Geneza wspólnotowej polityki regionalnej

Plan wykładu 1.Traktat Rzymski a Raport Spaaka 2.Europejski Bank Inwestycyjny 3.Polityka regionalna w latach 60-tych 4.Polityka regionalna w innych politykach europejskich 5.Pomoc regionalna i jej efekty w latach Regionalny charakter funduszy budżetowych

Traktat Rzymski a Raport Spaaka

Po raz pierwszy potrzeba prowadzenia polityki regionalnej została zaakcentowana w Raporcie Paul-Henri Spaaka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych, który kierował pracami Międzyrządowego Komitetu przygotowującego Traktat Rzymski.

Jednym z trzech wymienionych kierunków było powiększanie zasobów poprzez waloryzację regionów opóźnionych w rozwoju i wykorzystanie pozostającej bez pracy siły roboczej. Ponadto Raport zwracał uwagę na potrzebę koordynowania planów regionalnych oraz zalecał powołanie specjalnego funduszu inwestycyjnego, mającego służyć tworzeniu warunków do zrównoważonego rozwoju.

W Traktacie Rzymskim pominięto kierunek rozwoju dotyczący polityki regionalnej i wykreślono wszędzie termin „plany regionalne”. W preambule do Traktatu w celach wspomniano o rozwoju regionalnym, jednak w ramach przewidzianych do ich realizacji 11 środków pominięto w ogóle politykę regionalną.

Nieliczne zapisy w Traktacie o rozwoju regionalnym, zawierały postanowienia o polityce rolnej, transportowej i konkurencji. Ponadto Traktat umożliwiał zastosowanie specjalnej klauzuli w wypadku poważnych trudności regionalnych.

Głównym celem Traktatu stało się:  tworzenie warunków konkurencji  znoszenie wszelkich form protekcjonizmu

Państwa członkowskie mogły interweniować w zakresie rozwoju regionalnego w odniesieniu do własnego kraju z zastrzeżeniem, iż decyzje nie zniekształcają wolnej konkurencji.

Europejski Bank Inwestycyjny

Jedyną instytucją ukierunkowaną na rozwój regionalny i powołaną do życia wraz z Traktatem Rzymskim był Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). Bank miał się przyczyniać do waloryzacji regionów słabiej rozwiniętych, tworzenia nowych i modernizacji istniejących przedsiębiorstw oraz do realizacji projektów posiadających znaczenie dla wielu państw członkowskich.

Polityka regionalna w latach 60-tych

W latach 60-tych w raportach sporządzanych przez Parlament i Komisję Europejską wskazywano na potrzebę podejmowania wspólnych działań w kierunku aktywizowania i harmonizowania rozwoju regionalnego.

Raport Motte’a (9 maja 1960) proponował utworzenie komitetu konsultacyjnego ds. regionalnych i podjęcie prac nad programem europejskiej polityki regionalnej

Raport Birkelbacha (17 grudnia 1963) domagał się oddania do dyspozycji Komisji specjalnych środków finansowych przeznaczonych na politykę regionalną oraz utworzenia centralnego biura dokumentacji europejskiej i poszerzenia kontaktów z lokalnymi organami samorządowymi

Raport Rossiego (9 października 1964) wskazywał na konieczność odejścia od postrzegania polityki regionalnej jako sprawy wewnętrznej państw członkowskich i na potrzebę podjęcia prac nad europejskim planem zagospodarowania przestrzennego precyzującym cele do osiągnięcia w każdym regionie.

Komisja Europejska widząc zagrożenia ze strony wspólnego rynku dla rozwoju regionalnego zorganizowała 6 grudnia 1961 roku konferencję poświęconą zagadnieniom regionalnym. W Traktacie Rzymskim państwa członkowskie obawiały się, iż europejska polityka regionalna może stanowić zagrożenie dla suwerenności narodowej.

Obrady konferencji doprowadziły do konkluzji, że rozwiązanie problemów rozwoju niektórych regionów EWG nie jest możliwe na drodze równoległego prowadzenia odrębnych polityk krajowych. Powołano trzy grupy robocze, które miały się zajmować:  celami i metodami polityki regionalnej  adaptacją regionów starej industrializacji  środkami polityki regionalnej w państwach członkowskich

Komunikat Komisji Europejskiej na temat europejskiej polityki regionalnej (11 maja 1965) odnosił się do trzech kierunków działań:  sporządzania planów regionalnych dla wszystkich regionów Wspólnoty, a w szczególności dla obszarów przeżywających trudności gospodarcze i stref przygranicznych

 zorganizowania bezpośrednich kontaktów Komisji z osobami odpowiedzialnymi za politykę regionalną w krajach członkowskich  wykorzystania finansowych instrumentów EWG dla celów regionalnych, w tym rozszerzenia zakresu działania Funduszu Społecznego oraz umożliwienia Komisji przyznawania bonifikaty oprocentowania kredytów udzielanych przez EBI

Komunikat był skierowany do rządów państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego Wspólnot. Komitet Ekonomiczno-Społeczny został powołany jako organ opiniodawczy na mocy konwencji podpisanej przez EWG z Euroatomem w 1957 roku. W grudniu 1972 roku w ramach Komitetu powstała sekcja rozwoju regionalnego.

Propozycje zbiegły się z kryzysem funkcjonowania Wspólnego Rynku, spowodowanym reakcją Francji na propozycję przewodniczącego Komisji Hallsteina dotyczącą rozszerzenia uprawnień Parlamentu i Komisji Europejskiej. Kryzys rozpoczął się 30 czerwca 1965 roku, a zakończył kompromisem luksemburskim z 28/29 stycznia 1966 roku.

Raport Bersaniego (23 maja 1966) był inicjatywą Parlamentu Europejskiego i sformułował sugestie dotyczące wspólnotowej polityki regionalnej i zaproponował stworzenie specjalnego funduszu o przeznaczeniu regionalnym. Formułowanym przez Parlament postulatom nie towarzyszyły żadne działania praktyczne z powodu braku jednomyślności ze strony krajów członkowskich.

Bardzo ogólnie rozwój regionalny został potraktowany w trzech średniookresowych programach polityki gospodarczej ( , i ) opracowanych przez Komitet Polityki Ekonomicznej utworzony w 1965 roku.

W 1968 roku w następstwie fuzji organów wykonawczych EWWiS, EWG i Euroatomu doszło do utworzenia Generalnej Dyrekcji Polityki Regionalnej.

17 października 1969 roku Komisja opublikowała drugi Komunikat dotyczący celów i środków europejskiej polityki regionalnej. Komunikat proponował:  sporządzanie planów rozwoju regionalnego i ich opiniowanie przez Komisję  podjęcie szybkich działań w czterech typach regionów (opóźnionych w rozwoju, schyłkowych, przygranicznych i z bezrobociem strukturalnym)

 powołanie przy Komisji stałego komitetu ds. rozwoju regionalnego  utworzenie funduszu bonifikacyjnego na cele rozwoju regionalnego zarządzanego przez Komisję  zorganizowanie informacji dla inwestorów skłonnych do realizacji planów regionalnych

Propozycje nie doczekały się realizacji z powodu braku akceptacji ze strony Rady Ministrów Wspólnot. Państwa nie mogły dojść do porozumienia w następujących kwestiach:  umiejscowienia organu odpowiedzialnego za koordynację polityk regionalnych  możliwości bezpośredniej ingerencji Wspólnot w polityki krajowe  potrzeby utworzenia wspólnego funduszu regionalnego

W 1971 roku określono zasady koordynacji krajowych systemów pomocy regionalnej. Państwa członkowskie miały obowiązek uprzedniego notyfikowania pomocy przekraczającej 500 tys. europejskich jednostek rozliczeniowych. Decyzją Rady Ministrów EWG z 1971 roku kontrola pomocy objęła centralne regiony Szóstki, a od 1979 roku cały obszar państw członkowskich.

Z czasem podstawowym celem europejskiej polityki wspierania rozwoju regionalnego stało się likwidowanie „słabości” i wyrównywanie szans rozwojowych regionów najbardziej upośledzonych.

Polityka regionalna w innych politykach europejskich

Polityka rolna oraz polityka prowadzona przez EWWiS dość długo pozostawały w sprzeczności z celami polityki regionalnej. W następstwie wspólnej polityki rolnej skierowano nieporównanie więcej środków do najlepiej rozwiniętych rolniczych regionów centralnych niż w ramach subwencji regionalnych przeznaczono na rozwój traktowanego priorytetowo włoskiego Mezziogiorno.

W przypadku tworzenia EWWiS w 1951 roku na mocy Traktatu Paryskiego zostały uwzględnione cele regionalne. Działalność EWWiS skupiała się jednak na problemach readaptacji siły roboczej. Traktat Rzymski umożliwił EWWiS finansowanie nowych rodzajów działalności w regionach rekonwersji przemysłu. W 1968 roku w rękach EWWiS pozostał jedynie budżet operacyjny, z którego można było udzielać pożyczek i subwencji na rozwój regionalny.

Pomoc regionalna i jej efekty w latach

Z ogólnej sumy środków wspólnotowych wydatkowanych w latach w wysokości 17 mld ecu, aż 70% pochłonęła polityka rolna. Wysokość przeciętnych wydatków „regionalnych” na mieszkańca kształtowała się na poziomie 25,4 ecu (od 0,1 ecu dla Hamburga do 311,5 ecu w Dolinie Aosty)

RegionyRodzaj pomocyOgółem (w mln ecu) PożyczkiSubwencje Apulia297,0517,9814,0 Pikardia0,2513,0513,2 Dusseldorf217,795,2312,9 Overijssel0,4274,1274,5 Hainaut85,8142,5228,3

Regiony, które najwięcej skorzystały z pomocy wspólnotowej, nie zawsze były tymi, które najbardziej potrzebowały pomocy w rozwoju regionalnym.

W latach dzięki 4,8 mld subwencji i pożyczek zrealizowano inwestycje na kwotę 16,5 mld ecu, z których 10,6 mld było bezpośrednio powiązanych z działalnością EBI. Pożyczki Banku i EWWiS pozwoliły utworzyć 182 tys. miejsc pracy.

Regionalny charakter funduszy budżetowych

W 1972 roku nadano „wymiar regionalny” dwóm funduszom budżetowym Wspólnot:  Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS) utworzonemu na mocy Traktatu Rzymskiego z 1960 roku  części Europejskiego Funduszu Ukierunkowania i Gwarancji Rolnych – Sekcja Ukierunkowania funkcjonującego od 1964 roku

EFS od chwili powstania promował zatrudnienie oraz mobilność geograficzną pracowników wewnątrz Wspólnot. Środki Funduszu służyły refinansowaniu państwom członkowskim części kosztów poniesionych na przekwalifikowanie pracowników lub zatrudnienia w innym miejscu osób, które utraciły pracę.

Po reformie w 1972 roku środki z EFS finansowały nadal kształcenie zawodowe (95% Funduszu) w ramach programów walki z bezrobociem w regionach opóźnionych w rozwoju lub przeżywających regres przemysłów schyłkowych. Od 1977 roku postanowiono przeznaczać na cele rozwoju regionalnego minimum 60% środków Funduszu

Środki z sekcji Ukierunkowania w ramach EFUGR zostały w 65% przeznaczone na wydatki służące poprawie struktury agrarnej w regionach rolniczych o niskim wskaźniku produktu wewnętrznego brutto na mieszkańca. Od 1975 roku pomocą objęto regiony górskie, a od 1978 roku śródziemnomorskie obszary rolnicze.

Fundusze miały jednak ograniczone rozmiary. Udział EFS w budżecie Wspólnot wynosił niecałe 5%, podobnie jak i w przypadku sekcji Ukierunkowania. Przełomowe znaczenie miało dopiero utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Dziękuję za uwagę