1 FRAZEOTRANSLACJA ORAZ JEJ ZNACZENIE W KSZTAŁCENIU I DOSKONALENIU TŁUMACZY MONIKA SUŁKOWSKA Instytut Języków Romańskich i Translatoryki Uniwersytet Śląski, Katowice

2 FRAZEOTRANSLACJA TranslatorykaFrazeologia Językoznawstwo kontrastywne Frazeodydaktyka Integracja i korelacja różnych dyscyplin naukowych w obrębie frazeotranslacji.

3 Międzyjęzykowa ekwiwalencja frazeologizmów: Jednostki w różnych językach dobrze ze sobą korelują, np. mieć związane ręce = avoir les mains liées = avere le mani legate. Jednostki w różnych językach przekazują zbieżny sens frazeologiczny, ale wykorzystują różne obrazowanie, np. dać nogę ~ lever le pied ~ volgere le spalle. Jednostki nie posiadają bezpośrednich odpowiedników w innych językach, np. coś poszło komuś w pięty; avoir un cheveu sur la langue. Typy ekwiwalentów: Ekwiwalenty całkowite (homologii) Odpowiedniki częściowe Idiomy Typy ekwiwalentów :

4 EKWIWALENTY CAŁKOWITE ODPOWIEDNIKI CZĘŚCIOWE IDIOMY EKWIWALENCJA BEZPOŚREDNIA EKWIWALENCJA NIEBEZPOŚREDNIA EKWIWALENCJA IDIOMATYCZNA Obrazowanie oraz forma leksykalna i składniowa frazeologizmów w różnych językach są zbieżne. Frazeologizmy z różnych języków przekazują analogiczny sens przenośny, ale ich forma i obrazowanie są odmienne. Frazeologizm języka wyjściowego nie istnieje w języku docelowym. Można co najwyżej przekazać jego sens za pomocą innych środków.

5 Metoda lingwistyczna : Jednostka z języka wyjściowego Jednostka z języka docelowego Metoda treściowa : Jednostka z języka wyjściowego Jednostka z języka docelowego Referent z rzeczywistości pozajęzykowej PRZEKŁAD Podstawowy podział metod tłumaczenia:

6 Mechanizmy wykorzystywane w przekładzie jednostek frazeologicznych (B.Rejakowa, 1994): 1. Tłumaczenie jednostki frazeologicznej z języka wyjściowego za pomocą analogicznego frazeologizmu w języku docelowym. 2. Tłumaczenie frazeologizmu za pomocą jednego wyrazu w języku docelowym. 3. Tłumaczenie związków frazeologicznych za pomocą luźnego połączenia leksykalnego : - przekład kalkowany, - tłumaczenie przez opis.

7 Tłumaczenie nie-literalne we frazeologii (C.M.Xatara, 2002): Frazeologizm z języka wyjściowego tłumaczy się za pomocą podobnego lecz nie identycznego frazeologizmu w języku docelowym. Frazeologizm z języka wyjściowego tłumaczy się za pomocą całkiem innej struktury wyrazowej. Frazeologizm z języka wyjściowego tłumaczy się za pomocą parafrazy.

8 Możliwości transferu międzyjęzykowego struktur metaforycznych wykorzystywanych we frazeologii (M.Moldoveanu, 2001) :  Ekwiwalent w języku docelowym jest luźnym związkiem wyrazowym; w konsekwencji metafora z języka wyjściowego zanika.  Ekwiwalent w języku docelowym zawiera metaforę zleksykalizowaną pochodzącą z tej samej domeny semantycznej co w języku wyjściowym; jest to sytuacja dość częsta w przekładzie języków europejskich lub dość bliskich pod względem socio-kulturowym.  Ekwiwalent zawiera metaforę zleksykalizowaną, ale domeny semantyczne w języku wyjściowym i docelowym są różne.

9 Gradualny charakter frazeologii: Związki mocno utrwalone Struktury o pośrednich stopniach sfrazeologizowania Luźne związki językowe

10 Założenia i obszary działania frazeodydaktyki: FRAZODYDAKTYKA Nabywanie frazeologii w języku ojczystym Rozwijanie kompetencji frazeologicznych w językach 2,3,... Aspekty językowe frazeologii Aspekty społeczne i kulturowe frazeologii Aspekty pragmatyczne frazeologii

11 Główne problemy frazeologii w tłumaczeniu:  Poprawne rozpoznanie utrwalonej struktury wielowyrazowej w języku wyjściowym.  Właściwe odkodowanie sensu takiej struktury i jej ewentualnych konotacji kulturowych oraz pragmatycznych.  Wybór i zastosowanie odpowiedniej w danym wypadku strategii frazeotranslacyjnej.  Dobór właściwego ekwiwalentu w języku docelowym. Odpowiedzialność tłumaczy we frazeologii jest bardzo duża: Po pierwsze muszą oni poprawnie odkodować sfrazeologizowane struktury w języku wyjściowym. A po drugie, muszą dokonać ich właściwego transferu do języka docelowego.

12 Wybrane ścieżki dydaktyczne we frazeodydaktyce (J.P.Colson, 1992,1995) :  Wyodrębnienie frazeologizmów.  Analiza semantyczna.  Analiza kontekstowa i makrostrukturalna.  Podejście teoretyczno – modularne.

13 Ciekawe ćwiczenie frazeodydaktyczne, użyteczne w procesie kształcenia frazeotranslacji, proponuje także S.Mejri (2011). Wprowadza on pojęcie tzw. pokrycia frazeologicznego. Pokrycie frazeologiczne tekstu to stosunek sfrazeologizowanych struktur i kolokacji do ogólnej liczby leksemów w tym tekście i można go zilustrować za pomocą poniższego wzoru: ogólna liczba wyrazów liczba frazeologizmów

14 Elementy istotne we frazeodydaktyce:  Szeroko pojęty kontekst.  Dokumenty autentyczne, np.: tytuły prasowe, fragmenty filmów, slogany reklamowe.

15 BARDZO DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ