POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - Anglia dr Jan Halberda

Ciemne wieki… I – V w. część Imperium Romanum VII w. Heptarchia IX w. początek najazdów duńskich 1066 r. inwazja Wilhelma Zdobywcy

Leges Barbarorum ok. 600 r. – ustawa Etelberta, króla Kentu Schyłek IX w. – ustawa Alfreda Wielkiego, króla Wessexu Spisy prawa germańskiego; brak wpływów prawa rzymskiego/prawa kanonicznego; język staroangielski (a nie łacina). Ograniczenie krwawej zemsty.

Źródła powstania prawa Lokalne prawa zwyczajowe, Orzecznictwo sądów westminsterskich (common law), Ustawodawstwo króla i parlamentu (statute law), Orzecznictwo kanclerza (equity law)

Początki common law Sądy centralne w Westminster (od XIII w.): -Sąd Ławy Królewskiej (Court of King’s Bench), -S. Spraw Pospolitych (Court of Common Pleas), -Sąd Szachownicy (Court of Exchequer). stopniowe ujednolicanie prawa, nawiązywanie do wcześniejszych orzeczeń

Kontekst jurysdykcyjny 1.Sądy lokalne (seciny, hrabstwa), działające od niepamiętnych czasów, stosujące lokalne zwyczaje. Właściwość: wszystkie sprawy, wyłączność co do nieruchomości. 2.Sądy lenne. Integracja z s.lokalnymi. 3.Sądy kościelne. Sprawy „złamania wiary”. 4.Nowy konkurent – sąd królewski.

Zakres właściwości sądu królewskiego Wąska sfera tzw. King’s pleas: spory między bezpośrednimi wasalami króla (pr.nieruchomości), złamanie pokoju królewskiego (pr.karne). Rozszerzenie właściwości curia regis za Henryka II ( ) ->

Reformy Henryka II Zasada False judgment is a King’s plea. Wielka asyza w procesach o własność ziemi jako alternatywa dla pojedynku sądowego. Małe asyzy stanowią początek ewolucji ku procesowi posesoryjnemu. Środek przeciwko „niedawnemu wyzuciu z władztwa”. Wysyłanie w teren sędziów asyzalnych. Powiązanie obowiązku stawiennictwa pozwanego z przedstawieniem rytu przez powoda.

Czym był ryt ? Sąd królewski – teoretycznie – stanowił komisję specjalną powołaną przez króla do rozpatrzenia danej sprawy, na zasadzie wyjątku od zasad ogólnych (właściwości sądu lokalnego). Upoważnieniem do zajęcia się sprawą był ryt. Zakaz tworzenia nowych i modyfikowania rytów od XIII w. = zakaz zmiany prawa. Zasada ubi remedium ibi ius. Skostnienie i sformalizowanie common law. W kierunku prawa precedensów…

Przykłady rytów (XII w.): „The king to the sheriff greeting. Command (Praecipe) N. that without delay he render to R. one hide of land in such-and-such a village, of which the said R. complains that the aforesaid N. has dispossessed him; and unless he do so, summon him by good summoners to attend before me or my justices … to show why he has failed to do this.”

Niezmienność treści rytów: Formuła vi et armis contra pacem w treści rytu trespass: Rattlesdene vs Grunestone (1317): “the aforesaid Richard and Mary with force and arms drew off a great part of wine from the aforesaid tun, and instead of the wine so drawn off they filled the tun with salt water so that all the wine became rotten and was altogether destroyed to the grave damage to this Simon and against the [king’s] peace”; Colan vs West (1367): “with force and arms, namely swords etc., he so improvidently drove a certain cart…, that a certain piece of timber fell upon the aforesaid Christine and knocked her to the ground… against the peace of the lord king” (za: J. Baker, S. Milsom, Sources…, s ).

Wolny rynek usług sądowych Powód często dysponował alternatywą: czy wystąpić do sądu królewskiego czy do innego. Rywalizacja między sądami – siła zamachowa rozwoju. Zalety sądu królewskiego: -Przymus stawiennictwa pozwanego przed sądem, -Racjonalne środki dochodzenia do prawdy (ława zamiast przysięgi/pojedynku/ordaliów), -Fachowość sędziów, -Skuteczne środki egzekucyjne.

Bariera 40 szylingów Sprawa wozów z sianem: zapłata 6 szylingów za dwa pełne wozy siana oraz zwrot pożyczki w kwocie 34 szylingów = 40 szylingów.

Equity Szczególne uprawnienia króla do orzekania wbrew common law. Działalność kanclerza -> Sąd Kanclerski (XIV w.). Orzekanie na „zasadach słuszności” (equity), przełamywanie formalizmu surowego common law. Ochrona nowych sytuacji prawnych. Equity wg Johna Seldena (XVII w.). Brak pewności prawa. Tworzenie się systemu equity (XVII w. – XVIII w.) – powstał zespół reguł skostniałych i sformalizowanych jak common law. Przewlekłość procesu. Dualizm dwóch powszechnych systemów prawnych.

Equity Niektóre nowe instytucje prawne wykształcone przez orzecznictwo Sądu Kanclerskiego: Prawo powiernictwa – trustów (rozdzielenie własności prawnej od ekonomicznej). Wady oświadczenia woli (błąd, przymus, groźba). Ochrona umów konsensualnych – wpływ nauki prawa kanonicznego (pacta sunt servanda).

Prawo stanowione XII w. – reformy Henryka II (asyzy i konstytucje clarendońskie) 1215 – Wielka Karta Swobód Jana bez Ziemi XIII w. – statuty (stąd: statute law) Edwarda I „angielskiego Justyniana” XVI w. – ustawodawstwo Henryka VIII XIX w. – tzw. akty konsolidacyjne Zakres regulacji w średniowieczu: procedura, karne, nieruchomości (nawiązywanie do dobrych starych praw Edwarda Wyznawcy).

św. Edward Wyznawca (5 stycznia)

Magna Charta Libertatum (1215) nietykalność osobista i majątkowa, prawo do sądu (stała siedziba sądu), sąd parów, opodatkowanie tylko za zgodą, powołanie ogólnej rady królestwa, ius resistendi.

Pierwsze wieki parlamentu 1264 – zwołanie przez Henryka III skład – Izba Lordów, Izba Gmin procedury impeachment, act of attainder absolutyzm Tudorów (akt o supremacji – 1534, statut o proklamacjach – 1539)

Rewolucja angielska (XVII w.) Petycja o prawo – 1628 (zakaz nakładania podatków bez parlamentu i uwięzienia bez sądu) Wielka remonstrancja – 1641 (zakaz rozwiązania parl., nakaz zwołania po 3 l., votum zaufania) Republika – Instrument rządzenia – 1653 Restauracja Stuartów, prawo suspensy i dyspensy Habeas Corpus Act – 1679

„Król panuje, a nie rządzi” Chwalebna Rewolucja – 1688 Bill of Rights – 1689 (wymóg zgody parl. na wojsko/sądy/podatki, nie- suspensa/dyspensa, wolne wybory, zakaz kar okrutnych) – podstawa monarchii ograniczonej Ustawa sukcesyjna – 1701 (zasady dziedziczenia korony, związanie króla ustawą, niezawisłość sądów, zakaz ułaskawienia w impeachment) Utrata prawa sankcji – ostatnio w 1707 System gabinetowo-parlamentarny (XVIII w., kontrasygnata, odp. polityczna i konstytucyjna)

Dlaczego Anglia oparła się recepcji ius civile? 1.W XII-XIII w. istniało już prawo „powszechne” (common law), które spełniało rolę ujednolicającą – tak jak potem na Kontynencie prawo rzymskie. 2.Nauczanie prawa rzymskiego na uniwersytetach w Oxford i Cambridge; podręcznik Vaccariusa pt. Liber pauperum. Nauczanie prawa rodzimego w inns of court (trzeci uniwersytet). 3.Rozwój od XIV w. systemu equity uzupełniającego braki common law. (Nowe instytucje prawne.) 4.Opozycja baronów. Common law to w XIII w. przede wszystkim land law. Zjazd w Merton (1236): „nolumus leges Angliae mutari”.

Źródła poznania prawa Records (od XII/XIII w.) – urzędowy protokół sądowy, zapis treści rytów. L. Yearbooks (XIV-XVI w.) – prywatne krótkie notatki z procesów (kwestie formalnoprawne). Anon. French-Law. Reports (od XVI w.) – prywatne relacje z procesów (z czasem przejście do prawa materialnego). Edward Coke. FL, E.

Books of authority Ranulf Glanville, O prawach i zwyczajach Anglii za czasów Henryka II (schyłek XII w.), Henry Bracton, O prawach i zwyczajach Anglii ksiąg pięć (poł. XIII w.), Thomas Littleton, Tenures (XV w., prawo nieruchomości), John Fortescue, O pochwale praw Anglii (XV w., dialog między kanclerzem a następcą tronu), Christopher St.Germain, Doktor i Student (XVI w., dialog), Edward Coke, Instytucje prawa Anglii (XVII w.), William Blackstone, Komentarz prawa Anglii (XVIII w.).