. Spółdzielnia może też prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych, określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

SPÓŁDZIELNIA SOCJALNA Wspólna działalność gospodarczą. Spółdzielnia pracy może także prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. W przypadku spółdzielni inwalidów i spółdzielni niewidomych celem społecznym jest zawodowa i społeczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych przez pracę w prowadzonym wspólnie przedsiębiorstwie Przedmiotem gospodarczej działalności spółdzielni pracy jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

SPÓŁDZIELNIA SOCJALNA Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Cechą charakterystyczną spółdzielni jest prowadzenie przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę jej członków oraz obowiązek nawiązania stosunku pracy z wszystkimi członkami spółdzielni. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Spółka non-profit Samodzielnie określa swoje cele w statucie, przy czym cele te nie mogą być celami zarobkowymi Bez prawnych ograniczeń - założyciel samodzielnie w akcie założycielskim może określić wszystkie zasady – cel społeczny, jego ochronę, zakaz dystrybucji zysku. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Spółka non-profit Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prowadzona w celach społecznych. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych spółka z o.o. może mieć inne cele, niż osiąganie zysku, tj. cele społeczne. Powyższe zasady działalności zazwyczaj są określane w aktach założycielskich spółek, przez ich założycieli. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

CIS ZAZ Reintegracja społeczna i zawodowa osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym – nie prowadzi działalności gospodarczej Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych- Zakłady te nie mogą prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5 % oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub handlu tymi wyrobami www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

CIS ZAZ CIS nie ma osobowości prawnej i funkcjonuje jako jednostka wyodrębniona w instytucji lub organizacji, która CIS utworzyła. CIS mogą utworzyć: starosta, wójt, prezydent albo burmistrz miasta lub organizacja pozarządowa. Instytucja, która CIS utworzyła podpisuje umowy w sprawach CIS i co jeszcze ważniejsze – odpowiada za jego zobowiązania. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

PODSTAWY PRAWNE DZIAŁANIA PES Spółdzielnie socjalne, działają na podstawie ustawy o spółdzielniach socjalnych i prawa spółdzielczego, Stowarzyszenia i fundacje działające na podstawie ustawy o stowarzyszeniach, ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach, CIS działające na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, ZAZ działają na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych oraz spółdzielnie osób prawnych, działające na podstawie prawa spółdzielczego, TUW działają na podstawie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Spółki z o.o. i spółki akcyjne działające w celach społecznych działają na podstawie KSH. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne formy współpracy JST z PES Spółdzielnia socjalna – podmiot, którego głównym celem jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków w celach społecznej i zawodowej reintegracji jej członków. Spółdzielnia socjalna działa w oparciu o przepisy ustawy o spółdzielniach socjalnych. Prowadzi działalność gospodarczą, generuje zysk, ale tylko po to, by realizować cele statutowe, związane właśnie z reintegracją społeczną i zawodową członków. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków, a także środowiska lokalnego. Może też realizować działania społecznie użyteczne w sferze zadań publicznych, wskazanych w ww. ustawie. Spółdzielnia socjalna może być założona przez osoby należące do grup wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym (wymienionych w ustawie), ale również mogą ją założyć minimum dwie osoby prawne: JST i/lub organizacja pozarządowa i/lub kościelna osoba prawna. JST może również nabyć udział w istniejącej spółdzielni socjalnej. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne formy współpracy JST z PES Spółki z o.o. i spółki akcyjne działające w celach społecznych.  Spółki te funkcjonują na mocy kodeksu spółek handlowych. Spółki takie zwyczajowo nazywa się spółkami non-profit. Spółki non-profit, które w swoich aktach założycielskich zamieściły zapis o  zakazie podziału zysku między udziałowców/akcjonariuszy i określiły cel społeczny swojego działania,  mogą na mocy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie  ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego. Mogą również prowadzić działalność pożytku publicznego, co oznacza m.in. korzystanie ze środków publicznych. Spółki mogą być zakładane m.in. przez organizacje pozarządowe czy JST. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

ZAZ i CIS Zakład aktywności zawodowej (ZAZ) – działa w oparciu m.in. o ustawę o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Celem funkcjonowania ZAZ jest wsparcie osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w rehabilitacji społeczno-zawodowej poprzez pracę. ZAZ nie jest odrębną osobą prawną, a jedynie wyodrębnioną jednostką w instytucji tworzącej ZAZ. ZAZ utworzyć może gmina lub powiat lub organizacja pozarządowa, której celem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

ZAZ i CIS Centrum integracji społecznej (CIS)– to podmiot funkcjonujący m.in. w oparciu o ustawę o zatrudnieniu socjalnym. Działa na rzecz reintegracji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w formule zatrudnienia socjalnego. W praktyce oznacza to przygotowanie uczestników CIS do powrotu na otwarty rynek pracy lub do założenia spółdzielni socjalnej. CIS nie jest odrębną osobą prawną, funkcjonuje jako jednostka wyodrębniona w instytucji, która dany CIS tworzy. A utworzyć CIS może JST  lub organizacja pozarządowa. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Wsparcie pozafinasowe PES Na mocy ustawy o działalności pożytku publicznego: - udostępnienie przez samorząd lokalu, budynku lub działki pod działalność, w formie najmu lub dzierżawy, w przypadku organizacji pożytku publicznego możliwa jest również bonifikata od ceny rynkowej, przy kupnie nieruchomości. Na mocy ustawy o gospodarce nieruchomościami: bezprzetargowe przekazanie nieruchomości osobom prawnym, które prowadzą działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową, naukową, badawczo-rozwojową, wychowawczą, sportową lub turystyczną, na cele niezwiązane z działalnością zarobkową, a także organizacjom pożytku publicznego na cel prowadzonej działalności pożytku publicznego. Szkolenia i doradztwo, realizowane w ramach działań instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, Współpraca przy realizacji wspólnych przedsięwzięć, projektów partnerskich - zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne podstawy współpracy JST z PES Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest pierwszym aktem prawnym, w którym ustawodawca odniósł się wprost do współpracy administracji publicznej z organizacjami non-profit oraz kwestii wolontariatu. Ustawa została przyjęta w 2003 r. i weszła w życie 1 stycznia 2004 r. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne podstawy współpracy JST z PES Ustawa ta tworzy warunki do współpracy przy realizacji zadań publicznych pomiędzy administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi. Po nowelizacji ustawy, która obowiązuje od 12 marca 2010 r., katalog podmiotów, które prowadzić mogą działalność pożytku publicznego na zlecenie administracji publicznej rozstał rozszerzony o spółdzielnie socjalne oraz spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które nie działają w celu osiągnięcia zysku i przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne podstawy współpracy JST z PES USTAWA z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Prawne podstawy współpracy JST z PES Ustawa wprowadza instytucję organizacji pożytku publicznego. Reguluje zasady nadawania statusu organizacji pożytku publicznego oraz zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego. Definiuje pojęcie organizacji pozarządowej, wprowadza nadzór ministra pracy i polityki społecznej nad organizacjami pożytku publicznego oraz ustanawia tryb tworzenia i funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego. Ostatnia część ustawy poświęcona jest instytucji wolontariatu. Określa uprawnienia wolontariuszy i warunki świadczenia przez nich pracy. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Pomocniczość Suwerenność Partnerstwo Efektywność Uczciwa konkurencja Zasady współpracy Pomocniczość Suwerenność Partnerstwo Efektywność Uczciwa konkurencja Jawność www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Zasady współpracy Zasada pomocniczości: zagwarantowanie organizacjom pozarządowym określonej autonomii w sposobie realizacji zadań publicznych. Zasada suwerenności stron podkreśla instytucjonalną niezależność organizacji pozarządowych od organów administracji publicznej. Zasada partnerstwa opiera się na relacji wzajemnego zaufania, a także informowania się o planowanych kierunkach działalności i współdziałania w celu zharmonizowania tych działań. Zasada efektywności: rzetelność i jakości wykonania zadania przez organizacje pozarządowe, a także prawidłowość wykorzystania środków publicznych otrzymanych na jego realizację. Zasada jawności: organy administracji publicznej udostępniają współpracującym z nimi organizacjom pozarządowym informacje o zamiarach, celach i środkach przeznaczonych na realizację zadań publicznych, Wszystkie te zasady decydują o charakterze prawnym stosunków między organami administracji publicznej a organizacjami pozarządowymi, opartych na wzajemnym, skutecznym uzupełnianiu się tych podmiotów w sferze realizacji zadań publicznych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Zasady współpracy W myśl zasady pomocniczości przy suwerenności stron organy administracji publicznej, respektując odrębność i suwerenność zorganizowanych wspólnot obywateli, uznając ich prawo do samodzielnego definiowania i rozwiązywania problemów, w tym należących do sfery zadań publicznych i w takim zakresie, współpracują z tymi organizacjami, a także wspierają ich działalność oraz umożliwiają realizację zadań publicznych na zasadach i w formie określonych w projektowanej ustawie. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

W 2013 wprowadzona została nowelizacja ustawy o pomocy społecznej, która nałożyła na samorząd województwa obowiązki w zakresie koordynowania działań na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej w regionie oraz diagnozowania i monitorowania wybranych problemów społecznych w tym obszarze www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Finansowe formy współpracy Zlecanie realizacji zadań publicznych Przekazywanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych w trybie Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Finansowe formy współpracy Samorządy mogą przekazywać organizacjom zadania wchodzące w sferę pożytku publicznego, określoną w art. 4 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W przypadku przekazania zadania organizacji pozarządowej jest ona jego wykonawcą, ale robi to w imieniu organu administracji. Stąd przekazując zadania, władze publiczne nie uwalniają się od odpowiedzialności za ich realizację. Odpowiedzialność jest w takim przypadku rozłożona pomiędzy zlecającego i realizatora, na zasadach określonych w umowie zawartej pomiędzy nimi. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Finansowe formy współpracy Nowelizacja Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 22 stycznia 2010 r. dodała jeszcze jeden przedmiot działań, który może być dotowany przez samorząd – w Ustawie o finansach publicznych dodany został zapis, stosownie do którego podmioty niezaliczane do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku (czyli m.in. organizację pozarządowe), mogą otrzymywać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego dotacje celowe na cele publiczne, związane z realizacją zadań tej jednostki, a także na dofinansowanie inwestycji związanych z realizacją tych zadań. Przepis ten oznacza wprost możliwość udzielania organizacjom pozarządowym dotacji inwestycyjnych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Finansowe formy współpracy Zgodnie z art. 5 ust. 4 ustawy system zleceń zakłada istnienie dwóch form wsparcia finansowego: powierzenia lub wsparcia zadania publicznego w formie dotacji. W tym wypadku dotacja nie jest jednak traktowana jako forma finansowania bezzwrotnego, ale jako narzędzie realizacji zadania publicznego. Przy powierzeniu administracja publiczna przekazuje do realizacji całe zadanie, wraz z finansowaniem, tj. powinna pokryć 100% kosztów realizacji zadania. Przy dofinansowaniu procent dofinansowania jest ustalany przez zlecającego. Obecnie nowelizacja daje również możliwość zawierania umów wieloletnich, co stanowić może podstawę budowania stabilności finansowej PES. Należy podkreślić raz jeszcze, że mówimy tu o realizacji zadania publicznego, a nie realizacji celów i podejmowania działań ekonomicznych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Źródła finansowania PES Finansowanie podmiotów ekonomii społecznej pochodzi z: środków własnych wypracowanych w ramach prowadzonej działalności ekonomicznej przez przedsiębiorstwa ekonomii społecznej, finansowaniu bezzwrotnym opartym na dotacjach, finansowaniu zwrotnym opartym na instrumentach finansowych, środkach otrzymywanych na realizację zadań publicznych przez podmioty ekonomii społecznej. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Źródła finansowania PES Podstawowe akty prawne, które umożliwiają podmiotom ekonomii społecznej włączenie się w realizację zadań publicznych to: ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ustawa prawo zamówień publicznych. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Konkurencyjność PES Co daje przedsiębiorcy współpraca z PES ? nowe możliwości biznesowe, których nie da się zrealizować bez partnera będącego przedsiębiorstwem społecznym, daje dostęp do nowych rynków, dostarcza informacji, specjalistów i usług, których nie można znaleźć gdzie indziej, umożliwia zawieranie kontraktów i korzystanie z funduszy unijnych, które w innej sytuacji nie byłyby dostępne, umożliwia zyskanie rzadkich umiejętności i kompetencji w specjalistycznych dziedzinach, pomaga skutecznie motywować pracowników poprzez ich zaangażowanie w działania partnerstwa, oferuje potencjalne dodatkowe korzyści związane ze zdobyciem wizerunku biznesu społecznie odpowiedzialnego. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Konkurencyjność PES Korzyści dla firmy, płynące z bycia odpowiedzialnym społecznie: wzrost konkurencyjności firmy - wyróżnienie firmy na tle konkurentów; zwiększenie lojalności klientów i kontrahentów; budowanie dobrego wizerunku; pomoc w pozyskaniu dobrych pracowników; wzrost motywacji pracowników firmy. www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl

Wojewoda Świętokrzyski Dziękuję za uwagę Barbara Kunysz – Syrytczyk PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ Wojewoda Świętokrzyski www.ekonomiaspoleczna.kielce.uw.gov.pl