Metoda studium przypadku (case study) w badaniach kultury informacyjnej (Information Literacy) na przykładzie projektu EMPATIC Sabina Cisek, Maria Próchnicka Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie XI Forum INT „Człowiek w przestrzeni informacyjnej” Zakopane, 20-23 września 2011

Project funded by the European Commission http://empat-ic.eu/eng/ Project funded by the European Commission under the Lifelong Learning Programme Warsztaty EMPATIC w Krakowie http://informationliteracyintheschoolsector.blogspot.com/

Struktura prezentacji Pytania badawcze Pojęcia Information Literacy Studium przypadku Studium przypadku w dziedzinie Information Literacy – wyniki badań własnych Studium przypadku w projekcie EMPATIC Uwagi końcowe

Pytania badawcze Pytania badawcze – część 1 Pytania badawcze – część 2

Pytania badawcze – część 1. Czy metoda studium przypadku w ogóle występuje w badaniach empirycznych oraz rozważaniach teoretycznych dotyczących kultury informacyjnej? Czy istnieją publikacje metodologiczne z zakresu inib, w których wprost dyskutuje się rolę i znaczenie case study w badaniach nad Information Literacy? Jeżeli tak – jakie opinie są w nich formułowane? Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych problematyki Information Literacy? Co wynika z tych badań, czy ich dążeniem jest przede udoskonalenie praktyki (cel społeczny, utylitarny), czy również rozwój teorii (cel poznawczy)?

Pytania badawcze – część 2. W jaki sposób metoda case study została wykorzystana w projekcie EMPATIC? Do jakich wniosków doprowadziła?

Pojęcia Information Literacy Studium przypadku

Co to jest Information Literacy? Na ten temat istnieje bardzo obszerne piśmiennictwo, ostatnio również w języku polskim, tradycyjne (np. Batorowska 2009) i cyfrowe (np. blog Edukacja informacyjna http://www.edukacjainformacyjna.pl/) Information Literacy = alfabetyzacja informacyjna, edukacja informacyjna, kompetencje informacyjne, kultura informacyjna Sekcja IFLA ds. Information Literacy przyjęła polskie odpowiedniki Information Literacy (2011-08-01) – „edukacja informacyjna” i „kompetencje informacyjne” http://sbp.pl/artykul/?cid=2857&prev=514 SBP – w 2011 roku powstała Komisja ds. Edukacji Informacyjnej http://sbp.pl/sbp/komisje_sekcje_zespoly/komisja_ds_eduk acji_informacyjnej/aktualnosci

Co to jest Information Literacy? Cd. Przykładowa (jedna z wielu obecnie funkcjonujących) charakterystyka Information Literacy: „Edukacja informacyjna to przygotowanie użytkownika do samodzielnego poruszania się w różnych środowiskach informacyjnych, rozpoznawania własnych potrzeb informacyjnych, lokalizowania poszukiwanej informacji, oceniania oraz efektywnego i etycznego wykorzystywania informacji” (SBP, Komisja ds. Edukacji Informacyjnej, http://sbp.pl/sbp/komisje_sekcje_zespoly/komisja_ds_edukacji_informacyjnej/aktualnosci, dostęp 2011-08-26)

Co to jest studium przypadku? Metoda, podejście metodologiczne, strategia badawcza Stosowana powszechnie w nauce, w różnych dyscyplinach – w medycynie, naukach o zarządzaniu, pedagogice, psychologii, socjologii itd. Może mieć różne warianty, funkcje i cele

Co to jest studium przypadku? Cd. Case study = „studium indywidualnego przypadku, w naukach społecznych jedna z głównych procedur badawczych, polegająca na szczegółowej analizie jednego wybranego obiektu lub zjawiska, instytucji lub społeczności” (http://encyklopedia.pwn.pl/) „Jako forma badania, studium przypadku definiowane jest (…) przez zainteresowanie konkretnym zjawiskiem, a nie przez zastosowanie określonych metod gromadzenia danych” (Stake 2009, s. 623).

Rodzaje studiów przypadku (Pickard 2007, s. 86; Silverman 2010, s Rodzaje studiów przypadku (Pickard 2007, s. 86; Silverman 2010, s. 169-170; Stake 2009, s. 627-629) Wewnętrzne albo autoteliczne (intrinsic) studium przypadku Instrumentalne (instrumental) studium przypadku Zbiorowe (collective) studium przypadku

Po co badać przypadki? Dla nich samych, bo są interesujące lub ważne, także ze względów pozanaukowych, np. społecznych (wewnętrzne studium przypadku) Żeby zilustrować głoszone przez nas ogólniejsze koncepcje/teorie, pokazać jak się „przekładają” na indywidualne, konkretne sytuacje, zdarzenia, zjawiska (instrumentalne studium przypadku) Z pobudek heurystycznych, gdy chcemy odkryć nowy problem badawczy, wstępnie sformułować hipotezę, która będzie później rozwijana i testowana w bardziej „klasycznych” badaniach (mieszane albo instrumentalne studium przypadku)

Po co badać przypadki? Cd. Żeby przetestować już istniejące hipotezę, pogląd, teorię. Wówczas sprawdzamy, czy dany przypadek „zachowuje się” zgodnie z ich przewidywaniami. Szczególnie ciekawe jest zbadanie przypadków odchyleń, „kontrprzykładów”, ponieważ ich identyfikacja i analiza może prowadzić do modyfikacji lub nawet obalenia teorii (instrumentalne studium przypadku) Aby zrozumieć sytuacje/zjawiska szersze niż „nasz” przypadek, wyciągnąć wnioski o szerszym zasięgu, czyli – stworzyć teorię, albo przynajmniej pewną generalizację, lub uzyskać uzasadnioną możliwość ekstrapolacji naszych wniosków na inne przypadki (instrumentalne studium przypadku)

Studium przypadku w dziedzinie Information Literacy – wyniki badań własnych Odpowiedź na trzy pytania badawcze

1. Czy metoda studium przypadku w ogóle występuje w badaniach empirycznych oraz rozważaniach teoretycznych dotyczących kultury informacyjnej? Tak, sprawdzone w bazach LISTA – Library, Information Science and Technology Abstracts oraz SSCI – Social Sciences Citation Index with Abstracts (na platformie Web of Knowledge)

Wyszukiwanie w bazie LISTA, w dniu 2011-08-08 Wyrażenie wyszukiwawcze DE „INFORMATION literacy” AND „case study” przyniosło 123 rezultaty z lat 1997-2011 Element DE oznacza wyrażenie z tezaurusa bazy danych LISTA

Wyszukiwanie w bazie SSCI, w dniu 2011-08-23 Wyrażenie wyszukiwawcze Topic=(information literacy) AND Topic=(case study). Refined by: Web of Science Categories=(INFORMATION SCIENCE LIBRARY SCIENCE) Timespan=All Years. Databases=SSCI. Lemmatization=On przyniosło 67 rezultatów z lat 1998-2011

2. Czy istnieją publikacje metodologiczne z zakresu inib, w których wprost dyskutuje się rolę i znaczenie case study w badaniach nad Information Literacy? Jeżeli tak – jakie opinie są w nich formułowane? Odpowiedź na to pytanie oraz pytanie nr 3 jest sformułowana na podstawie analizy 67 publikacji wyszukanych w SSCI. Tak. Są zwolennicy oraz umiarkowani krytycy.

2. Czy istnieją publikacje metodologiczne … cd. Zwolennicy. Do szczególnie interesujących należy opracowanie autorstwa Maryam Nazari (2010), opublikowane w Library and Information Science Research „The case study is a methodology that broadly covers research and practices that tend to describe, implement, or examine IL and/or IL practices in a specific project, program, place or, more broadly, in a specific situation.” Autorka proponuje wykorzystanie studium przypadku do holistycznego opisu zjawisk IL oraz do tworzenia teorii w tym zakresie.

2. Czy istnieją publikacje metodologiczne … cd. Umiarkowani krytycy. Stewart, Christopher (2011). Measuring Information Literacy: Beyond the Case Study. Journal of Academic Librarianship Vol. 37 Issue 3, s. 270-272. Jak mierzymy, oceniamy i pokazujemy działania i osiągnięcia bibliotek akademickich w zakresie kształcenia Information Literacy? Najczęściej – za pomocą case studies, ukazujących udane przedsięwzięcia dotyczące IL. Powinno się je jednak również opisywać w terminologii rezultatów nauczania (learning outcomes) i mierzyć je w sposób bardziej wystandaryzowany, ilościowy, metryczny. Na przykład za pomocą cyklicznego egzaminu SAILS (Standardized Assessment of Information Literacy Skills) https://www.projectsails.org/AboutTest, opracowanego w 2006 w Kent State University w oparciu o standard ACRL Information Literacy Competency Standards for Higher Education i stosowanego obecnie w USA przez ok. 250 instytucji.

Instrumentalne studium przypadku 3. Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych problematyki Information Literacy? Co wynika z tych badań, czy ich dążeniem jest przede udoskonalenie praktyki (cel społeczny, utylitarny), czy również rozwój teorii (cel poznawczy)? Instrumentalne studium przypadku Przykład – (Counts; Fisher 2010), gdzie celem głównym jest rozwój pewnego aspektu teorii zachowań informacyjnych „A case study of a mobile social networking service, called Slam, was used to explore in what ways and to what extent mobile social networking environments serve as information grounds.”

3. Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych problematyki Information Literacy? … cd. Zbiorowe studium przypadku (collective case study, multi-case study) Przykład – (Corrall 2008) „It aims to advance knowledge and understanding of IL strategy development in several ways: first, by moving beyond previous self-reported single-case accounts to an independent comparative multi- case study (…).”

3. Jakie rodzaje studiów przypadku znajdują zastosowanie w badaniach empirycznych problematyki Information Literacy? … cd. Wśród analizowanych 67 publikacji nie ma ani jednych badań o charakterze wyłącznie wewnętrznego, autotelicznego case study. Rozważaniom zawsze przyświeca dążenie do wyciągnięcia wniosków o zasięgu szerszym niż badany przypadek, wniosków praktycznych lub teoretycznych.

Studium przypadku w projekcie EMPATIC Cele i sposoby wykorzystania

EMPATIC= Empowering Autonomous Learning through Information Competencies Międzynarodowy projekt EMPATIC prowadzony jest w ramach europejskiego programu “Uczenie się przez całe życie” – Lifelong Learning Programme. W konsorcjum uczestniczy pięć organizacji z Grecji, Polski, Wielkiej Brytanii, Włoch i Turcji. Okres realizacji projektu stanowią 24 miesiące, od stycznia 2010 do grudnia 2011.

Cele projektu EMPATIC Zgromadzenie i ocena rezultatów wcześniejszych inicjatyw i projektów dotyczących Information Literacy (IL) realizowanych w obrębie czterech sektorów edukacji: oświacie, szkolnictwie wyższym, szkolnictwie zawodowym oraz kształceniu dorosłych, Wykorzystanie zgromadzonych rezultatów, jako swego rodzaju „materiału dowodowego”, w uzyskaniu wpływu na sposób postrzegania problematyki kształtowania kompetencji informacyjnych w wymienionych czterech sektorach edukacji przez decydentów oraz nakłonienie ich do podejmowania działań mających na celu wzmocnienie znaczenia IL w procesie kształcenia formalnego i nieformalnego, Uzyskanie zasadniczego wpływu na przebieg procesów i podejmowania decyzji w odniesieniu do tworzenia nowych paradygmatów kształcenia i reformy podstaw programowych, uwzględniających Information Literacy jako jedną z kompetencji kluczowych

Do jakich celów wykorzystana została metoda case study w projekcie EMPATIC Generalnie: do określenia poziomu dojrzałości systemu kształcenia w zakresie IL w Europie, zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej Detalicznie: do określenia miejsca, w którym system ten się znajduje na drodze do doskonałości i wskazania braków, które wymagają uzupełnienia, wyłonienia i określenia wspólnego zasobu pojęciowego, metodologicznego i metodycznego oraz uzgodnionego sposobu myślenia o IL, zarówno w aspekcie naukowym, edukacyjnym, jak i społecznym, do oceny istniejących przedsięwzięć w zakresie IL, ich rangowania i identyfikowania najlepszych praktyk

Etapy analizy przypadków DESK RESEARCH Diagnoza – stworzenie mapy inicjatyw europejskich, mających za przedmiot kształcenie kompetencji informacyjnych, realizowanych w obrębie wszystkich sektorów edukacji, niezależnie od formy kształcenia (kształcenie formalne lub nieformalne) STRATEGIC MODELLING Wybór przypadków projektów najbardziej reprezentatywnych (illustrative cases) w każdym z czterech sektorów edukacyjnych (po pięć przypadków w każdym sektorze, łącznie 20 przypadków), które zostały poddane analizie jakościowej VALIDATION „Zatwierdzenie” najlepszych praktyk (przy udziale kluczowych interesariuszy zewnętrznych) jako wzorów do wykorzystania w procesie kształcenia umiejętności informacyjnych we wszystkich sektorach edukacji oraz dowodu na korzyści, jakie mogą być w wyniku tego osiągane

Desk research Strategic modelling Validation Ustalenie zasięgu terytorialnego poszukiwań Określenie kryteriów doboru, opisu i analizy projektów IL Dobór źródeł informacji o projektach IL Analiza ilościowa wyselekcjonowanych 87 projektów IL Strategic modelling Ustalenie kryteriów oceny i selekcji illustrative cases Rozszerzenie listy źródeł informacji zaktualizowanie i uszczegółowienie informacji o projektach IL Analiza jakościowa projektów IL i wybór illustrative cases w czterech sektorach edukacji Validation Ocena wyselekcjonowanych illustrative cases przez interesariuszy zewnętrznych Korekta doboru illustrative cases dokonanego w etapie Strategic modelling „Zatwierdzenie” najlepszych praktyk

Uwagi końcowe Metoda case study jest procedurą przydatną zarówno dla udoskonalenia praktyki (bibliotekarskiej, informacyjnej, zarządzania), jak i badań oraz teorii, pod warunkiem, że materiał empiryczny jest wystarczająco bogaty i odpowiednio dobrany, jego analiza wykracza poza podejście zdroworozsądkowe i ma charakter naukowy.

Wykorzystane piśmiennictwo Aaltio, Iiris; Heilmann, Pia (2009). Case Study as a Methodological Approach. W: Encyclopedia of Case Study Research. SAGE Publications. http://www.sage- ereference.com/casestudy/Article_n28.html [dostęp 2010-05-06] Batorowska, Hanna (2009). Kultura informacyjna w perspektywie zmian w edukacji. Warszawa: Wydawnictwo SBP. Corrall, Sheila (2008). Information literacy strategy development in higher education: An exploratory study. International Journal of Information Management Vol. 28 Issue 1, s. 26-37. Counts, Scott; Fisher, Karen E. (2010). Mobile social networking as information ground: A case study. Library and Information Science Research Vol. 32 Issue 2, s. 98-115 . Głowacka, Ewa (1986). Metoda „case study” w badaniach i dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny nr 1, s. 25-32. [Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1]

Wykorzystane piśmiennictwo cd. Mills, Albert J.; Durepos, Gabrielle; Wiebe, Elden (2009). Introduction. W: Encyclopedia of Case Study Research. SAGE Publications. http://www.sagepub.com/booksProdDesc.nav?prodId=Book231721 [dostęp 2010-05-15] Nazari, Maryam (2010). Design and Process of a Contextual Study of Information Literacy: An Eisenhardt approach. Library and Information Science Research Vol. 32, Issue 3, s. 179-191. Pickard, Alison Jane (2007). Research Methods in Information. London: Facet Publishing, s. 85-94. Silverman, David (2010). Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Stake, Robert E. (2009). Jakościowe studium przypadku. W: Denzim, Norman K.; Lincoln, Yvonna S. (red.). Metody badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, t.1, s. 623-654. Stewart, Christopher (2011). Measuring Information Literacy: Beyond the Case Study. Journal of Academic Librarianship Vol. 37 Issue 3, s. 270-272.