GRZYBY: W LESIE W OGRODZIE W DOMU dr Magdalena Bihun Centrum Edukacji Środowiskowej w Małkocinie Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytet Szczeciński GRZYBY: W LESIE W OGRODZIE W DOMU Kliniska Wielkie, 19.10.2009

GRZYBY Grzyby stanowią ogromną, wielogatunkową, szeroko rozpowszechnioną grupę organizmów, która tworzy jedno z królestw obejmujących wszystkie organizmy żywe. Grzyby są organizmami zasiedlającymi różnorodne, pod względem warunków klimatycznych, środowiska.

Grzyby w skali „mikro”

ALTERNARIA

Alternaria kosmopolityczne grzyby z rodzaju Alternaria należą do klasy grzybów niedoskonałych. Najbardziej rozpowszechnione gatunki tego rodzaju to: Alternaria alternata Alternaraia consortiale.

Występowanie Grzyby Alternaria sp. bytują w glebie, na żywych i obumarłych częściach roślin. Obecne są również w mikrośrodowisku pomieszczeń zamkniętych, gdzie możemy je znaleźć w kurzu, kolonizują zawilgocone ściany i parapety okienne. Tolerują dość szeroki zakres temperatur.

Chorobotwórczość Grzyby z rodzaju Alternaria są sprawcami chorób u wielu gatunków roślin. Zaliczane są do fitopatogenów. Powodują plamistość liści, chlorozy i nekrozy.

U ludzi wywołują różnego rodzaju alergie. Są częstym czynnikiem powodującym atopowe zapalenie skóry

BOTRYTIS

Botrytis mikroskopowe grzyby z klasy workowców, nekrotroficzne. Najbardziej znany i rozpowszechniony gatunek to Botrytis cinerea.

Występowanie Botrytis cinerea można zidentyfikować zarówno na żywych jak i martwych organizmach. Może on zasiedlać praktycznie wszystkie części roślin. Najczęściej bytuje na owocach. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest wytwarzanie bardzo trwałych i odpornych na warunki środowiska form przetrwalnikowych.

Chorobotwórczość Grzyby z rodzaju Botrytis są sprawcami groźnych chorób u wielu gatunków roślin, zarówno ogrodowych jak i domowych. Powodują zamieranie wierzchołków pędów, chloriozy i nekrozy l

U ludzi powodują: alergiczne zapalenie dróg oddechowych „winnice w płucach” czyli zapalenie płuc

ASPERGILLUS

Aspergillus (Kropidlak) – rodzaj grzybów z klasy workowców, saprofitycznych, rzadko pasożytniczych. Kropidlaki rozmnażają się za pomocą zarodników umiejscowionych na trzoneczkach, nadających im kształt kropidła.

grzybnia żółto-pomarańczowa Ze względu na zabarwienie grzybni kropidlaki możemy podzielić następująco: grzybnia żółto-pomarańczowa Aspergillus flavus – kropidlak żółty Aspergillus glaucus - kropidlak zielony Aspergillus ochraceus – kropidlak pomarańczowy

grzybnia czerwona Aspergillus ruber – kropidlak czerwony Aspergillus roseus – kropidlak różowy Aspergillus versicolor – kropidlak pomarańczowy

grzybnia zielona Aspergillus versicolor - kropidlak różnobarwny

grzybnia czarna Aspergillus fumigatus – kropidlak popielaty Aspergillus niger – kropidlak czarny

Występowanie Kropidlaki występują w miejscach wilgotnych. Możemy je spotkać zarówno na materii ożywionej: człowiek zwierzęta rośliny jak i nieożywionej: drewno ściany mury

Chorobotwórczość Niektóre gatunki kropidlaka (np. Aspergillus fumigatus) powodują u ludzi choroby zwane aspergilozami. Są to: grzybice skóry grzybice płuc astma oskrzelowa

Zastosowanie Niektóre gatunki Kropidlaków wykorzystywane są w przemyśle. W Azji Aspergillus oryzae, Aspergillus awamorii są wykorzystywane w procesach fermentacji podczas produkcji alkoholu np. z ryżu. W biotechnologii Aspergillus niger służy do produkcji kwasu cytrynowego i różnych enzymów spożywczych.

PENICILLIUM

Penicillium (Pędzlak) – rodzaj grzybów z klasy workowców właściwych. Z grzybni pędzlaka wyrastają pionowo wzniesione strzępki, które na szczycie rozwidlają się wielokrotnie. Na końcach strzępek powstają zarodniki (konidia) – tworzące charakterystyczne dla tych grzybów łańcuszki. Nadaje to strzępkom kształt pędzelków - stąd nazwa grzyba. Konidia służą do rozmnażania bezpłciowego.

Najbardziej znane gatunki pędzlaków: Penicillium candida Penicillium chrysogenum Penicillium citrinum Penicillium claviforme Penicillium digitatum Penicillium expansum Penicillium camemberti Penicillium galucum Penicillium italicum Penicilium marnefeii Penicillium notatum Penicillium olsonii Penicillium roqueforti Penicillium verrucosum

Występowanie Pędzlaki występują przede wszystkim na owocach. Tworzą najczęściej zielonkawy, puszysty nalot.

Chorobotwórczość Pędzlaki mogą wywoływać różnego rodzaju alergie, choroby skóry i dróg oddechowych.

Zastosowanie Grzyby z rodzaju Penicillium wykorzystywane są w: przemyśle farmaceutycznym; z Penicillium notatum otrzymano pierwszy produkowany na skalę przemysłową antybiotyk – penicylinę - stosowany przy zwalczaniu chorób bakteryjnych

w przemyśle spożywczym do produkcji serów (Penicillium roqueforti , Penicillium camemberti, Penicillium candidum, Penicillium glaucum)

Grzyby mikroskopowe zasiedlają źle produkowane i przechowywane produkty spożywcze. Zarówno kropidlaki jak i pędzlaki są organizmami produkującymi mikotoksyny, które zostały zakwalifikowane do grupy najgroźniejszych związków rakotwórczych.

Grzyby w skali „makro”

Szmaciak gałęzisty Duży, nieregularnie kulisty, składa się z krótkiego trzonu wpuszczonego w korzenie porażonego drzewa, od niego odchodzą liczne gęsto ułożone odgałęzienia zakończone łopatkami o gładkiej powierzchni. Na niej są tworzone zarodniki; barwa listków kremowa, z czasem ciemnieją do żółtawej. Grzyb jadalny, bardzo smaczny. Miąższ białawy, woskowaty; zapach przyjemny, korzenny; smak łagodny (orzechowy).

Purchawica olbrzymia Owocniki kulistawe lub nieco spłaszczone, bardzo duże, białe lub białawe. Owocnik z korzeniastym, dość cienkim, białym sznurem grzybni zagłębionym w podłożu. Jadalna. W Polsce raczej nie zbierana. Podobno z dużym powodzeniem można uzyskać "przyjęcie się" purchawicy na przydomowym trawniku przez podlanie go wodą zawierającą zarodniki z dojrzałych, rozmoczonych owocników.

Uszak bzowy Owocniki kształtu miseczkowatego, bardziej nieregularne, pofałdowane, przypominają małżowinę uszną, stąd nazwa. Czerwonobrązowe do oliwkowo-brązowych. Zewnętrzna powierzchnia delikatnie aksamitna, zamszowata . Grzyb jadalny. Miąższ ciemnobrązowy, wilgotny, galaretowaty, elastyczny, bez smaku czy zapachu.

Łysostopek pospolity Kapelusz zmienny w barwie, od bladokremowego do pomarańczowo-brązowego. Powierzchnia gładka, matowa, wilgotna nieco lepka. Blaszki białawe, kremowe lub żółtawe. Trzon czerwonobrunatny.  Jadalny, mało wartościowy, może powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Smak łagodny, zapach słaby, przyjemny, kwaskowaty.

Żagiew łuskowata Owocniki bardzo duże, jednoroczne. Kapelusz kremowy, spłaszczony, mniej lub bardziej wachlarzowaty; powierzchnia z szerokimi, przylegającymi, ciemniejszymi łuskami ustawionymi w koncentrycznych rzędach. Młode owocniki jadalne. Miąższ w kapeluszu gruby jednorodny, soczysto-mięsisty. Zapach silny, dość przyjemny, przypominający mąkę. Bez wyróżniającego się smaku.

Purchawka chropowata Owocnik odwrotnie gruszkowaty, podzielony na wyraźny trzon (z mniej wyraźnymi kolcami) i mniej lub bardziej kulistą główkę początkowo biały do brązowawego; powierzchnia gęsto pokryta tępymi kolcami. Zarodniki po dojrzeniu owocnika uwalniane przez otwór na szczycie owocnika. Jadalny młode owocniki z białym wnętrzem. Ma specyficzny smak i zapach. Zapach grzybowy, przyjemny; smak łagodny.

Wrośniak różnobarwny  Kapelusze bokiem przyrośnięte do podłoża, sąsiednie egzemplarze skupione w grupy i pozrastane. Powierzchnia krótko owłosiona, wielobarwna i koncentrycznie strefowana, jedwabiście błyszcząca, rozmaicie zabarwiona w poszczególnych strefach, czarno, stalowoczarno, niebieskawo, czerwonawo, żółtawo. Brzeg ostry, falisty, zawsze jaśniejszy. Niejadalny, zbyt twardy. Powoduje zgniliznę drewna typu białego.

Gruzełek cynobrowy Gatunek ten wytwarza dwojakie owocniki. Dla stadium niedoskonałego, konidialnego, są to kulistawe, poduszeczkowate jasnopomarańczowe do jasno-różowawych twory. W stadium doskonałym są to gęste skupienia cynobrowo do brązowo-czerwonych brodaweczek. Pojedyncza brodawka jest kulistawa z wyraźnym wgłębieniem na szczycie. Obok siebie mogą występować owocniki obu rodzajów.

Sromotnik smrodliwy Trzon białawy, gruby nieco zwężający się ku górze, powierzchnia gąbczasta, wnętrze puste; jest bardzo kruchy. Główka jest pokryta miękką, śluzowatą masą zarodnikonośną (glebą) barwy ciemnozielonej do oliwkowozielonej, przyrośnięta jedynie na szczycie, poza tym przylegająca. Masa zarodnikonośna wydziela nieprzyjemny zapach padliny - wyczuwalny z odległości kilkunastu metrów. Zwabia on padlinożerne muchy, które wyjadają masę zarodnikonośną i tym samym rozprzestrzeniają zarodniki grzyba. Po wyjedzeniu warstwy zarodnikonośnej pozostaje biała konstrukcja główki z komorami przypominającymi plaster pszczeli.

Grzybówka gorzka Kapelusz zmiennej barwy szaro-beżowy, ciemnoszary, czasem brązowawy. Brzeg równy, u młodych okazów może być nieco podwinięty. Blaszki zatokowato wycięte, białawe, białoszare, uszkodzone słabo różowieją. Trzon szary, nitkowaty.  Miąższ cienki, wodnisto-szarawy; po uszkodzeniu wydziela wodnisto-biały sok; bez zapachu i o gorzkim smaku.