Proces instytucjonalizacji i formalizacji Sprawiedliwego Handlu (FT) Grażyna Śmigielska, Katedra Handlu i Instytucji Rynkowych UEK

Idea Sprawiedliwego Handlu Sprawiedliwy Handel to zakup produktów od producentów w krajach rozwijających się na warunkach bardziej korzystnych niż warunki wolnorynkowe i sprzedaż tych produktów w krajach rozwiniętych po cenie uwzględniającej “premię etyczną“

Nierówności gospodarcze

Ubóstwo jako problem globalny Pogłębiające się ubóstwo: Ubóstwo – jeżeli osoba nie jest w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb. Ubóstwo dotyka obecnie ponad 2.2 mld. ludzi czyli 1/3 populacji świata Chroniczny głód cierpi 842 mln. (12% populacji) 1.5 mld jest zatrudnionych w sektorze nieformalnym, albo ich zatrudnienia ma charakter niepewny

Deklaracja Milenijna ONZ z 2000 r. Wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu Zapewnienie podstawowego nauczania Promowanie równości płci i awansu społecznego kobiet Ograniczenie umieralności dzieci Poprawa opieki zdrowotnej nad matkami Ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS, malarii i innych chorób Stosowanie zrównoważonych metod gospodarowania zasobami naturalnymi Stworzenie globalnego, partnerskiego porozumienia na rzecz rozwoju

Geneza Sprawiedliwego Handlu

Geneza Sprawiedliwego Handlu Zakup produktów rękodzieła w najuboższych krajach afrykańskich 1946 r. Edna Ruth Byler ze wspólnoty religijnej Mennonitów rozpoczyna w Pensylwanii sprzedaż wyrobów z Puerto Rico

Geneza Sprawiedliwego Handlu 1952 r na Światowej Konferencji Mennonitów – projekt Self Help Crafts – nie tylko sprzedaż ale również projektowanie produktów i ich promocja 1962 r. – oficjalny program tworzenia nowych miejsc pracy 1970 r. – oficjalnym programem nowopowstałej organizacji non profit (Self-Help Crafts of the World) – wolontariusze z USA i Kanady Od 1996 r. – organizacja działa jako Ten Thousand Villages. Obecnie ma 100 sklepów z produktami rzemieślniczymi w USA i Kanadzie.

Rozwój idei w Europie 1959 – Worldshop (utworzony przez Oxfam), wyroby uchodźców z Chin. Lata 70. XX w – w Europie Zachodniej(zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, Holandii, Niemczech i Szwajcarii) powstają organizacje pozarządowe, kupujące bezpośrednio od producentów towary z najbiedniejszych krajów Afryki, Azji, Ameryki Środkowej i Południowej Lata 80. – spadek popytu na wyroby rękodzielnicze a jednocześnie spadek cen na kawę 1988 r. – Organizacja Stichting Max Havellaar wprowadza na rynek kawę z logo Max Havelaar (MH) Rozpowszechnienie idei TRADE NOT AID

Proces instytucjonalizacji FT 1989 Federacja na Rzecz Alternatywnego Handlu (IFAT), obecnie Światowa Organizacja Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Organization, WFTO), zrzeszająca producentów, organizacje alternatywnego handlu (ATO) Europejskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu (European Fair Trade Association, EFTA) 1994 – Sieć Europejskich Sklepów Świata (Network of European World Shops, NEWS!) – organizacja zrzeszająca Sklepy Świata Wzrost liczby organizacji certyfikujących 1997 – Międzynarodowa Organizacja Standaryzacji Produktów Sprawiedliwego Handlu (Fairtrade Labelling Organizations International, FLO) 1998 - FLO, IFAT, NEWS! i EFTA utworzyły- FINE – koordynacja i lobbing

Etapy rozwoju idei Fair Trade 1970-90 - Etap solidarności, w którym prowadzono kampanie społeczne na rzecz wzrostu świadomości problemów społecznych Trzeciego Świata 1990 – 2000 - Stosunkowo mały rynek (niche market) na produkty FT – mają miejsce procesy konsolidacji inicjatyw związanych z oznaczaniem produktów, rozwojem kanałów dystrybucji 2000 – do chwili obecnej – produkty FT są dostępne na rynku masowym, przesunięcie akcentu na komercjalizację tych produktów (Pousa i Nunez (2014)

Definicja Sprawiedliwego Handlu Sprawiedliwy Handel – partnerstwo handlowe oparte na dialogu, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym (FINE)

Cele Sprawiedliwego Handlu Wzmocnienie pozycji drobnych producentów i pracowników Uczynienie handlu bardziej sprawiedliwym Edukacja i utrzymanie zrównoważonych źródeł utrzymania

Lokalizacja produkcji FT

Przedmiotem obrotu w Sprawiedliwym handlu są: żywność: kawa, banany, cukier, kakao, herbata, które są wytwarzane głównie w trzech regionach: w Afryce i na Środkowym Wschodzie W Ameryce Łacińskiej i na Karaibach Azji i Oceanii Nieżywnościowe: włókno bawełny, pamiątki Przetwarzane często w krajach wysokorozwiniętych

Zasady Sprawiedliwego Handlu (2001) Tworzenie ekonomicznie najkorzystniejszych możliwości dla producentów Przejrzystość i odpowiedzialność Uczciwe praktyki handlowe Zapłata uczciwej ceny Zakaz pracy dzieci i pracy przymusowej Zakaz dyskryminacji, równość płci i wolność działalności związkowej Zapewnienie dobrych warunków pracy Budowanie potencjału drobnych wytwórców Promowanie sprawiedliwego handlu Troska o ochronę środowiska naturalnego

Cechy Sprawiedliwego handlu Minimalizowanie liczby pośredników w kanale dystrybucji Zapewnienie przejrzystości warunków handlu i zasad długofalowej współpracy Zaangażowanie w kooperację a nie w konkurencję w łańcuchu dostaw Oferowanie farmerom z krajów trzeciego Świata uczciwych cen za ich produkty ( respektowanie cen minimalnych, które są zwykle wyższe niż ceny wolnorynkowe) Wspomaganie rozwoju produkcji oraz społeczności lokalnych poprzez wypłacanie premii społecznej (zwykle jest to co najmniej 10% ponad koszty nabycia produktu)

Organizacje certyfikujące Łańcuch dostaw FT Producenci Organizacje certyfikujące Organizacje nabywające: importerzy, pośrednicy, hurtownie Dystrybucja: supermarkety, sprzedaż na odległość, ATOs Konsument Source: Karjalaimen and C. Moxham (2013)

Struktura ceny końcowej kawy w handlu sprawiedliwym

Struktura ceny końcowej kawy w handlu tradycyjnym

Przeznaczenie premii Fair Trade Społeczność lokalna Projekty rozwoju społeczności lokalnej (domy dziecka, domy opieki, ośrodki pomocy) infrastruktura, pomoc socjalna i humanitarna Edukacja Infrastruktura szkolna, stypendia, wynagrodzenia dla nauczycieli, kształcenie dorosłych Środowisko Wspieranie produkcji organicznej, gospodarka odpadami, środowiskowe projekty rozwoju Zdrowie Szpitale, ubezpieczenia zdrowotne, profilaktyka, higiena Równość płci Programy i projekty wspierające samotne matki, zdrowie kobiet Rozwój org. producenckich Wspieranie rozwoju org. rolników, pracowników, kontroli wewnętrznej, rozwój innowacyjnej infrastruktury: magazynów i wyposażenia Inwestycje w produkcję i przetwarzanie Wspieranie rozpoczęcia działalności produkcyjnej, wyposażanie farm w celu zwiększenia wydajności , jakości i różnorodności produkcji, kształtowanie biznesowych umiejętności – szkolenia w zakresie zarządzania, księgowości i marketingu

Cechy łańcucha dostaw FT: Wszyscy jego uczestnicy (producenci, organizacje certyfikujące, sprzedawcy i konsumenci) są społecznie odpowiedzialni Produkty oznaczone logo FT jest wytwarzane z poszanowaniem środowiska, pochodzą z naturalnych upraw i są wysokiej jakości

Słabe strony łańcucha FT Stosunkowo niewielki odsetek producentów jest zaangażowany w FT – nadal jest to zjawisko o stosunkowo niewielkim zasięgu Nie wszystkie transakcje przebiegają zgodnie z założeniami. Istnieją przypadki iż produkty są wytwarzane niezgodnie z zasadami np. zatrudnianie dzieci, płacenie najniższej ceny rynkowej przez pośredników. Następnie te produkty są odsprzedawane organizacjom certyfikującym Bariery rynkowe rozwoju FT : Brak wiedzy i odpowiednio wysokich dochodów ludności w wielu krajach ( w krajach najbogatszych 50% zna produkty FT) Brak zaufania do marki detalisty sprzedającego produkty finalnemu nabywcy (w krajach najbogatszych 91 % znających ma zaufanie do FT)

Znajomość Sprawiedliwego Handlu w Polsce 77% konsumentów w Polsce nie zna idei SH 10% zna ją dobrze Raport ze stronhttp://fairtrade.org.pl/materialy/publ_128_rap ort_stowarzyszenia_konsumentow_polskichpdf.pdfy 24% mieszkańców dużych miast (powyżej 100 tys. mieszkańców słyszało o tej idei) 26% raczej nie słyszało o tej idei Rynek produktów Sprawiedliwego Handlu w Polsce red. M. J. Radziukiewicz

Źródła informacji o sprawiedliwym handlu

Problemy społeczne a Fair Trade

Zainteresowani produktami Fair Trade w Polsce Zainteresowani FT Niezainteresowani FT Kobiety Płeć mężczyźni 50- 59 lat Wiek do 39 i od 69 lat miasta powyżej 500 tys. mieszkańców Miejsce zamieszkania miasta 100- 500 tys. mieszkańców mężatki Stan cywilny rozwiedzeni i w separacji wyższe Wykształcenie podstawowe zatrudnieni Status zawodowy bezrobotni powyżej 600 Euro Dochód miesięczny netto do 365 Euro powyżej 1200 Euro Dochód miesięczny netto w gospodarstwie dom. 486- 714 Euro

Działania na rzecz popularyzacji Koalicja Sprawiedliwego Handlu 11 maja – dzień Sprawiedliwego Handlu Akcje: Szkoły przyjazne dla Sprawiedliwego Handlu, Miasta przyjazne dla Sprawiedliwego handlu

Krytyka: Psuje „wolny rynek” Tak naprawdę jest źródłem dochodów przede wszystkim dla wielkich organizacji weń zaangażowanych Wypaczenie idei w związku z zaangażowaniem się korporacji, m.in. Cadbury, Nestle, Green&Blacks, Ben%Jary’s

Konkluzja Sprawiedliwy handel (Fair trade) to społecznie odpowiedzialny łańcuch dostaw, który przyczynia się do zrównoważonego rozwoju poprzez zwiększanie możliwości otrzymywania godziwej zapłaty na pracę, działania na rzecz wyrównywania nierówności społecznych i ochrony zasobów naturalnych. Przyczynia się też do zwiększania satysfakcji konsumenta nabywającego dobre jakościowo produkty wytworzone z poszanowaniem środowiska naturalnego i który ma również satysfakcję, że pomaga ludziom najuboższym na świecie w sposób, który nie narusza poczucia ich godności osobistej.

Literatura Rynek produktów Sprawiedliwego Handlu w Polsce, red. M.J. Radziukiewicz, PWE, Warszawa 2015 Fair Trade in CSR Strategy of Global Retailers, red. M. Stefańska i R. Nestorowicz, Palgrave Macmillan 2015