NAD MATERIAŁAMI I WYROBAMI Z WODĄ PRZEZNACZONĄ DO SPOŻYCIA NADZÓR SANITARNY NAD MATERIAŁAMI I WYROBAMI KONTAKTUJĄCYMI SIĘ Z WODĄ PRZEZNACZONĄ DO SPOŻYCIA Narada Kierowników Higieny Komunalnej Kraków, 26-27 października 2005

Cel - ochrona zdrowia konsumentów wody poprzez zapewnienie, że woda: Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Cel - ochrona zdrowia konsumentów wody poprzez zapewnienie, że woda: Jest bezpieczna dla zdrowia - nie zawiera substancji szkodliwych w stężeniach zagrażających zdrowiu Jest akceptowana przez konsumentów - parametry organoleptyczne wody nie budzą ich zastrzeżeń

Źródła zanieczyszczeń wody przeznaczonej do spożycia Substancje obecne w wodach ujmowanych - pochodzenia naturalnego i antropogenicznego Zanieczyszczenia wyrobów i preparatów stosowanych w procesach uzdatniania i dezynfekcji wody Uboczne produkty dezynfekcji Substancje przenikające do wody z elementów konstrukcyjnych systemu wodociągowego Wodę należy chronić przed zanieczyszczeniem na każdym z powyższych etapów

Substancje szkodliwe występujące w wodach ujmowanych, przeznaczonych na zaopatrzenie ludności • pochodzenia naturalnego - wymywane z warstw wodonośnych gruntu i skał - metale ciężkie, fluorki, azotyny; • ze ścieków komunalno-bytowych: mikroorganizmy chorobotwórcze, azotany, azotyny, amoniak, fosforany, metale, zw. organiczne: fenole, detergenty, WWA; • ze ścieków przemysłowych: rozpuszczalniki organiczne, WWA, fenole, detergenty, metale ciężkie, leki, azotany, azotyny; • z użytków rolnych: azotany, azotany, fosforany, pestycydy; toksyny sinicow;, drobnoustroje • z wód kopalnianych: sód, chlorki, siarczany, izotopy promieniotwórcze

Niekorzystne dla zdrowia ludzi zmiany w składzie wody podczas procesu uzdatniania Przenikanie do wody substancji o działaniu toksycznym: • z kruszyw filtracyjnych - piaski, żwiry, dolomity - metale ciężkie • ze złóż węgli aktywnych - WWA, B(a)P • z koagulantów (Al, Fe) • z preparatów / substancji do dezynfekcji wody (Hg w chlorze gazowym ) • z żywic jonowymiennych (formaldehyd, akrylonitryl) • z polielektrolitów (akryloamid) • z instalacji do przesyłania i magazynowania wody - przewodów, zbiorników - analogicznie jak w systemie dystrybucji wody

Niekorzystne dla zdrowia ludzi zmiany w składzie wody podczas procesu uzdatniania - cd. Pozbawianie wody substancji mineralnych (RO) Zmiany wskaźników fizycznych wody - smaku, zapachu, barwy Możliwy wzrost korozyjności wody

Uboczne produkty dezynfekcji wody (DBP) Ich rodzaj i ilość zależą od: • metody uzdatniania wody • zawartości substancji organicznych w wodzie • pH wody chlor ozon ClO2 chloramina THM bromiany chlorany chloraminy chloroform chloryny chloropikryna bromidichlorometan chlorodibromometan wodzian chloralu tetrachlorometan 2,4,6-trichlorofenol

Wzrost znaczenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego wody Materiały konstrukcyjne kontaktujące się z wodą przeznaczoną do spożycia Wzrost znaczenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego wody • wzrastająca część populacji zaopatrywana w wodę z sieci wodociągowej • rozbudowa sieci wodociągowych i budowa nowych wodociągów - dłuższy czas przepływu wody • spadek zużycia wody na cele komunalne (wodomierze, opłaty za wodę, oszczędzający wodę sprzęt AGD) - zmniejszenie rozbioru wody, dłuższy czas zatrzymania, przewymiarowanie sieci • dłuższy czas kontaktu wody z elementami konstrukcyjnymi sieci wodociągowej zwiększa migrację substancji chemicznych z materiałów budowlanych do wody

Materiały konstrukcyjne kontaktujące się z wodą przeznaczoną do spożycia - Szczególne zagrożenie niekorzystnymi zmianami w składzie chemicznym wody stwarzają instalacje wewnątrz budynków: • większy stosunek powierzchni instalacji do objętości stykającej się z nią wody (przewody i zbiorniki o mniejszej średnicy) • częstsze i dłuższe okresy zastoju wody • wyższa temperatura wody, nasilająca migrację substancji chemicznych z wyrobów stykających się z wodą

Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych • metale: cynk, miedź, cyna, glin, żelazo, ołów, kadm, chrom, arsen, antymon, nikiel, rtęć - metalowe rury, kształtki, złączki i zbiorniki stale, w tym nierdzewne, żeliwo mosiądz miedź, aluminium, antykorozyjne powłoki cynkowe - baterie - cementowe przewody i zbiorniki na wodę - zaprawy cementowe - węgiel aktywny - mineralizatory - szkliwa i emalie

Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych • wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), benzo(a)piren: - złoża węgla aktywnego, hydroantracyt - przewody wodociągowe z tworzyw z dodatkiem sadzy, - wyroby z dodatkiem sadzy (jako barwnik i jako wypełniacz), zwłaszcza uszczelnienia • fenole: - wyroby z tworzyw sztucznych (PP, PCW, PE), - powłoki z żywic epoksydowych • aminy aromatyczne: - wyroby z tworzyw sztucznych - żywice poliuretanowe

Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych • formaldehyd - wyroby z tworzyw sztucznych, farby antykorozyjne, niektóre dodatki do betonów i typy zapraw • ftalany - tworzywa sztuczne, niektóre powłoki antykorozyjne • epichlorohydryna - powłoki z żywic epoksydowych • chlorek winylu - wyroby z PCW • akryloamid; nitryloamid ???

Trudności w ocenie sanitarnej wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia -ustalenie zakresu badań • szybki rozwój nowych technologii, zwłaszcza w zakresie polimerów i żywic syntetycznych • brak znajomości lub nie ujawnianie przez producentów pełnego składu jakościowego wyrobów • stosowanie powłok wytwarzanych in situ w instalacji wodociągowej • stosowanie w produkcji surowców uzyskanych w drodze recyklingu • „przypadkowi” producenci

Atest higieniczny dla wyrobów kontaktujących się z wodą powinien uwzględniać: 1. stały zestaw badań, określony dla typu produktu (wyroby cementowe, metalowe, z tworzyw sztucznych) 2. dodatkowe badania, wynikające ze specyficznego składu wyrobu

Parametry najczęściej wymagające oznaczeń w ocenie wpływu wyrobów na jakość kontaktującej się z nimi wody: barwa, mętność, pH, utlenialność, zapach, smak, utlenialność przewodność metale: ołów, kadm, chrom,arsen, nikiel, rtęć, antymon, glin, żelazo, mangan formaldehyd fenol aminy aromatyczne WWA, BaP epichlorohydryna ftalany chlorek winylu styren

Dane niezbędne do przeprowadzenia atestacji wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia • dane umożliwiające identyfikację wyrobu, producenta i wnioskodawcy * określenie wyrobu, nazwa handlowa, oznaczenie * typ (typoszereg), zakres średnic * nazwa i adres producenta * nazwa i adres wnioskodawcy

• dane umożliwiające ustalenie zakresu badań i Dane niezbędne do przeprowadzenia atestacji wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia • dane umożliwiające ustalenie zakresu badań i dobór metodyki: * skład chemiczny wyrobu lub zestawienie materiałowe * przeznaczenie / zakres stosowania wyrobu Informacje dotyczące składu chemicznego powinny obejmować także stosowane dodatki, w tym barwniki i pigmenty, plastyfikatory, środki poślizgowe, stabilizatory, wypełniacze, ochronne powłoki antykorozyjne, rodzaj uszczelnienia

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC, dotycząca wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - Art. 10: „Celem Dyrektywy jest ochrona zdrowia ludzi przed szkodliwym wpływem jakichkolwiek zanieczyszczeń wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przez zapewnienie tego, aby była ona zdrowa i czysta” (Art. 1 p. 2)

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC, dotycząca wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - Art. 10: „Państwa Członkowskie podejmą wszelkie działania konieczne dla zapewnienia, • aby żadne substancje czy materiały w nowych instalacjach , zastosowane przy uzdatnianiu i dystrybucji wody • lub zanieczyszczenia towarzyszące takim substancjom i materiałom w nowych instalacjach • nie występowały w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi w stężeniach wyższych niż to konieczne ze względu na cel ich zastosowania

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC - cd: ... oraz aby ani bezpośrednio, ani pośrednio nie zmniejszały ochrony zdrowia ludzi, uwzględnionej w niniejszej Dyrektywie; • w dokumencie interpretacyjnym i wymaganiach technicznych, określonych w Art. 3 i 4 Dyrektywy 89/106/EEC z dn. 21 grudnia 1988 r. o zbliżeniu praw, przepisów i decyzji administracyjnych Państw Członkowskich, dotyczących produktów budowlanych, będą uwzględnione wymagania niniejszej Dyrektywy”

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dz.U. 2005, Nr 85, poz. 729. Art. 1. Ustawa określa zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz zbiorowego odprowadzania ścieków, w tym: • zasady działalności przedsiębiorstw wodociągowo- kanalizacyjnych • zasady tworzenia warunków do zapewnienia ciągłości dostaw i odpowiedniej jakości wody • niezawodnego odprowadzania i oczyszczania ścieków • wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia • zasady ochrony interesów odbiorców usług, z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska i optymalizacji kosztów

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dz.U. 2005, Nr 85, poz. 729. • Art. 12.1 Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na zasadach określonych w przepisach o PIS. • Art. 12.2 Każdy materiał i wyrób używany do uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinien posiadać pozytywną ocenę higieniczną państwowego powiatowego inspektora sanitarnego • Art.12.3 Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wymaga zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19.11.2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. Nr 203, poz. 1718) Rozporządzenie określa: 1. wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi 2. minimalną częstotliwość i miejsca pobierania próbek do badań 3. program monitoringu jakości wody 4. sposób oceny przydatności wody 5. sposób nadzoru nad materiałami i wyrobami, stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody 6. sposób nadzoru nad laboratoriami, wykonującymi badania jakości wody 7. sposób informowania konsumentów o jakości wody

Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19 listopada 2002 r. Dz. U. 2002, Nr 203, poz. 1718 § 8.1 Włączenie do eksploatacji urządzenia wodociągowego wymaga zgody właściwego państwowego powiatowego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego. 2. Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody związanych z wprowadzaniem do wody obcych substancji wymaga zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej na podstawie dokumentacji, w tym atestu higienicznego PZH. 3. Każdy stosowany materiał wyrób i preparat , w tym dezynfekcyjny, użyty w instalacjach i urządzeniach służących do uzdatniania i przesyłania wody powinien uzyskać zgodę właściwego powiatowego inspektora sanitarnego, wydaną na podstawie atestu higienicznego PZH.

Państwowy Zakład Higieny wydaje atesty na podstawie: Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 19 listopada 2002 r. istnieje obowiązek uzyskania atestu higienicznego PZH dla wszystkich wyrobów i preparatów, stykających się z wodą przeznaczoną do spożycia Państwowy Zakład Higieny wydaje atesty na podstawie: • analizy składu wyrobu/zestawienia materiałowego • przewidywanego zastosowania / przeznaczenia wyrobu • danych o toksyczności substancji wchodzących w skład wyrobu • wyników badań migracji substancji w ocenianego wyrobu/materiału do wody kontaktującej się z próbką • wyników badań organoleptycznych wody kontaktującej się z próbką • aktów prawnych, określających jakość wody przeznaczonej do spożycia

Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Atest higieniczny, wydany na podstawie oceny wpływu wyrobu na jakość wody Zgoda państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na zastosowanie wyrobu w urządzeniach do uzdatniania i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, wydana na podstawie atestu higienicznego PZH

Zgoda państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na zastosowanie wyrobu w urządzeniach do uzdatniania i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia • wydawana jest na podstawie atestu PZH • wymaga sprawdzenia: * danych identyfikujących wyrób - określenia, nazwy, składu - czy produkt, którego ma dotyczyć zgoda jest tym, na który wystawiono atest, * danych dotyczących producenta * danych dotyczących przeznaczenia wyrobu - czy jego zastosowanie jest zgodne z określonym w ateście * przestrzegania ograniczeń/ warunków stosowania wyrobu, o ile uwaga taka zawarta jest w ateście * daty ważności atestu higienicznego

Wyroby budowlane kontaktujące się wodą przeznaczona do spożycia • Podlegają różnym systemom oceny w poszczególnych państwach członkowskich UE • ocena musi być powtarzana w każdym z nich i może dawać odmienne wyniki (wyrób dopuszczony w jednym kraju może nie uzyskać pozytywnej oceny w innym) Wynik: • bariery w handlu • ograniczenie konkurencyjności • wysokie koszty badań i certyfikacji • utrudnienie procedur standaryzacji

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Dyrektywa 98/83/EC: • zobowiązuje Państwa Członkowskie UE do ograniczania wpływu stosowanych materiałów konstrukcyjnych na jakość wody przeznaczonej do spożycia • narzuca stopniowe zaostrzenie wymagań dotyczących części parametrów chemicznych, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia (np. ołów). Może to wymuszać rezygnację ze stosowania niektórych wyrobów. • ustanawia jednolite w zasadniczych wymaganiach kryteria oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia. Dopuszczalność stosowania materiałów konstrukcyjnych kontaktujących się z wodą również powinna podlegać jednolitej ocenie

Regulatory Group for Construction Products Drinking Water Directive (DWD 98/83/EC) Construction Product Directive (CPD 89/106/EEC) KOMISJA EUROPEJSKA Regulatory Group for Construction Products in Contact with Drinking Water (RG-CPWD, 1999) EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME -Europejski System Dopuszczeń Jednolity, obejmujący wszystkie kraje UE system regulacji i metod badań, będący podstawą dopuszczania wyrobów budowlanych kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Podstawowe założenia: • ochrona zdrowia publicznego i konsumentów - zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego wody • oparty na podstawach naukowych • zapewnienie jednakowych szans w dostępie do rynku europejskiego dla wyrobów budowlanych kontaktujących się z wodą przeznaczona do spożycia producentów z różnych Państw Członkowskich • przejrzystość każdego etapu tworzenia systemu i dokonywania oceny zgodnie z jego założeniami

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Obejmuje schematy oceny dla różnych grup wyrobów: • wyroby cementowe (beton, cement, zaprawy) • wyroby metalowe (czyste metale i ich stopy) • wyroby organiczne (tworzywa sztuczne, polimery, mieszanki gumowe , żywice) • szkliwa i emalie • inne (smary, bitumy)

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Produkt poddawany ocenie: może być wykonany z jednego rodzaju materiału (przewód z HDPE) może zawierać elementy wykonane z różnych materiałów (wodomierz) Ostateczna ocena dotyczy produktu końcowego

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Ocena wyrobu uwzględnia ryzyko pogorszenia jakości wody pod jego wpływem. W ocenie tej mają znaczenie 2 czynniki: 1. Możliwość uwalniania do wody z materiałów wchodzących w skład wyrobu substancji szkodliwych dla zdrowia lub powodujących nieakceptowalny smak, zapach i barwę wody 2. Wielkość, lokalizacja i funkcja, jaką pełni wyrób w instalacji wodociągowej

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Kontrola ryzyka (1): • analiza pełnych danych, dotyczących składu wyrobu • akceptowane będą wyłącznie substancje i materiały, których wpływ na jakość wody został uprzednio poddany badaniom i oceniony pozytywnie. Będą one zamieszczone na listach: * pozytywnej (s. organiczne) * składu (metale) * składników dopuszczonych (w. cementowe) • badanie wyrobu w celu upewnienia się, że został on wyprodukowany zgodnie z deklarowanym składem oraz że nie wpływa niekorzystnie jakość wody

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Kontrola ryzyka (2): • ocena powierzchni kontaktu wyrobu z woda i objętości wody, z którą styka się podczas pracy (Stosunek S/V - powierzchnia/objętość) • czas kontaktu z jednostka objętości wody

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Proponowany schemat postępowania • pełna informacja o składzie ocenianego wyrobu • ocena substancji składowych i ich występowanie w listach: - Positive Lists - Composition Lists - Approved Constituens Lists • wstępna ocena wpływu na jakość wody: * wskaźniki organoleptyczne - smak, zapach, barwa, mętność * wskaźniki ogólne - całk. węgiel org., zużycie chloru * migracja do wody substancji toksycznych, określonych na podstawie składu wyrobu, parametrów wyszczególnionych w Dyrektywie 98/83/EC; identyfikacja tzw. substancji nieoczekiwanych (GCMS) • stymulowanie wzrostu mikroflory • cytotoksyczność

EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME • badania prowadzone przez jednostki notyfikowane na poziomie europejskim, niezależne od producentów, wskazane przez Państwa Członkowskie • inspekcje zakładów produkcyjnych i objęcie nadzorem zakładowej kontroli produkcji • procedury badawcze ujęte w europejskich normach zharmonizowanych EN, a kryteria dopuszczania wyrobów wprowadzone do przepisów europejskich na mocy decyzji Komisji Europejskiej

Dziękuję za uwagę