W.4 Metody i techniki w badaniach pedagogicznych Dr Joanna Świątkiewicz Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu

Podstawowe terminy Metoda badawcza Techniki badawcze Narzędzia badawcze Czynności badawcze Pomiar zmiennych Gromadzenie danych empirycznych

Metody, techniki i narzędzia Metoda badań to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego (działania zjednoczone celem i ogólną koncepcją badań) Technika badań to czynności praktyczne, regulowane wypracowanymi dyrektywami, pozwalające na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów (czynności określone przez dobór metody) Narzędzie badawcze to przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badawczej (np. kwestionariusz ankiety lub wywiadu, skale do testowania, test socjometryczny, arkusz lub dziennik obserwacji)

Typologie metod badawczych

Metody badań (wg M. Łobockiego) Obserwacja Metoda szacowanie Eksperyment pedagogiczny Testy osiągnięć szkolnych Metody socjometryczna Analiza dokumentów Metoda sondażu Metoda dialogowa Metoda biograficzna 1. Metoda monograficzna 2. Metoda indywidualnych przypadków

Metody zbierania danych (wg K. Rubachy) Obserwacja ilościowa Ankieta Metody testowania Wywiad Obserwacja etnograficzna Przeszukiwanie źródeł wtórnych

Metody badań ilościowych i jakościowych Eksperyment pedagogiczny Monografia pedagogiczna Metoda indywidualnych przypadków Metoda sondażu diagnostycznego Obserwacja uczestnicząca Otwarty wywiad pogłębiony (wywiad narracyjny, historia mówiona) Dyskusja grupowa

Metody badań pedagogicznych

Metody badań pedagogicznych (wg T. Pilcha i T. Bauman)

Wybrane techniki badawcze

Rodzaje technik badawczych

Obserwacja Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń: jest czynnością jednostronną – angażuje tylko badającego, którym powoduje dążenie do spostrzegania określonych zachowań, przedmiotów itp., celowa – polega na poszukiwaniu odpowiedzi na postawione pytania badawcze – badacz musi wiedzieć co obserwować, planowa – oznacza objęcie obserwacją uprzednio przygotowanego rejestru cech, zjawisk, systematyczna – uwzględnia się właściwy czas trwania i częstotliwość przeprowadzanych obserwacji, krytyczna – odrzuca się spostrzeżenia nieistotne.

Co obserwować? zachowania niewerbalne – ruchy ciała wykonywane przez organizm, będące ekspresją motoryczną inicjowaną przez różne części ciała. Obserwowanie zachowań niewerbalnych pozwala na uzyskanie danych, które można wykorzystać do potwierdzenia, zaprzeczenia lub zastępowania przekazów słownych zachowania przestrzenne – działania jednostki zmierzające do strukturalizacji przestrzeni, która ją otacza. Mogą być wskaźnikiem kulturowo zorientowanych norm społecznych i włącza się je do badań dotyczących zachowań interpersonalnych występujących w różnych warunkach fizycznych zachowania parajęzykowe – pozatreściowe aspekty zachowania – szybkość mówienia, głośność, tendencja do przerywania, specyficzne akcentowanie stanowią istotne źródło danych – są to dodatkowe zachowania werbalne, „język ciała” zachowania językowe – odnoszą się do obserwowanej treści wypowiedzi i różnorodnych właściwości komunikacji werbalnej

Rodzaje obserwacji Obserwacja otwarta, swobodna – stosuje się w badaniach środowiskowych, daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. To początkowy etap każdej planowej działalności badawczej. Służy sformułowaniu zagadnień wstępnych, hipotez roboczych, nieodzowny etap przygotowawczy w sondażu diagnostycznym – nie kontrolowana Obserwacja systematyczna – kontrolowana obserwacja bezpośrednia (badania prowadzi jedna osoba, wykonując wszystkie czynności związane z takim poznaniem) lub pośrednia (prowadzona przez zespół badaczy) - konieczna wysoka standaryzacja Techniki gromadzenia materiałów: niestandaryzowane – notatki, opisy, rejestracja dźwiękowa lub fotograficzna, audiowizualna – obserwacja niekontrolowana arkusz obserwacyjny – to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami dziennik obserwacji – kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawienia się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach, prowadzonych w postaci zapisów dziennych

Wywiad Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz Czynność dwustronna oparta na bezpośrednim kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad Wywiad skategoryzowany – według określonego planu – liczba pytań, sposób ich formułowania, brzmienie, kolejność zadawania są identyczne dla wszystkich respondentów. Wywiad nieukierunkowany, nieskategoryzowany – badacz ma wiele swobody w formułowaniu pytań oraz zamienianiu ich kolejności , a nawet pogłębianiu pytań przez stawianie dodatkowych Wywiad jawny – osoba badana jest poinformowana o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu – musi być on skategoryzowany Wywiad ukryty – badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy – tematy drażliwe

Ankieta Ankieta to technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera Przykładowe techniki ankietowe: Ankieta pocztowa – kwestionariusz wysyła się pocztą, zwrot następuje tą samą drogą; wysyłane są one do próby adresowej, na adresy zgłoszone, Ankieta prasowa – kwestionariusz drukowany jest w prasie, zwrot odbywa się pocztą, Ankieta audytoryjna – badanych zbiera się w jednym miejscu; ankieta wypełniana jest pod nadzorem badacza, zwrot następuje do urny.

Techniki projekcyjne Techniki projekcyjne służą do badania osobowości, polegają na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację. Jest to wprowadzenie między badającego, a badanego czynnika celowo dobranego, co do którego można żywić nadzieję, że wywoła w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne - charakter reakcji, ich siła, natężenie, trwanie stanowią właśnie przedmiot zainteresowań badacza. Techniki projekcyjne werbalne – polegają na kojarzeniu słów, kończeniu zdań lub odpowiedziach na specjalne pytania. Techniki projekcyjne obrazkowe – polegają na opisywaniu treści podsuniętych obrazków, konsekwencji przedstawionych scen lub przyczyn, które do przedstawionej sytuacji doprowadziły.

Techniki socjometryczne Socjometria jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych Techniki socjometryczne pozwalają badać małe grupy, dostarczając informacji o zjawiskach zachodzących wewnątrz grupy: rola jednostek w grupie, związki emocjonalne między członkami, zmiany grupy pod wpływem pewnych czynników, różnice między grupami, ich natura i znaczenie wychowawcze, skutki zabiegów wychowawczych, struktura wewnętrzna grupy dostarczają informacji i wiedzy instrumentalnej koniecznych do czynności wychowawczych, kierowania rozwojem emocjonalnym i społecznym jednostek i grup wychowawczych, wymagają dużych kwalifikacji interpersonalnych, taktu.

Badanie dokumentów Badanie dokumentów i materiałów to technika badawcza służąca do gromadzenia wstępnych, opisowych, ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym, jest to również technika poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach, samodzielnie rzadko może występować w roli instrumentu naukowego poznania, opiera się na krytycznej ocenie badanego dokumentu.

Rodzaje dokumentów Dokumenty archiwalne – źródło nieinwazyjnych danych: dane aktuarialne – zawierają dane o cechach demograficznych populacji, statystyki urodzin i śmierci, statystyki ślubów i rozwodów; rejestry i inne dokumenty oficjalne – wyroki sądowe, działania legislacyjne, głosy oddane podczas głosowania, decyzje dotyczące budżetu itp.; dokumenty rządowe – i quasi-rządowe – statystyki dotyczące przestępczości, dane dotyczące programów pomocy społecznej, dokumenty szpitalne i raporty meteorologiczne; mass media – artykuły czy informacje o aktualnych wydarzeniach zamieszczone w gazetach i inne informacje przekazywane przez mass media. Dokumenty osobiste: autobiografie (pełna, tematyczna, redagowana), pamiętniki (osobiste, wspomnienia, terminarze), listy, opowiadania.

Analiza treści Analiza treści jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych ; to każda technika wyprowadzenia wniosków na podstawie systematycznie i obiektywnie określonych cech przekazu Zastosowanie analizy treści: opis cech przekazu, wyprowadzanie wniosków o nadawcy przekazu, jego poprzednikach lub przyczynach sformułowania przekazu, wyprowadzenie wniosków o skutkach, jakie dany przekaz wywiera na jego odbiorców.

Analiza danych wtórnych Wtórna analiza danych odwołuje się do wyników uzyskanych na podstawie analizy danych zebranych przez innych Powody wykorzystania danych wtórnych: jedyne dostępne źródło danych dla określonych problemów badawczych, można je wykorzystać do celów porównawczych, daje to możliwość dokonania empirycznego opisu długofalowych zmian, stwarza możliwość replikacji badań – powtórzeń, może poprawić pomiar niektórych zmiennych niezależnych, uzyskanie danych wtórnych jest zdecydowanie mniej kosztowne. Ograniczenia wtórnej analizy danych: czasami dane wtórne mogą jedynie w przybliżeniu odpowiadać badaczowi, które chciałby wykorzystać w procesie testowania hipotez, problem dostępu do danych, badacz nie dysponuje wystarczającymi informacjami o tym, w jaki sposób dane zostały zebrane, co jest niezbędne przy określaniu potencjalnych źródeł stronniczości, błędów, czy kłopotów związanych z trafnością wewnętrzną czy zewnętrzną.

Źródła danych wtórnych Szeroko stosowanym źródłem danych wtórnych są dane statystyczne, zwłaszcza pochodzące ze spisów ludności dane zbierane przez urzędy statystyczne http://demografia.stat.gov.pl/BazaDemografia/NSP2002.aspx http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=3960 Kolejnym źródłem danych wtórnych są pomiary nieinwazyjne (niereaktywne) to metoda zbierania danych, która wyłącza badacza z badanych interakcji, zdarzeń i zachowań – np. analizowanie prywatnych i publicznych archiwów, prosta obserwacja (zewnętrznego wyglądu ciała i znaków fizycznych – ubiór, tatuaże, fryzury; analiza zachowań ekspresyjnych; analiza zajmowanych pozycji fizycznych; obserwacja zachowań językowych), analiza śladów fizycznych – pomiar erozji (dotyczy znaków zostawianych po użyciu jakiegoś obiektu) oraz pomiar przyrostu (znaki zostawiane przez ludzi w trakcie ich działań, analiza pozostałości będących efektem jakiegoś ludzkiego zachowania).