Pomorze na tle procesów polaryzacyjno-dyfuzyjnych w Unii Europejskiej Pomorze na tle procesów polaryzacyjno-dyfuzyjnych w Unii Europejskiej. Wpływ na lokalne rynki pracy. Julian Zawistowski

pomorski rynek pracy uwarunkowania polityki rozwoju uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania polityki rozwoju

pomorski rynek pracy uwarunkowania polityki rozwoju uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania polityki rozwoju

uwarunkowania ekonomiczne starzenie się społeczeństw zmiany strukturalne w gospodarce kształcenie przez całe życie trwałość zróżnicowania przestrzennego

starzenie się społeczeństw Prognoza GUS przewiduje systematyczny spadek ludności Polski do niespełna 36 mln w 2035 r. Obok spadku ludności, obserwowane będzie też zjawisko bardzo szybkiego starzenia się społeczeństwa. Dla rynku pracy kluczową rolę odgrywa wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym oraz produkcyjnym niemobilnym. Ma to swoje implikacje m.in. dla konstrukcji systemów emerytalnych oraz age management w przedsiębiorstwach. prognoza ludnościowa GUS: struktura wiekowa ludności (lewa oś), udział osób w wieku produkcyjnym (prawa oś) Źródło: Opracowanie IBS na podstawie prognozy GUS. Dla województwa pomorskiego GUS prognozuje wzrost liczby ludności – przede wszystkim ze względu na dodatnie saldo migracji.

starzenie się społeczeństw Źródło: Bukowski M. (red); Zatrudnienie w Polsce 2008 – Praca w cyklu życia; Instytut Badań Strukturalnych.

starzenie się społeczeństw Symulacja modelu SYNDEM 2.0 (IBS, 2010) prognozuje bardzo wyraźny proces starzenia polskiego społeczeństwa: wszystkie jednoroczne grupy do 37 r.ż. mniej liczne niż poprzednie, bardzo wyraźna różnica w grupie 25-30 wszystkie grupy powyżej 65 r.ż. - bardziej liczne Kolejne dekady obrazują intensyfikację tego procesu: malejąca liczebność populacji (do 2050: o 3,5 mln osób, do 2060: o kolejne 1,6 mln) spadający odsetek osób w wieku do 25 lat rosnący niemal trzykrotnie do 2050 r. współczynnik obciążenia demograficznego Niewielki wzrost dzietności nie wystarczy do uniknięcia kurczenia się populacji.

starzenie się społeczeństw Starzenie się społeczeństw ma niebagatelny wpływ na sytuację rynku pracy i finansów publicznych. Rozwiązania tego niekorzystnego stanu rzeczy upatruje się (IBS, 2010): we wzroście aktywności zawodowej osób starszych m.in. dzięki przesunięciu ustawowego wieku emerytalnego i zrównaniu go między płciami, tworzeniu warunków i stanowisk pracy adekwatnych do potrzeb osób starszych we wzroście aktywności zawodowej osób młodych np. poprzez zbliżenie systemu edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy, w zwiększaniu możliwości godzenia życia rodzinnego i zawodowego zwłaszcza poprzez dostępność opieki instytucjonalnej, ale także np. w ramach polityki mieszkaniowej we wspieraniu emigracji powrotnej.

zmiany strukturalne w gospodarce produktywność pracy w wybranych krajach UE-15 1970-2005 Kluczowym wskaźnikiem obrazującym zmiany strukturalne w gospodarce jest produktywność pracy (wartość dodana w przeliczeniu na godzinę pracy). Jak widać na wykresie, systematyczne różnice w produktywności pracy narastają. Podobne w 1970 r. Włochy i Francję po 35 latach różnił niebagatelny dystans (różnica rzędu 1 euro na godzinę wzrosła do ponad 12 euro), wynikający z branżowej struktury gospodarki, kapitału ludzkiego pracowników i technicznego uzbrojenia pracy. Jej konsekwencją jest obserwowana różnica w dobrobycie. Źródło: Opracowanie IBS na podstawie danych EU-KLEMS.

zmiany strukturalne w gospodarce roboczogodziny na pracującego w skali roku Zmiany strukturalne w gospodarce przejawiają się również w spadku godzin pracy w przeliczeniu na pracującego. Wykres obrazuje wyraźną tendencję spadkową w zakresie liczby roboczogodzin rocznie na przestrzeni ostatnich 50 lat w krajach UE15 (ponad 25%). Znacznie mniejszą redukcję wykazały Stany Zjednoczone, jednak zaczynały one z niższego poziomu. Zmiany takie nie są obserwowane w krajach „na dorobku”. W ostatnich 20 latach w krajach NMS zaobserwowano zwiększenie liczby roboczogodzin. Wciąż jednak pozostają one przeciętnie znacznie niższe niż w Polsce (2100 w porównaniu do 1850). Dane ważone udziałem krajów pod względem zatrudnienia NMS11 – NMS10+NMS2-Polska Źródło: Opracowanie IBS na podstawie danych The Economic Database.

kształcenie przez całe życie uczestnictwo w kształceniu ustawicznym osób 25-64 Kształcenie ustawiczne odgrywa fundamentalną rolę w procesie szybkich zmian technologicznych. Pozwala na aktualizację oraz nabywanie nowej wiedzy i umiejętności, zgodnie z potrzebami rynku pracy. Polska istotnie odbiega od przeciętnej europejskiej w zakresie uczestnictwa w kształceniu ustawicznym (2010 – 5,3%, UE-15 – 10,4% w trendzie spadkowym). Wskaźnik nie wykazuje żadnego trendu, nie ma także związku z cyklem koniunkturalnym. Liderem wśród polskich województw jest Mazowsze, Pomorze w ostatniej dekadzie zajmowało wysoką lokatę. W 2009 r. kształceniem ustawicznym objętych było 5,4% ludności 25-64 (mapa), a w 2010 r. – 6,6%. Górny wykres: punktory – Polska, linie – dyspersja na poziomie województw Dolny wykres: III kwartał 2009 Źródło: Opracowanie IBS na podstawie danych BAEL.

kształcenie przez całe życie powody kształcenia ustawicznego Głównym powodem podejmowania kształcenia ustawicznego jest chęć poprawy perspektyw zawodowych. Europejczycy deklarują więcej przyczyn, dla których warto się dokształcać: zainteresowania własne czy obowiązek (postawa) aktywności edukacyjnej. W ich przekonaniu, kształcenie ustawiczne silnie poprawia pozycję przetargową na rynku pracy (znalezienie pracy, ryzyko utraty pracy). Polacy w znikomym stopniu deklarują inne bodźce. Badanie z Yearbooka 2012 Eurostat; dane dla 2010 UE21=UE27 bez: DK, IE, FR, LU, MT i RO Źródło: Opracowanie IBS na podstawie danych Eurostat.

kształcenie przez całe życie bariery kształcenia ustawicznego Niskie uczestnictwo w kształceniu ustawicznym po części przypisać można obecności barier. Dla Polaków fundamentalne znaczenie mają koszty, a w dalszej kolejności niemożność pogodzenia edukacji z innymi obowiązkami i duża odległość do pokonania. W krajach UE-21 koszty odgrywają znacznie mniejszą rolę. Bardziej problematyczne zdają się być konflikt z obowiązkami rodzinnymi i/lub zawodowymi. W żadnym z przypadków wiek nie stanowi istotnej bariery dla podejmowania edukacji. Badanie z Yearbooka 2012 Eurostat; dane dla 2010 UE21=UE27 bez: DK, IE, FR, LU, MT i RO Źródło: Opracowanie IBS na podstawie danych Eurostat.

trwałość zróżnicowania przestrzennego zmiany zróżnicowania międzyregionalnego Niższa wartość współczynnika Giniego oznacza niższe zróżnicowanie danej cechy, tutaj: PKB per capita między regionami. Obserwacje wskazują, że w połowie krajów zróżnicowanie wzrosło (w niektórych bardzo silnie, np. w Irlandii czy Finlandii), w innych – zmalało (Holandia, Norwegia, Portugalia, USA). Polska charakteryzuje się relatywnie niskim stopniem koncentracji - niższym od innych krajów regionu. Paper: „Interregional Redistribution and Regional Disparities: How Equalization Does (Not) Work” – Anke Kessler, Christian Lessmann Punkty na osi OY wskazują na brak danych z wcześniejszego okresu. Dla CZ, HU, JP, MX, PL i SK dane tylko dla 1996-2000 Źródło: Kessler, Lessmann 2008

trwałość zróżnicowania przestrzennego produkt krajowy brutto (PPP) per capita: 2004 i 2009 Źródło: Eurostat.

trwałość zróżnicowania przestrzennego wskaźnik zatrudnienia 15-64: 2004 i 2010 Źródło: Eurostat.

pomorski rynek pracy uwarunkowania polityki rozwoju uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania polityki rozwoju

uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania polityki rozwoju pomorski rynek pracy uwarunkowania ekonomiczne uwarunkowania polityki rozwoju

uwarunkowania polityki rozwoju nowy paradygmat rozwoju regionalnego model polaryzacyjno-dyfuzyjny skuteczność polityk rynku pracy

nowy paradygmat rozwoju regionalnego koncentracja na potencjałach terytorialnych, polityka definiowana przez cele dla terytorium, decentralizacja polityki rozwojowej, działania ukierunkowane terytorialnie, selektywna, skoncentrowana interwencja, wzrost roli szczebla regionalnego w zarządzaniu, zróżnicowane podejście do różnych typów terytoriów funkcjonalnych.

model polaryzacyjno-dyfuzyjny

model polaryzacyjno-dyfuzyjny ubożsi nie korzystają z doraźnej pomocy w ramach mechanizmu redystrybucyjnego, ale uczestniczą w sukcesie najsilniejszych regionów, oś dyfuzyjna nie obejmuje wyrównywania poziomu, ale dotyczy kategorii funkcjonalnych im skuteczniej obszary opóźnione będą budować własny potencjał rozwojowy, tym ich powiązania funkcjonalne z centrami rozwoju będą silniejsze

polityka rozwoju a problemy rynku pracy wzrost adaptacyjności i mobilności zasobów pracy: edukacja adekwatna do potrzeb rynku pracy nowe rozwiązania instytucjonalne i prawne: ALMP dla bezrobotnych, pracujących i biernych zawodowo, przekształcenie modelu łączenia pracy zawodowej i funkcji rodzinnych, model workfare state, uelastycznienie rozwiązań kodeksu pracy.

narzędzia polityki rynku pracy szkolenia roboty publiczne prace interwencyjne staż / przygotowanie zawodowe wsparcie działalności gospodarczej doradztwo zawodowe / pośrednictwo

efektywność narzędzi w badaniu ZwP 2007 model logitowy IBS Beneficjenci dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej cechowali się około czterokrotnie większym prawdopodobieństwem pozostania w zatrudnieniu, niż osoby, które nie skorzystały z żadnej pomocy w ramach ALMP. Analogiczne prawdopodobieństwa względem różnych form edukacji wahają się w przedziale 26-79%. Roboty publiczne i prace interwencyjne nie mają wpływu na poprawę stanu bezrobotnych na rynku pracy.

efektywność narzędzi w badaniu ZwP 2007 model PSM IBS Źródło: Bukowski M. (red); Zatrudnienie w Polsce 2007 – Bezpieczeństwo na elastycznym rynku pracy; Instytut Badań Strukturalnych.

efektywność narzędzi w badaniu ZwP 2007 Najskuteczniejszą formą wsparcia (choć najdroższą jednostkowo) są dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Szkolenia są metodą względnie tanią i skuteczna, ale towarzyszy im wysokie ryzyko efektu jałowej straty. Szkolenia i staże dodatkowo cechują się dużym zróżnicowaniem skuteczności. Roboty publiczne i prace interwencyjne nie mają istotnego wpływu na zatrudnienie. Powinny być traktowane jako test gotowości do podjęcia pracy i element polityki socjalnej.

starzenie się społeczeństwa trwałość zróżnicowania przestrzennego wyzwania i problemy wyzwanie rozwiązanie zmiany strukturalne w gospodarce wzrost produktywności pracy modernizacja struktury gospodarki poszukiwanie endogenicznych potencjałów starzenie się społeczeństwa aktywizacja zawodowa osób starszych i młodszych age management w przedsiębiorstwach instrumenty ukierunkowane na godzenie życia zawodowego i rodzinnego systematyczna aktualizacja i nabywanie umiejętności trwałość zróżnicowania przestrzennego długookresowe zmniejszanie zróżnicowań przestrzennych we wskaźnikach rynku pracy

nowy paradygmat polityki regionalnej model polaryzacyjno-dyfuzyjny wyzwania i problemy rozwiązanie zastosowanie nowy paradygmat polityki regionalnej interwencja ukierunkowana na wzmocnienie potencjałów i niwelowanie barier rozwojowych, terytorializacja i decentralizacja koncentracja na funkcjach, nie wsparciu model polaryzacyjno-dyfuzyjny wzmacnianie potencjałów rozwojowych w rozwiniętych obszarach zwiększanie możliwości absorpcyjnych słabszych regionów dyfuzja wiedzy i owoców wzrostu do słabszych regionów

www.ibs.org.pl jz@ibs.org.pl Dziękuję za uwagę www.ibs.org.pl jz@ibs.org.pl