1 Segmentacja rynku pracy 2 Lokalne rynki pracy Rynek pracy nierejestrowanej Sektor prywatny

2 Lokalne rynki pracy Definicja dostosowana do warunków danego kraju Lokalność sieci, sitwy, podział na swoich i obcych, nepotyzm, Połączenia między lokalnymi rynkami pracy Klasyfikacje: stopień zmonopolizowania głębokość rynku pracy rodzaj zasobów

3 Metodologia pomiaru lokalnego rynku pracy na podstawie Góra, M., Sztanderska, U. (2006) “Wprowadzenie do analizy lokalnego rynku pracy. Przewodnik”. Warszawa, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, online.

4 Stopień zmonopolizowania lokalnego rynku pracy przedsiębiorstwo monopolistyczne, kombinat produkcyjny lub wydobywczy oraz pewna niewielka sieć organizacji towarzyszących typu usługowego czy administracyjnego, rynek pracy bez istotnej alternatywy dla pracownika

5 Rynek pracy niezmonopolizowany znaczna liczba zatrudniających przedsiębiorstw i organizacji, nawet niewielkich rozmiarów znacznie więcej alternatyw zatrudnienia konkurencja między pracodawcami o najlepszych pracowników

6 Głębokość lokalnego rynku pracy głęboki rynek pracy - obszary bardziej zindustrializowane i zurbanizowane, zróżnicowana struktura branżowa, duża liczba działających jednostek gospodarczych. rynek płytki: słabiej uprzemysłowiony i zurbanizowany dominacja jedna lub kilka branż znaczenie recesji i restrukturyzacji na obu typach rynku programy restrukturyzacji regionu

7 Rodzaj zasobów utylizowanych na lokalnym rynku pracy Powstawanie lokalnych rynków pracy wokół pewnych źródeł zasobów naturalnych i kopalin bogate zasoby materialne, ich konfiguracja wyrażające się w produktach i usługach danej lokalnej społeczności Coraz ważniejsze umiejętności ludzi, ich doświadczenie, znajomość najlepszych źródeł zaopatrzenia i zbytu, sieć zaufania do partnerów handlowych i biznesowych. „najlepsze pierniki z Torunia, buty w Krakowie, a wyroby bursztynowe i meble z Gdańska” lokalne rynki pracy mają swoje wyraziste specjalności: Żarki koło Częstochowy „addidasy”, w Myszków - ogólnie obuwie, Brzeziny - konfekcja damska, w okolicach Grójca przetwory owocowe i warzywne, Zakopane – turystyka.

8 Nieformalny rynek pracy czyli praca nierejestrowana Rynek nieformalny Praca nierejestrowana Czarny rynek pracy (black labour market) Szary rynek pracy (shadow economy)

9 Krajowa definicja pracy nierejestrowanej Omijanie i nieprzestrzeganie przepisów podatkowych, bhp, związanych z ubezpieczeniem społecznym i ubezpieczeniem od nieszczęśliwych wypadków, brak ochrony stosunku pracy

10 Potoczne obserwacje pracy niezarejestrowanej Każdy korzysta z pracy nierejestrowanej: Usługi sąsiedzkie: sprzątanie, zakupy, drobne naprawy, opieka nad dziećmi, prace ogrodowe, mycie okien, wypieki, „rzucanie okiem”) Korepetycje Zatrudnianie cudzoziemek w domu Usługi turystyczne: noclegi i wyżywienie Targowiska Mała gastronomia w rejonach turystycznych Drobna działalność handlowa w sieci internetowej Usługi medyczne Sprzedaż miodu, drewna opałowego, jajek

11 Obszary niezbadane pracy nierejestrowanej (trudności metodologiczne i etyczne badania) Tzw. alternatywne szacunki (ilość pieniądza w obiegu, zużycie prądu elektrycznego, proporcja firm stroniących od kas fiskalnych) Jak badać zjawisko penalizowane prawem

12 Praca nierejestrowana polskich obywateli za granicą w % pracujących na czarno nielegalnie zatrudnionych obywateli polskich pracujących za granicą, w % (CBOS – deklaracje rodzin)

13 Praca nierejestrowana bardzo trudna do zbadania Praca dla gangu Praca dla mafii Inne działania przestępcze: handel kradzionymi ruchomościami, handel ludźmi, hazard, gospodarka odpadami

14 Przyzwolenie na korzystanie z pracy nierejestrowanej Wielu obywateli pracuje w tej formie dorywczo lub sezonowo Pracują w tej formie bezrobotni, szczególnie długoterminowi Trudny rynek pracy Korzystanie z pracy nierejestrowanej jako ułatwienie życiowe Dziedzictwo socjalizmu

15 Egzystowanie rynku pracy nierejestrowanej wytwarza specyficzne relacje społeczne między pracownikiem i pracodawcą Przykład 1: praca nierejestrowana w masarniach rzemieślniczych w latach 80: położenie pracodawcy i pracownika: obawy i szantaż Przykład 2: budownictwo indywidualna obecnie: nadużycie i nielojalność Niepewność, obawy

16 Zasięg pracy na czarno - szacunki W pierwszej połowie lat 90. u.w. GUS - 2,5 % ogółu zatrudnionych (360 tys. osó Wg Państwowej Inspekcji Pracy - 10%, wg CBOS – około 10%, wg Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową - 29,6%. Pod koniec lat 90. 2,4 ml osób, tj. 14% osób czynnych zawodowo, w tym 150 tys. cudzoziemców (GUS) Straty budżetu państwa z tytułu niepłaconych podatków oceniono w roku 1998 na sumę 13 md złotych, tj. 10 % wpływów budżetowych (Narodowa Strategia, 2000) Najczęściej zatrudniani nieformalne bezrobotni, emeryci i renciści, cudzoziemcy i studenci (opinie przedsiębiorców w badaniu IBnGR)

17 Raporty Głównego Inspektora Pracy z lat branże szczególnie dotknięte zatrudnieniem nierejestrowanym: zakwaterowanie i usługi gastronomiczne, transport i gospodarka magazynowa, budownictwo, handel i naprawy. mniej: przetwórstwo przemysłowym i pozostała działalności usługowa (Sprawozdanie GIP 2010).

18 Praca niezarejestrowana w Polsce, Badania GUS, 1995, 1998, 2004, 2009

19 Stała czy dorywcza? Bardziej charakter dorywczy (15,3 - 42,7% w zależności od województwa) lub sezonowy (27,8 - 30,9%) niż stały (26,8% - 56,9%) badania BAEL GUS: praca nierejestrowana najczęściej pracą dodatkową i nie stanowiącą podstawowego źródła utrzymania (Praca niezarejestrowana, 1985, 1998, ).

20 Strategie pracodawców Oczekiwanie korzyści ekonomicznych, strategia konkurencji opartej na niskich kosztach pracy Stopień łatwości ukrycia Swoista ochrona ze strony lokalnego PUP Łączenie pracy nierejestrowanej z pracą oficjalną (pieniądze pod stołem, z ręki do ręki)

21 Strategie pracowników Ujmowanie pracy niezarejestrowanej jako dodatkowego zarobku Ujmowanie jako sytuacji przejściowej Racjonalizacja w paradygmacie „zbyt dużych danin dla państwa”

22 Strategie bezrobotnych Im dłuższe pozostawanie na bezrobociu bez zasiłku, tym bardziej prawdopodobna praca na czarno Łączenie ubezpieczenia zdrowotnego dla bezrobotnych i pracy niezarejestrowanej Łączenie ubezpieczenia KRUS i pracy niezarejestrowanej Ujmowanie pracy niezarejestrowanej jako formy zaradności Racjonalizacja mająca na celu osłabienie poczucia nieetyczności

23 Strategie Państwa Polskiego Ujmowanie jako wentyl bezpieczeństwa wobec pewnych grup ) np. nauczyciele, długotrwale bezrobotni, emeryci i renciści) Niskie kary, brak instytucji recydywy Ujmowanie jako części strategii konkurencyjnej opartej na niskich kosztach Przyzwolenie na reaktywny styl działania PIP Obawy przed oporem pracodawców

24 Rynek sektora prywatnego: jaki jest każdy widzi?

25 Zatrudnieni wg sektorów własności w tys.

26 Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto wg sektorów w złotych

27 Charakterystyka pracy w sektorze prywatnym Małe i średnie firmy Prymat kontraktu indywidualnego nad zbiorowym Stosunki pracy: twarzą w twarz Patriarchalny styl kierowania Familiaryzm