Prof. dr hab. Zbigniew Olesiński Instytut Zarządzania Wydział Zarządzania i Administracji Animacja inicjatyw klastrowych Projekt pn. „Centrum Rozwoju Klastrów Świętokrzyskich” jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i ze środków budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 2.6. „Regionalne Strategie Innowacyjne i transfer wiedzy”.

Schemat potencjalnych relacji w sieci lokalnej Samorząd lokalny regulatorzy banki ośrodki naukowo-badawcze przedsiębiorstwa organizacje wspierania biznesu

Zarządzanie wiedzą w sieci relacji międzyorganizacyjnych Zarządzanie wiedzą w sieci relacji międzyorganizacyjnych. Model podnoszenia konkurencyjności przedsiębiorstw w sieci (MPK – PS) – I Wiedza i innowacje Kapitał intelektualny organizacji Kapitał organizacyjny K.L. K.spol. Struktura wewnętrzna Struktura zewnętrzna ZAUFANIE Konkurencyjność sieci relacji międzyorganizycyjnych koncepcja zarządzania wiedzą Źródło: Opracowanie własne

Analiza konkurencyjności i innowacyjności badanych klastrów Klaster, bądź jego zalążek Liczba przebadanych przedsiębiorstw, instytucji otoczenia, urzędów, itp. Wskaźniki konkurencyjności Zdolność do nawiązywania relacji Zdolność do wytwarzania nowych produktów i usług Grono turystyczno - targowe, m.in. Klaster Słońce Regionu, Grono Targowe Kielce 240 1,8 1,18 Grono usług budowlanych 234 1,15 1,04 Grono odlewnicze 47 1,06 1,02 Klaster ogrodniczo – spożywczy, sadowni-czy 271 1,08 0,94 Klaster medyczny 72 0,83 0,89 Inne przedsiębiorstwa 55 0,49 0,46 RAZEM 919 Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Udział władz samorządowych (urzędów Miast i Gmin) w procesie budowy klastrów (gron) według odpowiedzi respondentów

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań Legenda: a) firma nie planuje żadnych zmian b) zdobycie nowych rynków zbytu/kontrahentów c)utrzymanie dotychczasowych rynków zbytu /kontrahentów d) pozyskanie wykwalifikowanej kadry e) rozwój nowej usługi, produktu, technologii f) opracowanie nowego produktu, usługi, technologii g) zmiany organizacyjne, zmierzające do usprawnienia funkcjonowania firmy h) inwestycje w maszyny urządzenia i) inwestycje w maszyny, urządzenia, sprzęt komputerowy o charakterze innowacyjnym j) skorzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Źródło: Obliczenia własne na podstawie przeprowadzonych badań

Podstawą przeprowadzenia badań 92 mikroprzedsiębiorstw w województwie świętokrzyskim była identyfikacja szans wzrostu konkurencyjnego. Analiza wyników badań umożliwiła określenie strategii mikroprzedsiębiorstw, stanu finansowego, możliwości inwestycyjnych oraz zaawansowania w innowacyjne zmiany. W badaniach analizowano 92 mikroprzedsiębiorstwa funkcjonujące w województwie świętokrzyskim. Najliczniejszą grupę stanowił mikrofirmy zajmujące się naprawami, następnie mkrofirmy branży budowlanej, która posiada strategiczne znaczenie dla rozwoju regionu. Branże usług fryzjersko-kosmetyczny oraz usług hotelarskich, gastronomii i turystyki stanowiły nieliczną grupę. W odniesieniu do badań przeprowadzonych przez GUS taki rozkład badawczy pozwolił na podkreślenie specyfiki Mikroprzedsiębiorstwa naprawcze zajmują się nowoczesną działalnością, taką jak recykling komputerów a także świadczą usługi informatyczne jak mikropodmioty, których właścicielami są: Andrzej Szydło, Karol Pyka. W ramach tej działalności rozwijają się usługi napraw elektronicznych („Info – DS”) Usługi naprawcze świadczone przez świętokrzyskie mikropodmioty posiadają wysoki stopień innowacyjności dzięki wybranej niszy rynkowej. Mikroprzedsiębiorcy wyróżniali się wysokimi umiejętnościami świadczenia usług i znajomością potrzeb klienta lokalnego rynku. Właściciele zatrudniają jedynie siebie lub niewielką liczbę pracowników (do czterech osób). W ten sposób mikroprzedsiębiorstwa działające w tym segmencie są zdeterminowane wiedzą i wyróżniającymi się, nietypowymi umiejętnościami właścicieli-pracowników

Badani mikroprzedsiębiorcy mając świadomość tych ograniczeń chętniej uczestniczą w szkoleniach mających na celu pozyskanie środków rzeczowych w postaci urządzeń i specjalistycznego sprzętu poprzez który mogą zrealizować cele strategiczne. Mikroprzedsiębiorczy prowadzący działalność usług naprawczych częściej swój sukces konkurencyjny identyfikowali z własnymi umiejętnościami, wzrostem znaczenia wiedzy oraz zainteresowani byli środkami unijnymi na rozwój inwestycji, technologii, techniki. Innym przykładem mikroprzedsiębiorstw zaliczonych do grupy usług naprawczych były zakłady wulkanizacyjne, mechaniczne, naprawy pojazdów, montowania tachografów (PHU Euro-Gum Bogusław Nowak, Serwis Tachografów Piotr Grabowski, PHU-Spot Michał Gaweł). W mikropodmiotach tych duża rolę w działalności i wyznaczeniu strategii na przyszłość odegrały umiejętności, kontakty, kapitał społeczny i hobbystyczne zaangażowanie mikroprzedsiębiorców. Cechy te wyróżniały strategie działania tych mikroprzedsiębiorców na rynku lokalnym. Bardzo niskim poziomem inwestycyjnym, innowacyjnym i pesymistycznym podejściem do dalszej strategii działalności charakteryzowali się mikroprzesiebiorcy świadczący usługi transportowe (Transport Drogowy Towarów Stanisław Wojtasiński, Taksówka Bagażowa Nr 1 Józef Rogula, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Adam Salwa) Problemy logistyczne, ceny benzyny, wysoki podatek VAT, szczególnie dotkliwie hamują wzrost konkurencyjny tych mikroprzedsiebiorstw. W kategorii mikroprzedsiębiorstw trudniących się usługami naprawczymi wśród badanych mikropodmiotów 11 pochodziło z Kielc i po jednym ze Stąporkowa, Skarżyska Kamiennej, Niekłania, Kazimierzy Wielkiej, Tumlina Wykienia, Włoszczowic, Kostomłotów, Piekoszowa i Leszczyn. Badania wykazały iż wyższy stopień innowacyjności i konkurencyjności charakteryzował mikrofilmy pochodzące z centrum województwa świętokrzyskiego.

Mikropodmioty zajmujące się produkcją budowlaną wykonują konse4rwację i modernizację dróg, tak jak Zakład Konserwacji Dróg „Trafik”, świadczą usługi kompleksowo budowlane (np.: Kielecka Grupa Inwestycyjne, Przedsiębiorstwo Budowlane KAMBUD, Firma Budowlana Katarzyna Stodulska), prowadzą usługi wysokościowe i remonty, biura projektowe (Biuro Kosztorysowe Maria Siwek) lub handlują materiałami i sprzętem budowlanym, remontowym Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Dominik Nawara, Eko Wat Anna Miszczyk Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe SANI-PLAST). Powstanie i rozwój tych mikroprzedsiebiorstw ma strategiczne znaczenie dla województwa świętokrzyskiego, które przemysł budowlane mają wpisane w tradycje regionu. Na terenie województwa świętokrzyskiego funkcjonują cementownie, gipsownie, kopalnie margli i wapienia, które wpływają na rozwój „białego zagłębia” lub klastrów budowlanych. W grupie mikroprzedsiębiorstw produkcji budowlanej mikroprzedsiębiorcy realizują inwestycje w oparciu o kapitał własny lub kredyty bankowe. Duże koszty działalności, a przede wszystkim inwestycji mikroprzedsiębiorstw tej branży mogłoby zostać wyeliminowane poprzez pomoc publiczną polegającą na tworzeniu systemu tanich kredytów i gwarancji bankowych oraz zaangażowanie organizacji wsparcia biznesu w promowanie eksportu oraz pokonanie barier w dostępie do środków unijnych. Mikroprzedsiębiorcy tej branży w roku 2007 złożyli najwięcej wniosków o finansowanie inwestycji z programu 3.4. Mikroprzedsiębiorstwa ZPORR. Barierami rozwoju mikroprzedsiębiorstw produkcji budowlanej były wysokie podatki na materiały i usługi budowlane, które wzrosły po zintegrowaniu Polski z Unią Europejską, brak wykwalifikowanej siły roboczej, gdyż pracownicy wyjechali do Irlandii, Wielkiej Brytanii i Niemiec. W strategii rozwoju konkurencyjnego mikroprzedsiębiorców trudniących się produkcją budowlaną dominowała niepewność i wrogość wobec zmian o charakterze współpracy z dużymi podmiotami, które mogłyby stanowić lidera klastra. Mikroprzedsiębiorcy obawiają się wchłonięcia przez duże podmioty posiadające zasoby i potencjał konkurencyjny (np.: istnieje obawa przed firmami MITEX S.A., Echo Investment, które nalezą do Sołowowa).

Mikropodmioty jednoczeń odczuwają dyskomfort braku kontaktów zagranicznych i chciałyby powiększyć eksport do krajów Unii Europejskiej z drugiej strony obawiają się utraty samodzielności i kosztów takich przedsięwzięć. Większość mikroprzedsiębiorców w swoich strategiach uwzględnia rozwój i powiększenie rynku lokalnego. Stopień ryzyka związany z powiększeniem rynku zbytu w oparciu o eksport wydaje się im tak ryzykowny iż wolą poprzestać na działalności na mniejszych i poznanych dobrze rynkach lokalnych. Badania wykazały iż mimo obaw mikroprzedsiębiorcy tej grupy mają największe szanse rozwoju inwestycji rzeczowych i technologicznych w oparciu o projekty twarde finansowane w latach 2007-2014. Większość, bo aż 9 mikropodmiotów badanych w tej grupie pochodziła z Kielc oraz po jednym z Zagnańska, Tumlina Wykieni, Suchedniowa, Miedzianej Góry, Chomentowa, Samsonowa-Ciągłych, Kostomłotów. Wszystkie mikroprzedsiębiorstwa bez względu na miejsce działalności wykazały wysoką innowacyjność w inwestowaniu w surowce, maszyny i technologię budowlaną. Liczba badanych mikropodmiotów zarówno handlu spożywczo-przemysłowego jak i usług innych była identyczna i wynosiła 13. Przeprowadzone badania wykazały iż mikropodmioty funkcjonujące w tych grupach są najmniej innowacyjne. Strategia rozwoju mikrofilm handlu spożywczo-przemysłowego ukierunkowana jest na powiększenie liczby klientów, co dotyczy przede wszystkim sklepów ogólnospożywczych („Metro”, Sklep Spożywczo-Przemysłowy Bożena Podstawka) i dywersyfikację produktu (np.: Pracownia Cukiernicza M. i H. Jemioł, Michelle Moda Damska Izabela Żołądek). Mikroprzedsiębiorcy zajmujący się handlem spożywczo-przemysłowym często wykorzystują strategię specjalizacji poprzez którą wprowadzają własne innowacje promocyjne lub organizacyjne. Przykładem takiej działalności jest Sklep Turystyczny Bergson Wojciecha Józefika, którego przewagę konkurencyjną stanowi bardzo dobra jakość towaru i nisza w której rozwija działalność. Mikroprzedsiębiorstwa handlowe będą dążyć do otwarcia kilku sklepów, różnicowania produktów pod względem asortymentu lub wysokiej jakości. Plany strategiczne związane z wdrożeniem zmian technologicznych i technicznych posiadają mikropodmioty, które łączą produkcję ze sprzedażą, takie jak PPHU Grzegorz Boszczyk Ubojnia Drobiu, PHU Kopi Serwis Piotr Walas, Piekarnia u Ochenduszków.

Większość badanych mikrofilm, to jest 8 funkcjonuje w Kielcach Większość badanych mikrofilm, to jest 8 funkcjonuje w Kielcach. Inne mikroprzedsiębiorstwa prowadzą działalność poza miastem i centrum województwa: Piekoszów, Podzamcze Piekoszowskie, Jeziorka, Bilcza, Kazimierz Wielka. W zasadzie nie istnieją wielkie różnice między konkurowaniem w mieście lub poza nim. Mikroprzedsiębiorstwa z Kielc podlegają większej presji konkurencyjnej stąd stosowane przez nie strategie konkurencyjne polegają na dywersyfikacji produktu lub zaproponowaniu klientowi wyższej jakości. Mikropodmioty funkcjonujące poza miastem swoją przewagę konkurencyjną opierają na znajomości i idealnym dopasowaniu do potrzeb lokalnego klienta oraz odnajdywaniu nietypowych nisz rynkowych, takich, które niewystępowały do tej pory na danym rynku. Zmiany innowacyjne najczęściej polegały na zakupie sprzętu i oprogramowania komputerowego, zastosowaniu innych form promocji, montowaniu kas fiskalnych i zatrudnianiu większej liczby personelu. Kolejną grupą najliczniej reprezentowanych badania mikroprzedsiębiorstw były usługi inne. Mikropodmioty zaliczone do tej grupy posiadały najbardziej wyrafinowaną specyfikę działalności wyróżniającą te mikropodmioty od innych. Klasyfikowanie mikroprzedsiebiorstw do tej grupy polegało na znalezieniu wyróżniającej je niszy działalności lub specyficznego produktu, którym dysponowały. Mikroprzedsiębiorstwa z tej grupy badanych zajmowały się sprzedażą leków (Punkt Apteczny Iwona Knez), fotografiką (VENA Studio), leczeniem (Praktyka Stomatologiczna Inga Swat-Kawczyńska), nauką jazdy (Szkoła Jazdy FART), oferowaniem produktów spożywczych (PHU Roma), działalnością wydawniczą (Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia), energetyką (PHU Energia Jarosław Socha). Wśród badanych mikroprzedsiębiorstw grupa usług innych była najbardziej zróżnicowana pod względem działalności. Wspólnym ogniwem łączącym te mikropodmioty była ich wysoka innowacyjność i zaangażowanie we wprowadzenie zmian technicznych i technologicznych finansowanych także z programów i projektów Unii Europejskiej. Badane mikroprzedsiębiorstwa pochodziły w większości z Kielc bo aż 4. Inne mikropodmioty funkcjonowały: 3 w Sandomierzu i po jednym w Starachowicach, Skarżysku-Kamiennej, Stąporkowa, Piaseczna, Samsonowa, Ćmińska. Miejsce działalności w przypadku miikrofirm z grupy usług innych nie odgrywał żadnej roli w podejmowanych przez nie: strategiach, inwestycjach, sytuacji finansowej, innowacjach

Ekspansywny rozwój i niezwykle wysoka konkurencyjność charakteryzowała mikroprzedsiębiorstwa świadczące usługi finansowe w województwie świętokrzyskim. Intensywne inwestycje i wzrost znaczenia zmian innowacyjnych dominowały w tych mikroprzedsiębiorstwach, gdzie w latach 2005-2007 najszybciej wzrastało zatrudnienie najbardziej wykwalifikowanych specjalistów, liczba szkoleń i przedsięwzięć edukacyjnych, zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego i programów finansowo-ksiegowych. Przykładem takich mikrofilm były: Biuro Finansowo-Kredytowe Anna Ruszała, Kancelaria Finansowo-Ksiegowa Barbara Kowalska, Biuro Rachunkowe Anna Lis. Strategia wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw finansowych polegała na zaproponowaniu kompleksowej obsługi rachunkowej klientowi, czyli połączeniu doradztwa z prowadzeniem księgowości i działalności ubezpieczeniowej. Zastosowanie takich strategii działania miało miejsce w Przedsiębiorstwie Konsultingowo-Usługowo-Handlowym MAURUS, Multiinwestments, Biuro Ubezpieczeń Insula Risk Iwona Wieczorek, Pośrednictwo Ubezpieczeniowe Agnieszka Bydlińska, Biuro Pośrednictwa ANSED Anna Sadocha. Strategia wzrostu konkurencyjnego tych mikropodmiotow według opinii badanych zależy od ustawicznego kształcenia, zdobywania nowoczesnej wiedzy na temat polskiego prawa podatkowego i umiejętności rozwiązywania problemów klientów. Mniejsze znaczenie posiadają lokalizacja i zasoby, którymi mikrofirma dysponuje. Badane mikroprzedsiebiorstwa prowadziły działalność na obszarze całego województwa, niekiedy kraju, a miejscem ich zarejestrowania były: w siedmiu przypadkach Kielce, pojedynczymi przypadkami były Skarżysko-Kamienna, Zgórsko, Pierzchnica, Sandomierz. Według opinii badanych najważniejsze w budowaniu strategii sukcesu mikroprzedsiębiostw finansowych jest kapitał zaufania klienta, lojalność mikrofirmy wobec klienta i specjalistyczna wiedza. Czynniki te stanowią podstawę intensywnego rozwoju mikroprzedsiebiorstw finansowych w województwie świętokrzyskim w ostatnich latach. Większość z badanych mikroprzedsiębiorstw ze względu na specyfikę świadczonych usług uczestniczyła lub doświadczyła rozliczania części lub całości projektów współfinansowanych przy udziale Unii Europejskiej. Posiadając takie doświadczenia mikroprzedsiębiorstwa chcą aplikować po środki unijne w latach 2007-2014. Badani mikroprzedsiębiorcy pytani o przyczyny niskiego wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw województwa świętokrzyskiego wskazywali na bariery makroekonomiczne oraz niską efektywność pomocy publicznej. Barierami makroekonomicznymi według badanych mikroprzedsiebiorców świadczących usługi finansowe były turbulencje w otoczenia w zakresie podatków, niejasnych i zmieniających się przepisów podatkowych, zbyt wysoki VAT dla mikroprzedsiebiorców, restrykcyjne prawo pracy i świadczeń ZUS i problemy związane z aplikowaniem, otrzymaniem i rozliczeniem projektów współfinansowanych z budżetu państwa i Unii Europejskiej

Poziom produkcji przemysłowej w Polsce po 1990 roku wykazywał spadkowe tendencje rozwojowe, co wyrażało się słabą kondycja finansową, niską stopą inwestowania i innowacji. W przeprowadzonych badaniach mikroprzedsiębiorstwa produkcji przemysłowej zajmowały się wyrobami kamieniarskimi (np.: Kamieniarstwo Agnieszka Bąk), produkcją opakowań i kątowników (np.: Zakład Opakowań i Kątowników Tekturowych MONA), stolarką (np.: „Werokart” spółka jawna) produkcją wyrobów metalowych (np.: Metal-Max Anna Kaniowska, Cezary Rajfura) elementów dachowych (np.: Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe Resbud), produkcja filtrów wodnych (Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe Antonina). Mikropodmioty zajmujące się produkcją przemysłową wzrost konkurencyjności identyfikują ze sprzyjającymi warunkami rozwoju, takimi jak: dostęp do korzystnej lokalizacji, czyli tanich gruntów pod inwestycje, infrastruktury poprzemysłowej i transportowej. Mikroprzedsiębiorstwa z tej grupy badanych budują strategie wzrostu konkurencyjności w oparciu o nowoczesny i poszukiwany obecnie produkt jakim są filtry do sprzętu AGD, trendy ekologiczne, do których należą tekturowe zamiast foliowych opakowania na produkty spożywcze sprzedawane w sieci sklepów TESCO, REAL. Badania wykazały iż mikroprzedsiębiorstwa produkcji przemysłowej podążają za nowoczesnymi trendami konkurencyjności organizacji. Turbulencje otoczenia zewnętrznego wpływają na dostosowanie mikropodmiotów do zmian stylu, mody i kultury panujących na rynku globalnym. W tych działaniach mikropodmioty produkcji przemysłowej poszukują swoich szans budowania przewag konkurencyjnych. Genezą powstania mikropodmiotów produkcji przemysłowej działających w województwie świętokrzyskim były zmiany społeczno-gospodarcze lat 90-tych. Mikroprzedsiębiorstwa metalowe i kamieniarskie stanowią pozostałości po restrukturyzowanych i prywatyzowanych państwowych przedsiębiorstwach. Prywatni właściciele mikropodmiotów na bazie pozostałych surowców mineralnych i hal produkcyjnych wybudowali nowe budynki i wymienili przestarzałe urządzenia potrzebne do obróbki kamienia lub metalu. Obecnie w strategii konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw tej grupy dominują cele związane ze zdobyciem certyfikatów jakości, zatrudnieniem fachowej siły roboczej i rozwinięciem działalności na poza lokalne rynki. Na bazie istniejących potrzeb rynkowych i dostępnych zasobów powstały nowe mikroprzedsiębiorstwa stolarskie i produkcji elementów dachowych, okien, stolarki wykończenia wnętrz. Mikropodmioty z grupy produkcji przemysłowej w większości prowadziły poza centralną działalność, co było spowodowane mniejszymi kosztami gruntów i łatwiejszym dostępem do powierzchni produkcyjnych. Wśród badanych mikroprzedsiębiorstw jedynie 2 zarejestrowane pochodziły z Kielc a inne z Skarżyska Kamiennej, Tumlina Wykieni, Kazimierzy Wielkiej, Chęcin Janowa, Niestachowa.

Zgodnie z Regionalną Strategią Innowacji Województwa Świętokrzyskiego na lata 2006-2013 ekspansywnie rozwijają się mikroprzedsiębiorstwa usług hotelarskich, gastronomii, turystyki. Apogeum powstawania i rozwoju mikropodmiotów w tej grupie przypadło na lata 2004-2007, kiedy właśnie najwięcej złożono wniosków o dofinansowanie projektów współfinansowanych przy udziale programów Unii Europejskiej. Od roku 2008 rozwój usług hotelarskich, gastronomii, turystyki finansowany jest z Programu Rozwoju Polski Wschodniej. Celem tego Programu jest pobudzenie aktywności i wzrost konkurencyjności najbiedniejszych regionów Polski Wschodniej, do których należy województwo świętokrzyskie. Program ten obejmuje miedzy innymi wybudowanie ścieżki rowerowej łączącej możliwość zwiedzania najciekawszych pod względem kultury, geografii i historii miejsc w pięciu województwach Polski Wschodniej: województwa podlaskiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego. Województwo świętokrzyskie uczestniczy w tym Programie przygotowując trasę wycieczkową „Szlakiem Cystersów”. Wzrost szans konkurencyjnych mikroprzedsiębiorstw z grupy usług hotelarskich, gastronomii, turystyki nastąpił poprzez wyłonienie się lidera reprezentującego mikropodmioty. Liderem tym zostało Grono Targi Kielce, które jako izba jest organem reprezentującym podmioty branży hotelarskiej, gastronomicznej, turystyki, organizacje szkolące, władze lokalne Prezydenta Miasta, Urząd Marszałkowski. Podmioty te współpracują ze sobą nad wypracowaniem wspólnej strategii wzrostu konkurencyjnego podmiotów tworzących grono. Przebadane mikropodmioty zajmują się agroturystyką, świadczą usługi hotelarskie (Hotel Restauracja „Bar pod Jaskółką”, Hotel „Pod Ciżemką”), a ponadto są to: Dom Weselny „Amorek”, Kawiarnia Artystyczna „Dziurka” oraz wyciąg narciarski. Zarówno obowiązujące trendy jak również nadarzające się szanse wpłynęły na wzrost zainteresowania tych mikropodmiotów programami pomocowymi Unii Europejskiej. Wzrost konkurencyjny w przypadku mikropodmiotów wymaga rozbudowania bazy hotelowej, lepszego oznakowania zabytków, współpracy mikropodmiotów z gminami w zakresie promocji, szczególnie poszerzonej o kraje Unii Europejskiej. Miikroprzedsiębiorstwa z tej grupy funkcjonują w Tumlinie Osowie (dwa mikropodmioty), Kielcach, Tumlinie Podgrodziu, Łopusznie, Sandomierzu. Badania wykazały iż mikropodmioty z grupy turystyki, gastronomii i hotelarstwa działają najczęściej na rynku lokalnym, w najbliższym otoczeniu zabytków historycznych, geograficznych, kulturowych, co może stanowić ich słabość. Mikropodmioty z tej grupy najszybciej nawiązują kontakty i relacje międzyorganizacyjne a współpraca z władzami lokalnymi zwiększa ich sukces konkurencyjny.

Mikroprzedsiębiorstwa, których domeną było świadczenie usług fryzjersko-kosmetyczne stanowiły najmniej liczną grupę badanych. Największa barierą rozwoju tych mikropodmiotów był brak kapitału finansowego na rozwój działalności. Rozwój mikroprzedsiębiorstwa te pojmowały jako inwestycje w nowe, lepiej przystosowane lokale, dywersyfikację i zwiększenie liczby wykonywanych usług oraz inwestycje w urządzenia i sprzęt specjalistyczny, zatrudnienie fachowców i zwiększenie naciskana promocję działalności. Najbardziej rozwojowy wśród badanych był Salon Fryzjerski „Gracja” oraz „Salon Urody dr Belter”, „Kosmetyka Magdalena Młynarczyk” których właściciele oferują pełną gamę usług fryzjersko-kosmetycznych. Usługi te charakteryzuje wysoka jakość, gdyż są idealnie dopasowane do potrzeb klienta i wykonywane ORĖAL Paris.są oryginalnymi kosmetykami znanych marek światowych, takich jak L W strategii konkurencyjnej salony fryzjersko-kosmetyczne deklarowały zintensyfikowanie inwestycji w innowacje rzeczowe, które mają postać zakupu sprzętu, udoskonalenia lokalu, poszerzenia oferty świadczonych usług, otwarcia drugiego salonu, inwestycji w polepszenie techniki świadczonych usług, zatrudnienie specjalistów. Strategia wzrostu konkurencyjności mikroprzedsiębiorstw fryzjerko-kosmetycznych polega na ukierunkowaniu ich działalności na świadczenia usług wypełniających lukę rozwoju usług okołoturystycznych w regionie. Budowanie strategii konkurencyjność, której podstawą jest taki właśnie kierunek działań stanowi potencjał badanych mikrofirm fryzjerko-kosmetycznych. Mikroprzedsiębiorcy specjalizujący się w świadczeniu usług fryzjerko-kosmetycznych realizując cele strategiczne mają świadomość istotnego znaczenia umiejętności i nowoczesnej wiedzy dlatego bardzo chętnie uczestniczą w szkoleniach. Strategie rozwoju inwestycji i innowacji pragną realizować z pomocą funduszy i programów europejskich. Badania wykazały iż sami nie czują się na siłach aby sprostać wyzwaniom biurokratycznym dlatego w procedurze otrzymania i rozliczenia projektów unijnych potrzebują pomocy zdolnych menedżerów. Mikrofirmy świadczące usługi fryzjerko-kosmetycznych deklarowały w tym zakresie potrzebę współpracy z organizacjami nauki i organizacjami wsparcia biznesu. Przeprowadzone badania nie wykazały różnic miedzy mikroprzedsiebiorstwami funkcjonującymi w centrum województwa jak i poza centrum. Z zakresu tej grupy mikropodmiotów zgodę na ujawnienie nazw w badaniach udzieliły mikrofirmy z Kielc i Stąporkowa, Radomyśla. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być stosowana strategia mikroprzedsiębiorstw fryzjerko-kosmetycznych, która opiera się na znajomości potrzeb lokalnego rynku i w ten sposób idealnym dopasowaniu do życzeń klienta, wysokimi umiejętnościami zastosowania innowacyjnych usług i preparatów.

Dziękuję Państwu za uwagę