1 Janusz Rowiński Wspólna Polityka Rolna Wykłady w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im Leona Koźmińskiego (9 marca – 22 czerwca 2006 roku)

2 Wspólna polityka rolna Traktat Rzymski Traktaty Rzymskie – Traktaty Założycielskie (1). Ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą – EWG, obecnie Wspólnotę Europejską – od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej ( ) (2). Ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Zawarte na czas nieokreślony, podpisane , wejście w życie Trzecim Traktatem - Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, podpisany na 50 lat, wejście w życie , wygaśnięcie

3 Wspólna polityka rolna Traktat Rzymski Modyfikacje: 1. Jednolity Akt Europejski – Traktat o Unii Europejskiej – Traktat Amsterdamski – Traktat Nicejski – Traktat Ustanawiający Konstytucję dla Europy Zakończenie negocjacji Wejście w życie - ?

4 Wspólna polityka rolna Traktat Rzymski Rolnictwo jednym z dwu działów gospodarki (drugim jest transport) regulowanych w Traktacie Rzymskim odrębnymi przepisami (art ). Szeroka definicja rolnictwa (rolnictwo, rybołówstwo, część przemysłu rolno - spożywczego - wytwarzanie produktów „wstępnie przetworzonych”, handel produktami rolnymi). Większość produktów z rozdziałów Combined Nomenclature i niektóre produkty z innych rozdziałów.

5 Wspólna polityka rolna Traktat Rzymski Przepisy regulujące rolnictwo nie ulegały zmianie podczas kolejnych modyfikacji. Dopiero w Traktacie Konstytucyjnym wykreślono nieaktualne przepisy.

6 Wspólna polityka rolna Traktat Rzymski Artykuł Wspólny rynek obejmuje rolnictwo i handel artykułami rolnymi Przepisy regulujące ustanowienie wspólnego rynku obejmują artykuły rolne chyba, że artykuły od 39 do 46 włącznie stanowią inaczej.

7 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł Wspólna polityka rolna ma na celu: a) zwiększenie efektywności produkcji rolnej b) zapewnienie właściwego poziomu życia ludności rolniczej c) stabilizację rynków d) zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego e) utrzymanie rozsądnych cen żywności...

8 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł 39 (c.d.) 2. Przy opracowywaniu wspólnej polityki rolnej będzie się uwzględniać: a. Szczególny charakter gospodarki rolnej; b. Konieczność stopniowego usuwania różnic; c. Fakt, że rolnictwo w państwach będących członkami Wspólnoty stanowi dział ściśle związany z całością gospodarki...

9 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł Państwa członkowskie tworzą stopniowo podczas okresu przejściowego wspólną politykę rolną. Zakończenie tego procesu następuje najpóźniej do końca okresu przejściowego. 2. Aby osiągnąć cele, sformułowane w art. 39,zostanie utworzona wspólna organizacja rynków rolnych, która przybierze jedną z następujących postaci: a. Wspólne przepisy w dziedzinie konkurencji, b. Przymusowa koordynacja różnych krajowych form organizacji rynku, c. Organizacja jednolitego rynku.

10 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł 40 c.d. 3. Wspólna organizacja, pod jedną z postaci przewidzianych w pkt. 2, powinna zawierać wszystkie środki niezbędne dla osiągnięcia celów przewidzianych w ar.t 39, w tym zwłaszcza ceny reglamentowane, subwencje do produkcji i sprzedaży, systemy przechowywania i notowań cen a także wspólne mechanizmy stabilizacji importu i eksportu. Wspólna organizacja powinna realizować jedynie cele wymienione w art. 39 oraz zawierać postanowienia zapewniające jednolite traktowanie wszystkich producentów i konsumentów Wspólnoty.

11 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Art. 40 c.d. Polityka wspólnych cen powinna być oparta na jednolitych kryteriach i i jednolitych metodach rachunku ekonomicznego. 4. Aby osiągnąć cele przewidziane w ust.2 można utworzyć jeden lub więcej funduszy gwarancji i orientacji rolnej.

12 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł 41 Aby osiągnąć cele sformułowane w art. 39 w ramach wspólnej polityki rolnej można prowadzić: a. Skuteczną koordynację szkolenia zawodowego, badań i upowszechniania wiedzy rolniczej, która może być prowadzona przy pomocy wspólnych programów i instytucji finansowych, b. wspólne działania mające na celu wzrost spożycia niektórych produktów. l

13 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuł 42 Postanowienia rozdziału regulującego problematykę konkurencji stosują się do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi tylko w zakresie ustalonym przez Radę, postępującą zgodnie z zasadami i procedurami przewidzianymi w art.. 43 ust. 2 i 3 przy przestrzeganiu celów sformułowanych w art. 39. Rada ma zwłaszcza prawo upoważniania do udzielania pomocy, mającej na celu: a. Ochronę gospodarstw znajdujących się w niekorzystnych warunkach naturalnych lub mających problemy strukturalne, b. realizowanej w ramach programów rozwoju gospodarczego.

14 Wspólna Polityka Rolna Traktat Rzymski Artykuły 43 – 47 Zasady stanowienia i wprowadzania w życie wspólnej polityki rolnej, w tym zwłaszcza sposoby stopniowego harmonizowania zróżnicowanych systemów krajowych. Szczególne przepisy ochrony producentów poszczególnych krajów w okresie przejściowym przed konkurencją producentów innych państw członkowskich.

15 Wspólna Polityka Rolna Podstawowe zasady Zasada jednolitości rynku Zasada preferencji Wspólnoty Zasada solidarności finansowej

16 Wspólna Polityka Rolna Cechy charakterystyczne Przyjazna rolnictwu (cel podstawowy: zapewnienie rolnikom właściwego poziomu życia) Przewidywalna (obecnie znane są jej zasady do 2013 roku)

17 Relacje między cenami rynku EWG a cenami rynków międzynarodowych (według M. Ciepielewskiej; ceny światowe = 100,0) Pszenica Jęczmień Kukurydza Cukier Żywiec wołowy Żywiec wieprzowy Masło Mleko w proszku Oliwa z oliwek - 173

18 Samowystarczalność żywnościowa EWG (6) w latach 1962/64 (w %) (według M. Ciepielewskiej) Pszenica - 99,5 Kukurydza - 77,1 Cukier - 98,7 Warzywa - 102,4 Owoce (bez cytrusowych) 91,3 Masło - 99,5 Wołowina - 90,3 Wieprzowina - 99,2 Baranina - 92,3 Mięso drobiu - 91,4 Jaja - 94,4

19 Wspólna Polityka Rolna Systemy interwencji wewnętrznej Stała interwencja (organizacje interweniujące obowiązane są zakupić każdą ilość oferowanego produktu, spełniającego wymogi jakościowe) Interwencja tylko w określonych sytuacjach rynkowych Subwencjonowanie magazynowania

20 Wspólna Polityka Rolna systemy ochrony na granicy Zboża, ryż, cukier, wieprzowina, mleko, artykuły mleczarskie, mięso drobiu, jaja, oliwa z oliwek - zmienne opłaty wyrównawcze; Wołowina oraz owoce i warzywa - kombinowany (cła i zmienne opłaty wyrównawcze); Pozostałe rynki - cła

21 Wspólna Polityka Rolna System rynku zbóż w latach sześćdziesiątych Rynek kierowany przy pomocy : Ceny interwencyjnej (intervention price) oraz pochodnych cen interwencyjnych dla poszczegołnych regionów, Ceny maksymalnej - (target price), ustalonej dla regionu deficytowego (Duisburg). Ceny wwozu - cena progu (treshold price), ustalona tak aby cena cif Rotterdam powiększona o koszty transportu była równa cenie maksymalnej (loco Duisburg). Wszystkie trzy ceny (różne dla poszczególnych rodzajów zbóż) ustalane co roku przez Radę w ECU/tona, a następnie przeliczane na waluty krajowe po specjalnym kursie (kurs zielony).

22 Wspólna Polityka Rolna System rynku zbóż w latach sześćdziesiątych Interwencja na rynku wewnętrznym Stała interwencja począwszy od listopada do maja do cenie interwencyjnej, powiększanej do miesiąc o kompensaty z tytułu kosztów przechowywania. Ochrona na granicy Zmienne opłaty wyrównawcze równe różnicy między ustalaną w miarę potrzeby (niekiedy kilka razy w tygodniu) ceną cif Rotterdam a ceną progu. Zmienne opłaty wyrównawcze obejmują również przetwory zbożowe (ich wysokość obliczano przy pomocy specjalnych przeliczników).

23 Wspólna Polityka Rolna „Kanały” wtórnej redystrybucji dochodu narodowego Bezpośrednie zakupy na rynku Konsument - Rynek - Rolnik Wpływające do budżetu EWG środki z tytułu ceł i innych opłat na granicy oraz VAT Konsument - Budżet - Rynek - Rolnik Wpływające do budżetu EWG środki z obowiązkowych wpłat państw członkowskich Podatnik - Budżet - Rynek - Rolnik

24 Wspólna Polityka Rolna Utworzenie wspólnego rynku Lipiec 1968 –wszystkie ważne grupy produktów są regulowane rozporządzeniami Rady i rozporządzeniami wykonawczymi Komisji; Wspólny rynek – rynkiem regulowanym; Wspólny rynek – obszar swobodnej wymiany bez ceł i innych ograniczeń (rzekomo!!!), oddzielony przy pomocy bardzo skutecznych mechanizmów od rynków międzynarodowych; Efekty – wzrost wymiany między państwami członkowskimi, ograniczenie dostępu do rynku dla państw nieczłonkowskich, EWG – obszar rosnących nadwyżek artykułów rolnych, wzrost eksportu (często subwencjonowanego).

25 Wspólna Polityka Rolna Etapy Wspólnej Polityki Rolnej Polityka Rynkowa ( ) Program Mansholta (lata siedemdziesiąte) Zmiany WPR przy pomocy „drobnych kroczków” (lata osiemdziesiąte) Fundusze Strukturalne (od 1988) Program Mac Sharry’ego ( ) Stabilizacja ( ) Agenda 2000 ( ) Polityka w latach 2007 – 2013 (Rada i uzupełnienia w latach 2004 – 2006).

26 Wspólna Polityka Rolna Program Mansholta Zmniejszenie liczby zatrudnionych w rolnictwie o 5 mln (wcześniejsze emerytury i system „odszkodowań” dla odchodzących z rolnictwa; Zwiększenie przeciętnego obszaru gospodarstw rolnych. Dwa modele organizacyjne: „rodzinne jednostki produkcyjne” i „nowoczesne gospodarstwa rolne” zapewniające dochody porównywalne z dochodami poza rolnictwem; Optymalne rozmiary gospodarstw rodzinnych: 80 – 120 ha upraw zbożowych, 40 – 60 krów mlecznych, 150 – 200 krów mięsnych, 100 tys. sztuk drobiu, 450 – 600 sztuk trzody chlewnej.

27 Wspólna Polityka Rolna Program Mansholta c.d. Tworzenie nowych miejsc pracy i szkolenia dla osób odchodzących do innych zawodów; Wprowadzenie systemu odłogowania ziemi (5 mln ha) dla spowolnienia tempa wzrostu produkcji rolnej; Realizacja: trzy Dyrektywy w 1972 roku: ”modernizacyjna” „emerytalna” i „szkoleniowa”. Dyrektywa wspomagająca rolnictwo w regionach górskich i w innych, o trudnych warunkach naturalnych (1975), Program Mansholta ważnym etapem tworzenia nowej konstrukcji „intelektualnej” WPR. Trudności realizacyjne. Ważny etap tworzenia „intelektualnego” zaplecza WPR;

28 Wspólna Polityka Rolna Fundusze strukturalne Polityka strukturalna – pierwsza uchwała Rady w sprawie strukturalnej polityki rolnej – 1962 r. Pierwsze Rozporządzenie Rady 1964 r. (bez praktycznego znaczenia). Do połowy lat 80-tych wspólnota – koordynacja polityk narodowych. Formuła Dyrektywy nie sprawdziła się. Jedynym instrumentem – udzielanie pomocy z Sekcji Orientacji Funduszu Rolnego. Niewielkie środki (1980 – 12% budżetu Wspólnoty, w tym Fundusz Rolny – 4%). Rosnące znaczenie polityki strukturalnej wraz z przyjmowaniem krajów mniej rozwiniętych (Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia)

29 Wspólna Polityka Rolna Fundusze strukturalne – założenia reformy przeprowadzonej w latach 1989 – 1993 Połączenie środków finansowych i połączenie finansowania budżetowego z kredytowaniem (Europejski Bank Inwestycyjny); Wyznaczenie obszarów, uprawnionych do pomocy; Komplementarność i partnerstwo; Podejmowanie działań w ramach kompleksowych programów wieloletnich; Wzmocnienie nadzoru i kontroli.

30 Wspólna Polityka Rolna „C ele” polityki strukturalnej do 1999 r, włącznie Cel 1: Wspieranie przekształceń strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju (kryterium - PKB na 1 mieszkańca niższe w ciągu trzech lat od 75% przeciętnego PKB Wspólnoty). Obszar:cała Grecja, Irlandia i Portugalia, 76% Hiszpanii, Włochy – Mezzogiorno, Wielka Brytania – Północna Irlandia, Francja Departamenty Zamorskie i Korsyka, Niemcy – NRD (po zjednoczeniu),

31 Wspólna Polityka Rolna „C ele” polityki strukturalnej do 1999 roku włącznie Cel 2: restrukturyzacja upadających regionów przemysłowych. Są to regiony w których zlokalizowano stare kiekonkurencyjne gałęzie przemysłu (górnictwo węglowe). Kryterium poziom bezrobocia o 15% wyższy niż średnio we Wspólnocie. Regiony takie znajdują się we wszystkich państwach członkowskich; Cele 3 i 4: zwalczanie bezrobocia w tym bezrobocia młodzieży na całym obszarze Wspólnoty. Finansowanie szkoleń.

32 Wspólna Polityka Rolna „C ele” polityki strukturalnej do roku 1999 włącznie Cel 5: wprowadzanie w życie Wspólnej Polityki Rolnej; Cel 6: wspomaganie regionów słabo zaludnionych: Szwecja i Finlandia. Programy 3 – 5 letnie. Koncentracja środków na realizacji celu 1 (70% środków). Utworzenie w 1993 r. Funduszu Spójności (Cohesion Fund) przeznaczonego nie dla regionów lecz dla najmniej rozwiniętych państw (PKB poniżej 90% przeciętnego). Kraje kohezyjne:Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia.

33 Wspólna Polityka Rolna „C ele” polityki strukturalnej w latach Cel 1: rozwój regionów opóźnionych, Cel 2: Wsparcie regionów mających szczególne trudności strukturalne, Cel 3: Zwalczanie bezrobocia.

34 Program Mac Sharry’ego Cele Zrównoważenie rynków rolnych, Poprawa konkurencyjności rolnictwa WE, Ekstensyfikacja gospodarowania mająca na celu ochronę środowiska i zmniejszenie nadwyżek rolnych, Redystrybucja środków dla rolnictwa między większą liczbę gospodarstw, Zachowanie niezbędnej liczby gospodarstw rolnych.

35 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Zakres i Zastosowane środki Zakres: produkcja roślinna - zboża, oleiste, strączkowe pastewne, len na ziarno; produkcja zwierzęca - mięsny chów bydła. Obniżki cen gwarantowanych (interwencyjnych), Płatności bezpośrednie rekompensujące częściowo obniżki cen gwarantowanych, Wyłączanie gruntów spod uprawy (przymusowe i dobrowolne), Płatności bezpośrednie rekompensujące wyłączanie gruntów spod uprawy.

36 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Elementy systemu przez wejściem w życie programu Mac Sharry’ego Rynek kierowany przy pomocy : Ceny interwencyjnej (intervention price) oraz pochodnych cen interwencyjnych dla poszczegołnych regionów, Ceny maksymalnej - (target price), ustalonej dla regionu deficytowego (Duisburg). Ceny wwozu - cena progu (treshold price), ustalona tak aby cena cif Rotterdam powiększona o koszty transportu była równa cenie maksymalnej (loco Duisburg). Wszystkie trzy ceny (różne dla poszczególnych rodzajów zbóż) ustalane co roku przez Radę w ECU/tona, a następnie przeliczane na waluty krajowe po specjalnym kursie (kurs zielony).

37 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Elementy systemu przed wejściem w życie Programu Mac Sharry’ego (c.d. 2). Interwencja na rynku wewnętrznym Stała interwencja począwszy od listopada do maja do cenie interwencyjnej, powiększanej do miesiąc o kompensaty z tytułu kosztów przechowywania. Ochrona na granicy Zmienne opłaty wyrównawcze równe różnicy między ustalaną w miarę potrzeby (niekiedy kilka razy w tygodniu) ceną cif Rotterdam a ceną progu. Zmienne opłaty wyrównawcze obejmują również przetwory zbożowe (ich wysokość oblicza się przy pomocy specjalnych przeliczników).

38 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego c.d. Ograniczenie wysokości płatności bezpośrednich do wysokości plonów referencyjnych (regionalnych); okres referencyjny - lata 1986/ /91 po odrzuceniu dwu lat skrajnych, Ograniczenie powierzchni upraw, objętych płatnościami do powierzchni bazowej (średniej powierzchni w latach ); jeśli powierzchnia w skali kraju wyższa - płatności proporcjonalnie zmniejszano, Przymusowe odłogowanie gruntów w gospodarstwach mających możliwość produkcji ponad 92 ton zbóż.

39 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż – program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego W trzech kolejnych latach stopniowe obniżki cen interwencyjnych: Poziom wyjściowy: rok gospodarczy 1992/93 pszenica i kukurydza -168,15 Ecu/tona, żyto, jęczmień, sorgo -160,13 Ecu/tona Poziom końcowy: rok gospodarczy 1995/96 i następne wszystkie zboża - 119,19 Ecu/tona Rekompensata - płatności bezpośrednie: rok gospodarczy 1995/96 i następne - 54,34 Ecu/tona (wszystkie zboża)

40 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego Regulowanie podaży przy pomocy interwencji Rynki pszenicy zwykłej, pszenicy twardej, jęczmienia, sorgo, kukurydzy i żyta kierowane przy pomocy jednej ceny interwencyjnej, będącej ceną minimalną, znanej z kilkuletnim wyprzedzeniem. Zdecydowana obniżka cen interwencyjnych (przed reformą 155 ECU/tona - obecnie 101,30 EUR/tona). Docelowy poziom cen interwencyjnych zbóż poziomem cen rynków międzynarodowych. Stała interwencja na rynku zbóż w okresie (poza Skandynawią ( ) i państwami basenu morza Śródziemnego ( )) po cenach interwencyjnych powiększanych o koszty magazynowania.

41 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego (c.d.2) Regulowanie podaży przy pomocy interwencji (c.d.) Skup interwencyjny - minimum 80 ton poza pszenicą durum (10 ton). Koszty transportu dostawca, płatność po dniach, co obniża cenę interwencyjną. Zboże musi spełniać standardy jakościowe. Sprzedaż zapasów interwencyjnych na rynek krajowy - decyzje podejmuje Komisja. Przetargi otwarte. Cena nabywcy co najmniej cena interwencyjna.

42 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego (c.d.3) Regulowanie podaży przy pomocy oddziaływania na poziom produkcji Odłogowanie obowiązkowe w gospodarstwach (10% powierzchni w gospodarstwach produkujących ponad 92 tony zbóż przy przyjęciu plonów referencyjnych; możliwości zmiany obszaru obowiązkowego odłogowania). Za odłogowanie przysługują płatności bezpośrednie. Odłogowanie dobrowolne we wszystkich gospodarstwach. Za odłogowanie przysługują płatności bezpośrednie.

43 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego (c.d.4). Regulowanie podaży przy pomocy oddziaływania na poziom produkcji (c.d.). Płatności bezpośrednie oblicza się według formuły: zgłoszona powierzchnia x regionalny plon referencyjny x płatności bezpośrednie (obecnie 63 EUR/tona). Jeśli zgłoszona powierzchnia w skali kraju przekracza t.z.w powierzchnię bazową ogranicza się wysokość płatności bezpośrednich. Przy przyjętej formule obliczania płatności bezpośrednich rolnik uzyskuje tym wyższe przychody z tytułu produkcji jednostki zbóż im niższe ma plony.

44 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego System importowo - eksportowy Ochrona rynku przed konkurencją z zewnątrz Zmienne opłaty celne w imporcie zbóż i przetworów zbożowych przeliczanych na ekwiwalent zbóż w wysokości różnicy między ceną importową cif Rotterdam a ceną interwencyjną powiększoną o 55%(cła na pszenicę według tej formuły wynoszą około 60 EUR/tona). Związane stawki celne na przetwory zbożowe nie przeliczane na ekwiwalent zbóż. Specjalna klauzula bezpieczeństwa, zgodna z regułami porozumienia w sprawie rolnictwa WTO,

45 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego System importowo - eksportowy (c.d.2) Ochrona rynku przed konkurencją z zewnątrz (c.d.) Import zbóż i przetworów zbożowych wymaga zezwoleń (licencji), ważnych dni, wydawanych po złożeniu depozytu ( EUR/tona). Depozyt jest zwracany po sfinalizowaniu tranzakcji. System zmiennych opłat i licencji okazał się bardzo skutecznym mechanizmem ochrony.

46 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego System importowo - eksportowy (c.d.3) Import na warunkach specjalnych Kontyngent minimalnego dostępu do rynku WTO - obecnie 5% zużycia wewnętrznego (3,2 mln ton pszenicy i 3,9 mln ton zbóż pastewnych) - wysokość cęł nie wyższa niż przed podpisaniem Aktu Końcowego Rundy Urugwajskiej, Różne kontyngenty bezcłowe i po stawkach obniżonych, Kontyngenty taryfowe na podstawie porozumień bilateralnych (stawki 20% KNU lub kontyngenty bezcłowe).

47 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego System importowo - eksportowy (c.d.4) System wspierania eksportu UE obszarem nadwyżkowym. Subwencje zmienne, zróżnicowane geograficznie (osiem stref eksportu), mają zapewnić konkurencyjność. Porozumienie w sprawie Rolnictwa WTO ograniczyło volumen subwencjonowanego eksportu pszenicy do 13,4 mln ton a zbóż pastewnych do około 10 mln ton. Ustalono również pułap subwencji. Licencjonowanie eksportu połączone z systemem otwartych przetargów, (przetarg na eksport zbóż wolnorynkowych wygrywa firma żądająca najniższej subwencji, możliwość pominięcia procedur przetargowych dla utrzymania handlu z tradycyjnymi odbiorcami; przetarg na eksport zbóż z zapasów interwencyjnych wygrywa firma oferująca najwyższą cenę; ustala się minimalną cenę sprzedaży; obowiązuje depozyt )

48 Wspólna Polityka Rolna Rynek zbóż - Program Mac Sharry’ego Regulacje rynku wewnętrznego c.d. Ograniczenie wysokości płatności bezpośrednich do wynikających z wysokości plonów referencyjnych (regionalnych); okres referencyjny - lata 1986/ /91 po odrzuceniu dwu lat skrajnych, Ograniczenie powierzchni upraw, objętych płatnościami do powierzchni bazowej (średniej powierzchni w latach ); jeśli powierzchnia w skali kraju wyższa - płatności proporcjonalnie zmniejszano, Przymusowe odłogowanie gruntów w gospodarstwach mających możliwość produkcji ponad 92 ton zbóż.

49 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Środki towarzyszące Programy, chroniące środowisko i jakość regionów wiejskich ( % kosztów), metody produkcji mniej szkodliwe dla środowiska ekstensyfikacja produkcji roślinnej, chowu owiec i bydła, zamiana gruntów ornych w użytki zielone, użytkowanie ziemi rolniczej w sposób sprzyjający ochronie środowiska, przeznaczanie ziemi nie użytkowanej rolniczo i lasów na cele ochrony środowiska,

50 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego środki towarzyszące c.d. Programy chroniące środowisko c.d. Wieloletnie odłogowanie ze względów środowiskowych Zagospodarowanie ziemi na cele publiczne, wypoczynkowe i rozrywkowe, Szkolenia

51 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Środki towarzyszące c.d. Programy chroniące środowisko Ograniczenie zużycia nawozów i środków ochrony roślin, organiczne metody gospodarowania ekstensywne systemy produkcji roślinnej z przekształcaniem gruntów ornych w użytki zielone Ograniczenie obsady owiec i bydła Konserwacja ziemi opuszczonej i wycofywanie ziemi rolniczej na co najmniej 20 lat, Zagospodarowaniu ziemi na publiczne cele wypoczynkowe i rozrywkowe

52 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Środki towarzyszące c.d. 1. Program zalesień ( %) Poprawa stanu zasobów leśnych tworzenie przestrzeni wiejskiej, zgodnej z równowagą środowiska (Zalesianie jako alternatywne wykorzystanie gruntów rolniczych). Środki: subwencjonowanie kosztów zalesień, pielęgnacji zalesień, rekompensowanie obniżki dochodów, subwencjonowanie infrastruktury leśnej (drogi, ochrona przeciwpożarowa)

53 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Środki towarzyszące Wcześniejsze emerytury i przekazywanie gospodarstw na cele poprawy struktury agrarnej Programy szczegółowe: właściciele gospodarstw: jednorazowe wypłaty przy przejściu na emeryturę, renty „rekompensacyjne” zależne i niezależne od przekazywanej powierzchni gruntów, dodatki do emerytury. Robotnicy rolni: jednorazowe wypłaty, renty rekompensacyjne, dodatki do emerytury.

54 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Wnioski Program ważnym etapem przekształcania WPR z polityki sektorowej w politykę ekonomicznego i społecznego rozwoju obszarów wiejskich, Program początkiem zmiany WPR z polityki interwencyjno – protekcyjnej, wykorzystującej rynek na politykę administracyjnego kierowania rolnictwem, Program nie w pełni udaną próbą pogodzenia WPR z postanowieniami Porozumienia w sprawie Rolnictwa WTO,

55 Wspólna Polityka Rolna Program Mac Sharry’ego Uwagi Formalna poprawa konkurencyjności rolnictwa UE, Znacznie silniejsze wsparcie małych (w warunkach UE) gospodarstw i wyłączenie z programu przemysłowych ferm opasu bydła,

56 Wspólna Polityka Rolna Nowe „kanały” redystrybucji dochodu narodowego 1. Wpływające do budżetu EWG środki z tytułu ceł i innych opłat na granicy oraz podatku VAT Konsument - Budżet - Rolnik Wpływające do budżetu EWG środki z obowiązkowych wpłat państw członkowskich Podatnik - Budżet - Rolnik

57 Fundusze strukturalne w latach Cel 1: Dostosowania strukturalne w regionach słabiej rozwiniętych Cel 2: restrukturyzacja ekonomiczna i społeczna regionów mających trudności strukturalne Cel 3: unowocześnienie oświaty, szkolenia zawodowego i systemu pośrednictwa pracy

58 Wspólna Polityka Rolna Program Fischlera (lata ) Kontynuacja Programu Mac Sharry’ego (niewielkie zmiany mechanizmów, niewielkie rozszerzenie zakresu programu - dodatkowo rynek mleka od 2005/06) Wzmocnienie siły środków pozarynkowych : wzrost udziału PB w dochodach, dalsze próby pogodzenia WPR z Porozumieniem w sprawie Rolnictwa WTO (ujednolicenie wysokości PB), obniżenie cen interwencyjnych zbóż i wołowiny = obniżenie cen rynkowych, dalsza ekstensyfikacja mięsnego chowu bydła)

59 WPR w 2004 roku Uprawy polowe – przepisy przejściowe Wszystkie zboża - utrzymanie ceny interwencyjnej na obecnym poziomie (101,31 EUR/t). Utrzymanie płatności bezpośrednich na poziomie 63 EUR/t do dnia , czyli daty wprowadzenia jednolitej płatności (JP). Obniżenie o połowę (do 0,465 EUR/t) wzrostu miesięcznych cen interwencyjnych z tytułu kosztów magazynowania ; Żyto - zniesienie interwencji; Oleiste - utrzymanie obecnego stanu do wprowadzenia JP; Wysokobiałkowe pastewne - dodatkowe płatności bezpośrednie 9,5 EUR/ha x plon referencyjny zbóż, która nie zostanie włączona do JP;

60 WPR od 2005 roku Uprawy polowe – odłogowanie Utrzymanie obecnych zasad (obowiązkowe odłogowanie 10% gruntów rotacyjne lub trwałe). Włączenie płatności z tytułu odłogowania do JP. Możliwość wprowadzenia dodatkowego odłogowania oraz uprawy na gruntach odłogowanych roślin nie przeznaczonych do spożycia. Wyłączenie gospodarstw organicznych z obowiązku odłogowania.

61 WPR od 2005 roku artykuły mleczarskie Zachowanie systemu kwot do roku 2014/15. Stopniowe obniżki cen interwencyjnych (masło w ciągu 4 lat o 25%; mleko chude w proszku w ciągu 3 lat o 15%). Rezygnacja z ceny docelowej. Stopniowe ograniczanie maksymalnych ilości skupu interwencyjnego masła (30 tys. ton w 2008/09). Utrzymanie maksymalnej ilości skupu interwencyjnego mleka chudego w proszku (109 tys. ton). Ustalenie wysokości płatności bezpośrednich w latach (docelowo 35,50 EUR/t w 2006 i 2007). Włączenie do JP od 2007 r., z możliwością włączenia od 2005 r.

62 WPR od 2005 roku Reforma płatności bezpośrednich Zastąpienie z dniem większości płatności do produktów (zbóż, oleistych, wysokobiałkowych pastewnych, strączkowych na ziarno, ryżu, nasion, suszy paszowych, lnu, konopi, ziemniaków skrobiowych, pszenicy twardej, mleka, wołowiny i baraniny; możliwość włączenia innych produktów) systemem JP, obliczanych na podstawie dopłat w okresie referencyjnym (lata ). Możliwość późniejszego wprowadzenia JP, ale nie więcej niż o dwa lata, oraz niepełnego zryczałtowania; Na gruntach objętych JP nie wolno uprawiać ziemniaków, owoców i warzyw;

63 WPR od 2005 roku Uzupełnienia zakresu reformy płatności bezpośrednich uzupełniający pakiet reformujący rynki tytoniu, chmielu, bawełny i oliwy z oliwek. Włączenie wsparcia tych produktów do systemu JP. Reforma rynku cukru. Ostateczne decyzje podjęto na początku 2006 roku. Orzeczenie panelu Światowej Organizacji Handlu niekorzystne dla UE.

64 WPR od 2005 roku Reforma płatności bezpośrednich c.d. Możliwość wypłacania JP w jednej wysokości niezależnie od sposobu użytkowania lub w dwóch wysokościach (podział na grunty orne i użytki zielone); Gospodarstwa otrzymujące do 5000 EUR dopłat będą je otrzymywać w niezmienionej wysokości; Stopniowe ograniczanie JP ( %, %, 2007 i nast. 5%). 80% ograniczanej kwoty pozostaje w państwie członkowskim (w Niemczech 90%); Zaoszczędzone środki będą częściowo przeznaczone na rozwój regionów wiejskich (t.zw. modulacja);

65 WPR od 2005 roku Płatności bezpośrednie - c.d. Gospodarstwa otrzymują JP w pełnej wysokości, jeśli przestrzegają znajdujących się na specjalnej liście przepisów o ochronie środowiska, produkcji bezpiecznej żywności i warunkach chowu zwierząt (zasada wzajemnej zgodności – cross compliance) Ponadto rośliny i zwierzęta muszą być są zdrowe a grunty utrzymywane w kulturze. JP są ograniczane lub cofane w razie nie przestrzegania przepisów wynikających z zasady cross compliance.

66 WPR od 2005 roku Płatności bezpośrednie - pozostałe zmiany Możliwość stosowania dwu rodzajów płatności bezpośrednich – JP na gospodarstwo i JP regionalne (decyzję podejmuje państwo członkowskie). W tym drugim przypadku możliwości transferu jedynie w granicach regionu, Transfer praw do płatności – z transferem ziemi lub bez. Wyłącznie w granicach państwa członkowskiego, Krajowa rezerwa praw do płatności – 3%, ewentualnie powiększona o obowiązek przekazywania części praw przy transferze.

67 WPR po 2005 roku Inne postanowienia „Kredyt dwutlenkowy” - Subwencja w wysokości 45 EUR/ha w przypadku uprawy „roślin energetycznych” Maksymalna powierzchnia subwencjonowana 1,5 mln ha; Subwencje dla rolników i zespołów producentów, uczestniczących w programach poprawy jakości produktów; Subwencjowanie rolników, zobowiązujących się do zapewnienia przez co najmniej 5 lat zwierzętom warunków lepszych niż wynikające z dobrej praktyki chowu; Zwiększenie udziału budżetu UE w pokrywaniu kosztów programów agrośrodowiskowych do 85% w regionach objętych celem 1 oraz do 60% w pozostałych.

68 Negocjacje i ich wyniki Kwoty produkcyjne - artykuły roślinne

69 Negocjacje i ich wyniki Kwoty produkcyjne - zwierzęta

70 Negocjacje i ich wyniki Kwoty produkcyjne - mleko

71 Wyniki negocjacji Dopłaty bezpośrednie Pełne dopłaty z budżetu UE w 2013 roku ( %, %, %, % i następnie po 10 punktów procentowych). Możliwość sfinansowania w do 36%, do 39%, do 42% ze środków strukturalnych (finansowanie ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich), Możliwości dofinansowania z budżetu krajowego ( do 55%, do 60%, do 65%, do 70% i następnie po 30 punktów procentowych ponad dopłaty z budżetu UE. Polska w pełni wykorzystuje te możliwości

72 Wyniki negocjacji Przejściowy system dopłat bezpośrednich System uproszczony - maksymalnie 5 lat. Jednolite dopłaty podstawowe uzależnione od powierzchni użytków rolnych. Stawki : zł/ha, zł/ha, zł/ha Dopłaty uzupełniające (tylko uprawy, które są objęte w starych państwach członkowskich dopłatami bezpośrednimi): Stawki:produkcja roślinna: zł/ha powierzchnia paszowa zł/ha

73 Wyniki negocjacji Inne ważne subwencje Dopłaty dla gospodarstw w trudnych warunkach: nizinne - strefa I zł/ha, strefa II zł/ha. górskie - strefa I zł/ha, strefa II zł/ha. Wsparcie gospodarstw „semi - subsistence” EUR rocznie nie dłużej niż 5 lat. Wsparcie gospodarstw, wprowadzających standardy UE - nie dłużej niż 5 lat. Malejące subwencje nie wyższe niż 200 EUR/ha rocznie.

74 Wyniki negocjacji Okresy przejściowe Gospodarstwa mleczarskie mleczarni Jakość mleka zakłady mięsne zakładów rybnych fermy chowu niosek Uprawa ziemniaków rakoodpornych10 lat Utrzymanie 3% stawek VAT na towary i usługi do produkcji rolnej oraz nieprzetworzonych i wstępnie przetworzonych produktów rolnych4 lata

75 Korzyści i koszty Standardy Przyjęcie unijnych standardów sanitarnych, weterynaryjnych i fitosanitarnych (korzyści: bezpieczna żywność, lepsza ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt, silniejsza pozycja polskich surowców rolniczych i żywności na rynku krajowym i rynkach zagranicznych) Przyjęcie unijnych standardów o ochronie środowiska (korzyści: poprawa jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz stanu sanitarnego regionów wiejskich). Przyjęcie unijnych standardów traktowania zwierząt (korzyści niewymierne, raczej etyczne; zwierzęta są na wsi wciąż źle traktowane).

76 Korzyści i koszty Standardy c.d. Osiągnięcie standardów unijnych kosztuje, ale koszty te Polska musiałaby ponieść pozostając poza strukturami UE ze względu na ograniczenia w handlu zagranicznym. W przypadku członkostwa częściowe pokrycie kosztów z budżetu UE. Koszty ponoszą zainteresowani (rolnicy i przemysł rolno - spożywczy) oraz podatnicy (dotacje ze środków publicznych).

77 Korzyści i koszty Handel zagraniczny Likwidacja granicy celnej miedzy Polską a pozostałymi państwami członkowskimi. Przyjęcie przez Polskę zewnętrznej taryfy celnej UE. Korzyści: Nieograniczony dostęp polskich artykułów rolno - spożywczych do rynków innych państw członkowskich. Wzrost eksportu. Koszty: Nieograniczony dostęp artykułów rolno - spożywczych innych państw członkowskich do rynku polskiego. Wzrost importu. Zagrożenia: Brak jednolitych warunków konkurencji ze względu na niepełne dopłaty bezpośrednie. Przy poziomie 40% Polska ma możliwości konkurowania.

78 Korzyści i koszty Handel zagraniczny c.d. Trudny do określenia efekt zniesienia granicy celnej na handel z UE. Za poprawą salda przemawiają: 1. Znacznie mniejsza pojemność rynku polskiego niż rynku pozostałych państw członkowskich (większa siła nabywcza, dziesięciokrotnie większa liczba konsumentów) 2. Wyższy poziom ochrony celnej w UE (wyższy wskaźnik protekcji nominalnej - w UE 1,30),

79 Korzyści koszty Handel zagraniczny c.d. Warunki wygrania walki konkurencyjnej: Konieczny bardzo agresywny marketing na rynkach innych państw członkowskich. Rezultaty walki konkurencyjnej zależeć będą od cen oferowanych produktów, ich jakości i jakości obsługi kupującego. Znaczenie kursu złotego. W długim okresie dylemat: czy wejść do UWM z „silnym” czy „słabym” złotym.

80 Handel rolno – spożywczy po akcesji Uwagi i wnioski 1. Polski przemysł rolno – spożywczy dobrze przygotował się do członkostwa (spełnianie standardów sanitarnych); 2. Polska gospodarka żywnościowa już przed akcesją była niezwykle silnie powiązana z rynkiem UE; 3. Cła i inne środki ochrony na granicy stanowiły podstawową barierę dostępu do rynku UE; 4. Polscy producenci konkurują przede wszystkim cenami; 5. Ważnym czynnikiem, sprzyjającym polskiemu eksportowi rolno – spożywczemu, był w pierwszym roku członkostwa słaby złoty względem euro, obecnie złoty jest znacznie silniejszy a mimo to eksport rolno – spożywczy nadal wzrasta; 6. Polski eksport rolno – spożywczy stanowi niewielką część handlu rolno – spożywczego między państwami UE.

81 Handel rolno - spożywczy po akcesji Podstawowe fakty 1. Nie nastąpił gwałtowny wzrost importu rolno – spożywczego z innych państw członkowskich; 2. Znacznie szybszy niż wzrost importu był wzrost eksportu, znacznie wyższy niż zakładały nawet „optymistyczne” prognozy; 3. Nastąpił wzrost eksportu mięsa i artykułów mleczarskich, dwu podstawowych dziedzin polskiego rolnictwa.

82 Korzyści i koszty Potencjalne dopłaty bezpośrednie w w mln EUR

83 Korzyści i koszty Potencjalne transfery z budżetu UE ; (zobowiązania; mln EUR)

84 Korzyści i koszty Potencjalne transfery z budżetów polskich (zobowiązania; w mln EUR)

85 Korzyści i koszty Potencjalne transfery ogółem i inne korzyści (w mln EUR)

86 Korzyści i koszty Dopłaty i fundusze - uwagi 1. Fundusze strukturalne stanowią większą pozycję w transferach UE do gospodarki polskiej niż dopłaty bezpośrednie, 2. Dopłaty bezpośrednie i przeważająca część funduszy strukturalnych są kwotami „niezwiązanymi”, do oznacza, że otrzymujący ma pełną swobodę ich wydatkowania, 3. Nie jest bynajmniej pewne, czy dopłaty i fundusze będą wspierać dostatecznie silnie modernizację rolnictwa czy też konsumpcję