Dysleksja a języki obce mgr Bronisława Niespor

Dysleksja rozwojowa: To specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Termin „dysleksja” ma swoje uzasadnienie etymologiczne. Przedrostek „dis” to brak, trudność, natomiast „ lexis” oznacza słowo”. Anna Jurek w artykule „ ABC dysleksji” podaje, że określenie dysleksja rozwojowa oznacza, że ma ona charakter wrodzony i towarzyszy dziecku przez cały okres rozwoju, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, która dotyczy utraty opanowanych wcześniej umiejętności na skutek urazu, wylewu czy zawału mózgu. Określenie „specyficzny” wg Anny Jurek oznacza wąski, ograniczony zakres zaburzeń i dotyczy dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym.

Jest to zaburzenie o podłożu językowym uwarunkowane uszkodzeniami tych ośrodków centralnego układu nerwowego, które biorą udział w procesach czytania i pisania. Dysfunkcja ta charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów. Dysleksja-trudności w czytaniu Dysgrafia-trudności w pisaniu, pismo jest nieestetyczne, nieczytelne także dla piszącego Dysortografia- trudności w nauce pisania

U uczniów z dysleksją rozwojową mogą wystąpić różnego rodzaju trudności w uczeniu się uzależnione od różnych dysfunkcji spowodowanych zaburzeniami funkcji wzrokowo-przestrzennych lub słuchowo-językowych lub rozwoju ruchowego lub zaburzeniami koordynacji funkcji percepcyjnych i motorycznych. Wg Anny Jurek w dysleksji typu wzrokowo-przestrzennego występują trudności w pisaniu ze wzoru (przepisywanie i pisanie z pamięci). Natomiast uczeń potrafi dobrze wypowiadać się. Według Anny Jurek w pisowni pojawiają się liczne błędy ortograficzne, mylenie liter asymetrycznych, z trudem utrwala się obraz wizualny wyrazu. Często występuje zgadywanie wyrazów na podstawie pierwszych liter, domyślanie się sensu z kontekstu. Szczególną trudnością jest czytanie wyrazów podobnych.

W dysleksji typu słuchowo-językowego występują trudności w pisaniu ze słuchu., trudności w wypowiadaniu się, błędy gramatyczne. W pisowni dominuje opuszczanie liter, końcówek, dodawanie liter podwajanie liter sylab, przestawianie ich kolejności, nieprawidłowy podział wyrazów na sylaby. W czytaniu występują błędy dotyczące zniekształceń brzmienia oraz wolne tempo, brak płynności liczne pauzy, powtórzenia. Szczególną trudnością jest rozróżnianie wyrazów podobnych fonetycznie

Dysleksja mieszana( zaburzenia funkcji wzrokowo-przestrzennych i słuchowo-językowych). Piszący popełniają błędy podczas przepisywania jak i pisania ze słuchu. Czytanie nowych wyrazów jest bardzo trudne natomiast czytanie wyrazów znanych jest szybkie ale popełniane są też błędy. Występuje także zastępowanie odczytywanych wyrazów innymi wyrazami. W dysleksji typu integracyjnego zakłócona jest koordynacja pojedynczych funkcji. U ucznia występują trudności z przetransportowaniem obrazu wzrokowego (słuchowego) słów na właściwą sekwencję ruchów umożliwiającą prawidłowy zapis wyrazów (Jurek, 2004).

Metody stosowane w pracy z uczniami z dysleksją rozwojową metody polisensoryczne- angażujące jednocześnie kilka zmysłów( I’m running) Mnemotechnika wykorzystująca bodźce wyobrażeniowo-pamięciowe( nieregularna liczba mnoga rzeczowników, dni tygodnia, końcówka –es dla czasowników w 3 osobie l. poj.w Present Simple) Ćwiczenia z zakresu kinezjologii edukacyjnej zwiększające koncentrację i koordynację( metoda Dennisona)

Wprowadzanie słownictwa W fazie prezentacji słownictwa nauczyciel powinien zwolnić tempo wypowiadanych słów Kolejność wprowadzania i utrwalania słownictwa powinna być następująca; Usłyszeć słowo Zobaczyć słowo Skojarzyć z podobnym słowem Powtórzyć słowo Wyobrazić je sobie Przeliterować Napisać Utworzyć z nim wyrażenie, zdanie.

Nowe wyrazy możemy objaśniać za pomocą obrazka formy opisowej kontekstu podania synonimu/antonimu tworzenia związku z nowym wyrazem polskiego odpowiednika

Aby uczniom ułatwić opanowanie poprawnego zapisu pomocne mogą być następujące ćwiczenia: Pisanie palcem po ławce Układanie wyrazu z liter przestrzennych Obwodzenie palcem napisu na powierzchni perforowanej Łączenie liter wykropkowanego na kolorowo wyrazu Wyklejanie napisu plasteliną i obwodzenie po nim palcem.

Nauczanie gramatyki Metoda indukcyjna-nauczyciel dobiera odpowiedni przykład a zadaniem ucznia jest znalezienie zależności i sformułowanie reguły. Stosowanie wykresów, tabel, diagramów Używanie strzałek, podkreśleń, czcionek o różnej grubości (myślenie obrazowe) Odwołania do języka polskiego aby uwypuklić różnice lub podobieństwa Najpierw imitacja ,później substytucja i transformacja

Pomoce dydaktyczne Układanki, rozsypanki, puzzle Domina, memory, gry planszowe Tablice alfabetyczne, alfabet ruchomy Rozsypanki literowe, sylabowe wyrazowe Rebusy, krzyżówki Anagramy Plansze, obrazki

Ćwiczenia usprawniające funkcje językowe Ćwiczenie analizy i syntezy słuchowej Wyklaskiwanie sylab Określenie głoski różniącej dwa wyrazy Tworzenie nowego wyrazu poprzez zmianę głoski (shirt-short; witch-watch) Tworzenie wyrazów zaczynających się na daną głoskę (chance, change, child, choice, China) Różnicowanie takich samych sylab w szeregu innych Wyodrębnienie wyrazu ukrytego w innym wyrazie Tworzenie nowego wyrazu poprzez zamianę kolejności liter ( eat-ate)

Tworzenie nowego wyrazu poprzez zamianę sylab( table, cable, stable) Tworzenie nowego wyrazu poprzez dodanie głoski na początku, w środku , na końcu( top-stop; each-reach;each-teach sea-seal; Różnicowanie wyrazów identycznych i podobnie brzmiących (sit, seat, sit, sit) Tworzenie wyrazu z głoską opozycyjną np. pod względem dźwięczności (town-down,tip-dip, sad-sat, drain-train) Utrwalanie ciągów słownych, ćwiczenie pamięci słuchowej(dni tygodnia, miesiące, kolejość liter alfabetu)

Kończenie słów Tworzenie łańcuszka wyrazów, należących do tych samych części mowy( desk-computer-mouse-button-mail-friend) Odgadywanie, który wyraz zniknął z szeregu eksponowanych uprzednio słów Odnajdywanie w szeregu wyrazów takiego, który nie rymuje się z pozostałymi Odgadywanie zaszyfrowanych wyrazów

Układanie wyrazów z podanych liter Tworzenie słów mających to samo zakończenie Tworzenie z podanego słowa innych wyrazów Wymienianie rzeczy i pojęć, które mają wspólną cechę( What is white?) tworzenie par słów( teacher-chalk)

DEKALOG DLA NAUCZYCIELI UCZNIÓW DYSLEKTYCZNYCH Nie traktuj ucznia jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego. 2. Nie karz, nie wyśmiewaj ucznia w nadziei, że zmobilizujesz go do pracy. 3. Nie łudź się, że uczeń „sam z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”. 4. Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i znikną same w młodszych klasach szkoły podstawowej. 5. Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.

6. Staraj się zrozumieć ucznia, jego potrzeby, możliwości, ograniczenia. Zapobiegnie to pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych. 7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności ucznia, na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj to ze specjalistą. 8. Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi: bądź w kontakcie z poradnią i nauczycielem terapeutą. Wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów, uwzględniaj je w swojej pracy. Zaobserwuj podczas lekcji, co najskuteczniej pomaga uczniów. 9. Opracuj indywidualny program terapeutyczny wymagań wobec ucznia, dostosowany do jego potrzeb i możliwości. 10. Bądź życzliwy dla ucznia.

Uczeń dyslektyczny powinien wg Ewy Brągiel siedzieć blisko tablicy, na przykład w drugiej ławce, aby widzieć dobrze to, co jest napisane na tablicy a jednocześnie mieć poczucie bezpieczeństwa chowając się za plecami kolegi Kolega siedzący z nim powinien być dobrym uczniem Odpowiadać z ławki jako, że ma małą wiarę we własne możliwości.

Nauczyciel nie powinien: Omawiać szczegółowo jego błędów wobec klasy Nie porównywać go z uczniami zdolniejszymi Nie wyrywać nagle do odpowiedzi i do tablicy Dać mu czas do namysłu Włączać do rywalizacji tylko tam, gdzie może osiągnąć sukces Nauczyć go jak ma sobie pomóc w szkole i w domu.

DEKALOG DLA UCZNIÓW 1. Pamiętaj, dysleksja nie zwalnia cię z obowiązku uczenia się, pisania i czytania. 2. Dysleksja nie może iść w parze z lenistwem. 3. Pracuj nad samokształceniem i samokontrolą. 4. Systematycznie uczestnicz w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. 5. Poznaj zasady ortograficzne. 6. Wykonuj ćwiczenia zgodnie z zaleceniami terapeuty. 7. Czytaj codziennie co najmniej 15 minut. 8. Opowiedz komuś przeczytany tekst. 9. Ćwicz pisownię nowo poznanych wyrazów. 10. W razie wątpliwości korzystaj ze słownika ortograficznego.

• nie odpytywać z czytania nowego tekstu na forum klasy, Uczeń ma prawo do 1. Pomocy ze strony szkoły w formie specjalistycznych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub indywidualnych – terapeutycznych. 2. Oceniania dostosowanego do swoich potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych zgodnie z następującymi zasadami, których powinien przestrzegać nauczyciel: • dostosowywać tekst do czytania pod względem ilościowym i jakościowym (krótkie teksty, większa czcionka), • nie odpytywać z czytania nowego tekstu na forum klasy, • nie obniżać oceny za usterki w technice czytania (tempo, płynność, poprawność), • oceniać na podstawie wypowiedzi ustnych i treści prac pisemnych, a nie za liczbę zrobionych błędów,

wydłużać czas na zadania pisemne, • umożliwiać oddawanie prac pisanych komputerowo, nie oceniać zeszytów za estetykę, • w przypadku dysgrafików nie oceniać pisma pod względem kaligraficznym, • umożliwiać korzystanie ze słownika, • błędy w pracach pisemnych poprawiać opisowo, • zwolnienia z nauki drugiego języka obcego w przypadku stwierdzonej głębokiej dysleksji, • dostosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych na sprawdzianie egzaminie kończącym szkolę na podstawie opinii Poradni.

Bibliografia Brągiel Ewa, „Praca z uczniem dyslektycznym na lekcjach języka obcego”, w: Języki Obce w Szkole, CODN, 2004, str.19-25 Jurek A.(2004)”ABC dysleksji”, w: Języki Obce w nr 5 s.18-37. Szkole CODN. Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych pod redakcją Marty Bogdanowicz i Marioli Smoleń, wyd. Harmonia, Gdańsk 2004 Zakrzewska Barbara, Trudności w czytaniu i pisaniu, Modele ćwiczeń, WSiP, Warszawa 1996 Przydatne adresy stron internetowych www.dysleksja.waw.pl www.dysleksja.univ.gda.pl www.ortograffiti.pl www.reedukacja.prv.pl