System pracy z uczniami zdolnymi jako produkt finalny projektu DiAMEnT Konferencja upowszechniająca dla kadry kierowniczej szkół System pracy z uczniami zdolnymi jako produkt finalny projektu DiAMEnT Założenia systemu pracy z uczniami zdolnymi wypracowanego w projekcie Zadania szkół i nauczycieli przewidziane w ramach systemu  

przygotowanej i zrealizowanej w projekcie Zakres innowacji przygotowanej i zrealizowanej w projekcie Jako projekt innowacyjny DiAMEnT nie powiela i nie rozbudowuje istniejących już rozwiązań (indywidualne programy pracy z uczniami, konkursy przedmiotowe/olimpiady, stypendia, zajęcia pozalekcyjne itd.), ale wprowadza nowe, dotychczas niestosowane, służące skutecznemu rozwiązaniu stwierdzonych problemów w zakresie pracy z uczniami zdolnym i w konsekwencji systemowemu wsparciu uczniów zdolnych. 2

Produkt finalny projektu System pracy z uczniami zdolnymi w województwie małopolskim, obejmujący 1. Regionalny program wspierania uzdolnień dzieci i młodzieży 2. Programy szkoleń dla kadr oświatowych 3. Narzędzia do ewaluacji pracy z uczniami zdolnymi 3

Elementy składowe produktu projektu Regionalny program wspierania uzdolnień dzieci i młodzieży Koncepcja wspierania uzdolnień uczniów w województwie małopolskim Założenia metodologiczne i organizacyjne systemu diagnozy uzdolnień uczniów, w tym - arkusze nominacji nauczycielskich Testy do diagnozy uzdolnień uczniów z zakresu 4 kompetencji kluczowych do 3 etapów kształcenia (21 testów) Program uzupełniający z zakresu rozwijania twórczego myślenia dla kl. 1-3 SP wraz z materiałami metodycznymi Programy zajęć pozaszkolnych opartych na metodzie projektu i strategii PBL z zakresu 4 kompetencji kluczowych (12 programów) Materiały metodyczne do realizacji programów (12 kompletów) Programy e-learningowych kół naukowych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych z zakresu 4 kompetencji kluczowych (4 programy) Programy Letniej Szkoły Młodych Talentów dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych (2 programy o charakterze międzyprzedmiotowym) Program Forum Młodych Talentów dla uczestników i laureatów konkursu na projekt edukacyjny zrealizowany w POWUZ. 4

Elementy składowe produktu projektu Programy szkoleń dla kadr oświatowych wraz z zestawem scenariuszy i materiałów do zajęć (5 programów) Program kursu edukatorów „ Jak wspierać nauczycieli w pracy z uczniem zdolnym?” Program warsztatów dla nauczycieli klas 1-3 „Jak rozwijać twórcze myślenie uczniów edukacji wczesnoszkolnej z wykorzystaniem programu Twórczo odkrywam świat opracowanego w ramach projektu DiAMEnT?” Program warsztatów dla nauczycieli Centrów Wspierania Uczniów Zdolnych „Jak pracować z uczniem zdolnym na zajęciach pozaszkolnych organizowanych w Centrach Wspierania Uczniów Zdolnych?” Program warsztatów dla nauczycieli „Jak pracować z uczniem zdolnym w szkole z wykorzystaniem metody projektu i strategii PBL w kontekście doświadczeń projektu DiAMEnT?” Program seminarium dla pracowników JST, wizytatorów i dyrektorów szkół „Szkoła wobec szansy skutecznego wsparcia uczniów zdolnych - jak wykorzystać narzędzia projektu DiAMEnT?”. 5

Elementy składowe produktu projektu Narzędzia do ewaluacji pracy z uczniami zdolnymi Ankiety ewaluacyjne form wsparcia uczniów zdolnych Ankieta ewaluacyjna realizacji programu z zakresu rozwijania twórczego myślenia w klasach 1-3 szkoły podstawowej – ankieta dla nauczyciela Ankieta ewaluacyjna zajęć w CWUZ – ankieta dla ucznia, który ukończył zajęcia Ankieta ewaluacyjna zajęć w CWUZ – ankieta dla ucznia, który przerwał udział w zajęciach Ankieta ewaluacyjna zajęć w CWUZ – ankieta dla nauczyciela Ankieta ewaluacyjna zajęć w CWUZ – ankieta dla opiekunów CWUZ Ankieta ewaluacyjna warsztatów letnich – ankieta dla ucznia Ankieta ewaluacyjna warsztatów letnich – ankieta dla nauczyciela Ankieta ewaluacyjna Letniej Szkoły Młodych Talentów – ankieta dla ucznia Ankieta ewaluacyjna zajęć e-learningowych kół naukowych – ankieta dla ucznia. 6

Elementy składowe produktu projektu Narzędzia do ewaluacji pracy z uczniami zdolnymi – cd. b. Ankiety ewaluacyjne szkoleń kadry pedagogicznej Ankieta ewaluacyjna warsztatów dla nauczycieli klas 1-3 szkoły podstawowej przygotowujących do realizacji programu z zakresu rozwijania twórczego myślenia Ankieta ewaluacyjna warsztatów przygotowujących do prowadzenia zajęć pozaszkolnych w CWUZ Ankieta ewaluacyjna warsztatów przygotowujących nauczycieli wszystkich typów szkół do pracy z uczniem zdolnym w szkole dyrektorów szkół . 7

Założenia merytoryczne Podstawą opracowania finalnej wersji systemu pracy z uczniami zdolnymi stały się analizy: - doświadczeń europejskich, amerykańskich w zakresie pracy z uczniem zdolnym; - uwarunkowań formalnych/prawnych i organizacyjnych pracy z uczniem zdolnym w polskim systemie edukacyjnym; praktyki edukacyjnej w zakresie pracy z uczniem zdolnym, w tym materiałów z badań na temat systemu pracy z uczniem zdolnym w Polsce; doświadczeń z etapu testowania systemu w projekcie DiAMEnT; wyników ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej.

Założenia merytoryczne 2. Proponowany system pracy z uczniami zdolnymi zakłada rozwijanie uzdolnień poznawczych. 3. Wybrany zakres uzdolnień poznawczych objętych systemowym wsparciem jest zgodny z Zaleceniami Parlamentu Europejskiego i Rady Europy. 4. Rozwijanie kompetencji kluczowych koresponduje z głównymi założeniami reformy programowej w polskim systemie edukacji, dlatego systemowe wsparcie dotyczy rozwijania kluczowych kompetencji przedmiotowych, a zaprojektowane formy i metody pracy pozwalają także na równoczesne rozwijanie kompetencji o charakterze ponadprzedmiotowym, np. korzystanie z różnych źródeł informacji, komunikacja interpersonalna, praca w zespole, planowanie i organizacja pracy własnej, podejmowanie decyzji, ocena i samoocena pracy, prezentowanie efektów.

Założenia merytoryczne 5. W założeniach programowych system opiera się na najnowszych koncepcjach psychologicznych w zakresie badania inteligencji i uzdolnień – szczególnie trójpierścieniowy model zdolności Josepha Renzulliego, wieloczynnikowy model zdolności Franza J. Monksa, triarchiczna (triadyczna) teoria inteligencji R. Sternberga, teoria rozwijania zdolności twórczych E. Nęcki. 6. Zakłada się, że grupa uczniów w klasach I-III szkoły podstawowej ze względu na uwarunkowania rozwojowe znajduje się dopiero w okresie kształtowania kierunkowych uzdolnień poznawczych (na tym etapie kształcenia systemowe wsparcie dotyczy rozwijania twórczego myślenia jako podstawowego składnika uzdolnień).

Założenia merytoryczne 7. W ramach systemu przewiduje się następujące działania kierowane do uczniów: rozwijanie umiejętności twórczego myślenia jako podstawowego składnika zdolności na etapie edukacji wczesnoszkolnej w klasach I-III szkoły podstawowej w oparciu o założenie, że umiejętności twórcze można stymulować i usprawniać diagnozowanie uzdolnień kierunkowych uczniów w zakresie matematyki, języka angielskiego, technologii informacyjno-komunikacyjnych, przedsiębiorczości za pomocą profesjonalnych narzędzi, poczynając od II etapu edukacyjnego. objęcie opieką od 3,5 % do 6% uczniów uzdolnionych kierunkowo w zakresie matematyki, języka angielskiego, technologii informacyjno-komunikacyjnych, przedsiębiorczości z trzech etapów kształcenia – klasy IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne (licea, technika) co daje możliwość wyrównywania szans edukacyjnych uczniom ze wszystkich środowisk.

Założenia merytoryczne 8. System opiera się na następujących zasadach: innowacyjność - proponowane rozwiązania od strony programowej i organizacyjnej są nowością w polskim systemie oświaty; ich zastosowanie w proponowanym kształcie znajduje swoje uzasadnienie w wynikach testowania w ramach projektu DiAMEnT; otwartość - system może być rozbudowywany o programy i działania w zakresie wspierania uczniów uzdolnionych kierunkowo w kolejnych dziedzinach poznawczych, z zachowaniem przyjętych w niniejszym dokumencie zasad merytorycznych i organizacyjnych; systematyczność – zaprojektowane działania umożliwiają odejście od „akcyjności”, która cechowała dotychczasowe rozwiązania dla uczniów zdolnych, na rzecz stworzenia ścieżki edukacyjnej umożliwiającej objęcie ucznia zdolnego różnymi formami wsparcia, od edukacji wczesnoszkolnej po szkołę ponadgimnazjalną, od zajęć w szkole po różne zajęcia pozaszkolne;

Założenia merytoryczne 8. System opiera się na następujących zasadach - c.d.: komplementarność - proponowany system pracy z uczniem zdolnym nie wyczerpuje wszystkich możliwości w tym zakresie, uwzględnia tylko rozwiązania innowacyjne, gdyż powstał i został poddany testowaniu w ramach projektu innowacyjnego POKL; w wersji docelowej powinien współistnieć z dotychczasowymi formami wsparcia, przewidzianymi w prawie oświatowym i znanymi z praktyki edukacyjnej (stypendia pomoc socjalna, konkursy i olimpiady, mentoring ze strony wyższych uczelni itp.) oraz formami, które będą wypracowywane w ramach kolejnych przedsięwzięć wynikających ze Strategii rozwoju województwa małopolskiego; powszechność - z systemu może skorzystać każdy uczeń na etapie edukacji wczesnoszkolnej i każdy uczeń uzdolniony kierunkowo; priorytetem jest więc równy i łatwy dostęp do zajęć; współpraca - w funkcjonowanie systemu będą zaangażowane różne podmioty środowiska oświatowego, realizujące przypisane zadania i współpracujące pomiędzy sobą.

Założenia merytoryczne Cel ogólny systemu pracy z uczniami zdolnymi Celem ogólnym systemu pracy z uczniami zdolnymi w województwie małopolskim jest zwiększenie szans grupy uczniów zdolnych na sukces edukacyjny poprzez wspieranie w innowacyjnych formach rozwoju poznawczych uzdolnień kierunkowych w zakresie języka angielskiego, matematyki, przedsiębiorczości i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz kompetencji twórczego myślenia.  

Struktura merytoryczna systemu pracy z uczniami zdolnymi w Małopolsce wypracowanego w ramach projektu DiAMEnT  

Zadania szkół w systemie pracy z uczniami zdolnymi Realizacja programu Twórczo odkrywam świat jako programu uzupełniającego na etapie edukacji wczesnoszkolnej. Udział w diagnozie uzdolnień uczniów: Prowadzenie diagnozy uzdolnień w szkole w ramach powszechnej diagnozy uzdolnień uczniów. Zgłoszenie do diagnozy indywidualnej uczniów, którzy byli nominowani, ale nie pisali testów diagnostycznych z przyczyn losowych. 3. Wykorzystanie wybranych elementów programów zajęć pozaszkolnych na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych, w tym do przygotowania projektów na zakończenie gimnazjum. 17

Innowacyjność produktu Systemowy charakter (odpowiada na pytania: dlaczego? po co? jak? kto? na jakich zasadach?) Oparty na gruntownych podstawach merytorycznych - koncepcje psychologiczno-pedagogiczne, analiza uwarunkowań krajowych i ponadnarodowych Jasno określone cele Ścieżka wsparcia ucznia od edukacji wczesnoszkolnej do ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej” Szeroki zakres różnych form wsparcia, adekwatnie do potrzeb rozwojowych uczniów Zaangażowanie wszystkich podmiotów środowiska oświatowego i jasne określenie ich zadań Kompleksowy system przygotowania kadry pedagogicznej i aktualizacji jej kompetencji Konsekwentna ewaluacja wszystkich elementów składowych. 18

Innowacyjność produktu 2. Zmiana filozofii pracy z uczniem zdolnym: Spójna programowa koncepcja pracy z uczniami zdolnymi Odejście do tradycyjnych metod i form pracy nastawionych na dostarczanie dodatkowej wiedzy na rzecz pracy metodami aktywnymi służącymi rozwijaniu umiejętności przedmiotowych, ponadporzedmiotowych i społecznych Praca z uczniem zdolnym jako proces, a nie kolejne „akcje” Zmiana roli nauczyciela - nie mentor, a partner; nie nauczanie, a wspólne uczenie się Zmiana roli ucznia - upodmiotowienie, uczeń współtwórcą swojej ścieżki rozwoju. 19

Innowacyjność produktu 3. Nowe rozwiązania programowe i organizacyjne Programy, materiały, narzędzia, których nie było dotychczas w naszym systemie edukacyjnym Jednolite procedury organizacyjne, w tym szczególnie procedury diagnozowania uzdolnień uczniów Sieć CWUZ w Małopolsce jako pozaszkolnych ośrodków pracy z uczniami zdolnymi. 4. Wykorzystanie doświadczeń i zaadaptowanie rozwiązań sprawdzonych w systemie edukacyjnym partnera ponadnarodowego Metoda projektu i strategia PBL jako podstawa programowa podejmowanych działań Zastosowanie zasady „pull-out”. 20

Zakres testowania produktu Produkt został przetestowany na grupie: 47 595 uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych; 4 496 podmiotów środowiska oświatowego (nauczycieli, dyrektorów, wizytatorów, przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego). Testowanie odbyło się w okresie od stycznia 2010r. do sierpnia 2012r. Testowaniu poddano wszystkie elementy składowe produktu. 21

Zakres ewaluacji Ewaluacja wstępnej wersji produktu - Recenzje ekspertów dla wszystkich składowych produktu (metoda: analiza wytworów) 2. Ewaluacja przygotowania użytkowników innowacji - Ewaluacja szkoleń realizowanych w projekcie (metody: ankieta) Zebrany materiał badawczy: uczestnicy szkoleń - 4058 ankiet (zwrotność: 84,7%) 3. Ewaluacja testowego wdrożenia produktu - Ewaluacja realizacji poszczególnych form wsparcia (metody: obserwacja, ankieta, wywiad w tym wywiad fokusowy) Zebrany materiał badawczy: uczniowie uczestniczący w zajęciach - 7965 ankiet (zwrotność: 75,6%); nauczyciele prowadzący zajęcia z uczniami - 1115 ankiet (zwrotność: 83,2%) 4. Ewaluacja finalnej wersji produktu - Recenzje ekspertów dla finalnej wersji produktu (metoda: analiza danych zastanych, analiza wytworów) 22

Rekomendacje Opisywany system jawi się jako sprawa pierwszorzędnej potrzeby w aktualnej sytuacji naszego systemu edukacji. (…) W mojej ocenie działania systemu trafiają w samo sedno potrzeb uczniów zdolnych, dopełniając dziś istniejące elementy pracy z nimi o to, co czyni z tych działań spójny system. Działania te są adresowane nie tylko do uczniów, ale także do ich nauczycieli, nadzoru pedagogicznego, władz oświatowych oraz samorządowych, czyli wszystkich potencjalnie zainteresowanych. (…) Wdrożenie wszystkich elementów zaprojektowanych rozwiązań w naszym systemie edukacji stanowiłoby jego istotne wzbogacenie i jakościowy skok w opiece nad uczniem zdolnym. Sedno oraz wartość tego systemu tkwi w jego kompleksowości. Dobrze przemyślany i dojrzały zamysł został równie dobrze zrealizowany. Sprawdzenie możliwości realizacji tak kompleksowych działań w skali województwa to wiarygodna przesłanka do szerszych wdrożeń. prof. dr hab. Zbigniew Marciniak, autor recenzji finalnej wersji produktu 23

Najważniejsze wydarzenia upowszechniające w skali kraju: Upowszechnianie Najważniejsze wydarzenia upowszechniające w skali kraju: Wizyta premiera rządu RP Donalda Tuska na podsumowaniu pracy POWUZ w roku szkolnym 2011/2012. Wizyta studyjna przedstawicieli UMWM jako przygotowanie do realizacji projektu Zdolni z Pomorza. Wizyta studyjna marszałka Województwa Śląskiego połączona ze spotkaniem z uczniami i nauczycielami w POWUZ. Prezentacja przebiegu i rezultatów testowania oraz produktu projektu na konferencjach ogólnopolskich organizowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Krajową Instytucję Wspomagającą, placówki doskonalenia nauczycieli (Warszawa, Dębe, Białystok, Opole). 24

Projekt DiAMEnT został zgłoszony prze Ośrodek Rozwoju Edukacji do Europejskiego Centrum Wspierania Talentów (European Talent Centre) z siedzibą w Budapeszcie jako „Talent Point”  

Narzędzia do diagnozy uzdolnień uczniów opracowane w ramach projektu są rekomendowane przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie. W publikacji Uczeń zdolny. Analiza dostępnych narzędzi diagnostycznych zostały umieszczone na listach polecanych narzędzi dla nauczycieli i dla psychologów. Film prezentujący Powiatowe Ośrodki Wspierania Uczniów Zdolnych został zamieszczony na stronie internetowej ORE jako prezentacja dobrych praktyk 27

Diament PLUS Kontynuacja Strategia rozwoju Małopolski na lata 2011-2020 Obszar I : Gospodarka wiedzy i aktywności Kierunki polityki rozwoju: 1.1. Rozwój kapitału intelektualnego; 1.1.1 Wdrożenie mechanizmów odkrywania, kształtowania i wspierania talentów Program Strategiczny Kapitał Intelektualny i Rynek Pracy 2011-2020 Priorytet 1: Wdrażanie mechanizmów odkrywania, kształtowania i wspierania talentów Działanie 1.2. Małopolski Program Wspierania Talentów Kluczowe projekty regionalne: Wsparcie stypendialne dla uczniów i studentów Diament PLUS Ikar-Inkubator Kreatywności Artystycznej w Regionie 28

2929