Państwowa Inspekcja Pracy Bezpieczeństwo pracy i ochrona zdrowia w polskim rolnictwie – działania kontrolne i prewencyjne PIP

Informacje ogólne o Polsce POLSKA w liczbach 16 województw, 379 powiatów, 2479 gmin Liczba ludności: 38,2 mln Liczba ludności na wsi: 14,8 mln Liczba podmiotów gospodarczych: 3,7mln Liczba osób pracujących: 13,8 mln Liczba osób pracujących w rolnictwie: 2,1 mln Przeciętne wynagrodzenie w 2011 roku: 3 399,52 zł Minimalne wynagrodzenie w 2011 roku: 1 389 zł Poszkodowani we wszystkich wypadkach przy pracy w 2011 r.: 97 223 osoby Liczba wypadków śmiertelnych: 404 osoby Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy w rolnictwie indywidualnym: 16 576 osób Wypadkom śmiertelnym w gospodarstwach indywidualnych uległo 81 osób

Rolnictwo w Polsce 2011 Powierzchnia użytków rolnych –15,5 mln ha (13,7 mln ha gospodarstwa indywidualne) Szacunkowo w Polsce jest ok. 2,3 mln gospodarstw, (ponad 715 tys. gospodarstw nie większych niż 1 ha) Liczba gospodarstw indywidualnych pow. 1 ha – 1,559 mln Średnia powierzchnia użytków rolnych w 1 gosp. – 6,82 ha Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie pow. 1 ha – 9,50 ha Sektor prywatny – 96,8% powierzchni użytków rolnych, z czego ok. 90% użytkują gospodarstwa indywidualne

Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2010) Liczba gospodarstw indywidualnych według grup obszarowych (w tysiącach i %) 6,7 % 8,4 % 15,5 % 31,5 % 22,9 % 15,0 %

Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2010)

Pracujący w rolnictwie indywidualnym według grup obszarowych UR (dane GUS 2010) ogółem z tego w grupach obszarowych UR 0-1 1-2 2-5 5-10 10-15 15-20 20-50 50 i więcej w tysiącach osób 2216 305 266 546 492 251 129 186 41 w tym: rodzinna siła robocza rodzinna siła robocza (pracujący wyłącznie w gosp.) 1945 265 227 468 431 226 118 171 38 rodzinna siła robocza (pracujący głównie w gosp.) 271 40 39 78 61 25 11 14 4 pracownicy najemni pracownicy najemni stali 46 6 3 5 2 17

Liczba osób pracujących we własnych gospodarstwach indywidualnych według grup obszarowych UR (dane GUS 2010) Ogółem: 2216 tys. osób

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Podlegają mu Inspektoraty Weterynaryjny oraz Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także KRUS i Centrum Doradztwa Rolniczego wraz z Agencjami i Instytutami branżowymi. Jest organem legislacyjnym, odpowiadającym za wydawanie i nowelizację przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy w rolnictwie. Państwowa Inspekcja Pracy Organ kontroli przestrzegania prawa pracy i nadzoru nad warunkami pracy m.in. w rolnictwie. Prowadzi szeroko zakrojoną działalność prewencyjno-promocyjną, skoncentrowaną na zwiększeniu świadomości zagrożeń występujących w sektorze rolniczym pracy i zmniejszeniu liczby wypadków. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Do podstawowych zadań KRUS należy ubezpieczanie rolników i obsługa ubezpieczeń w związku z możliwością dobrowolnego ubezpieczenia społecznego. W ramach działań prewencyjnych upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach i znajomości zasad bhp wśród dorosłych i dzieci, analiza przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych, prowadzenie szkoleń w zakresie znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym, podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych.

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Centrum Doradztwa Rolniczego Zadania Centrum uwzględniają przede wszystkim działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich poprzez przeprowadzanie szkoleń, pokazów bezpiecznej obsługi maszyn, upowszechnianie wyników badań naukowych itp. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Instytucja rządowa, która powstała w 1994 r. Celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Instytut Medycyny Wsi Instytut Medycyny Wsi, utworzony w 1951 roku przez grupę lekarzy i naukowców, jest placówką naukową i usługowo-leczniczą podległą Ministrowi Zdrowia, działającą na rzecz szeroko pojętej ochrony zdrowia ludności wiejskiej i poprawy warunków sanitarno-higienicznych środowiska wiejskiego.

Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce W sektorze przedsiębiorstw (zakładów) rolnych: Konwencja Nr 129 dotycząca inspekcji pracy w rolnictwie Ustawa Kodeks pracy Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych Ustawa z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Rozporządzenie MPiPS: Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozporządzenie MZiOS w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy Rozporządzenie MGiP w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego okoliczności i przyczyn. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki

Ubezpieczenie zdrowotne i wypadkowe polskich rolników Rolnicy indywidualni podlegają ustawowemu i/lub dobrowolnemu ubezpieczeniu w KRUS KRUS zarejestrował w 2011 roku 1,52 mln ubezpieczonych, rolników w Polsce jest ok. 2,3 mln Tylko ok. 70% rolników indywidualnych ma prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku i choroby zawodowej tylko taki odsetek rolników ujęty jest w statystykach wypadkowych ubezpieczaniu w KRUS podlegają wyłącznie rolnicy i członkowie rodzin powyżej 16 roku życia (ubezpieczeniom nie podlegają dzieci i z tego powodu niemożliwa do określenia jest w obecnej sytuacji prawnej liczba dzieci ulegających wypadkom) Składka ubezpieczeniowa wynosi (I kw. 2012 r.) do 50 ha - 345 zł, do 100 ha – 606 zł, do 150 ha – 870 zł, do 300 ha – 1131 zł, pow. 300 ha – 1395 zł i jest płacona raz na kwartał

Wypadkowość w polskim rolnictwie W 2011 roku na terenie całego kraju rolnicy zgłosili 25 772 wypadki przy pracy w gospodarstwie rolnym. W 16 574 przypadkach poszkodowani doznali trwałego uszczerbku na zdrowiu, bądź ponieśli śmierć. Zginęło 81 osób Najwięcej wypadków zdarzyło się w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim i wielkopolskim Uznano 183 przypadki chorób zawodowych

Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Sygnatariusze porozumienia o współpracy na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie: Główny Inspektor Pracy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi KRUS Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Zarząd Główny ZZ Pracowników Rolnictwa w RP Zarząd Federacji Związków Pracodawców Rolnych Krajowa Rada Izb Rolniczych Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP

Dwutorowość działań w rolnictwie – kontrola i prewencja w działalności PIP Zakłady rolne zatrudniające pracowników - kontrole Rolnicy indywidualni - prewencja Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych Podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności: … d) inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

Działania kontrolne PIP w rolnictwie Kontrole przeprowadzane przez państwowych inspektorów pracy w zakładach rolnych, wykazują, że najczęstsze nieprawidłowości, to: niezapewnienie pracownikom odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony osobistej, nieprawidłowy stan techniczny urządzeń i maszyn używanych w produkcji i transporcie, brak aktualnych wyników badań skuteczności ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym w zakładzie, brak badań lekarskich, brak szkoleń pracowników w zakresie bhp, nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy lub jej brak, nie potwierdzanie na piśmie zawartych umów o pracę, nie wypłacanie wynagrodzenia za pracę.

Działania kontrolne PIP w rolnictwie

Działania prewencyjne PIP w rolnictwie Kampania „Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym” Cel podstawowy podniesienie wśród społeczności rolniczej ogólnego poziomu wiedzy nt. bezpiecznej pracy i życia na wsi Cel nadrzędny PIP zmniejszenie poziomu wypadkowości w rolnictwie, zarówno wśród dorosłych rolników, jak i dzieci wiejskich, a także poziomu zapadalności na choroby zawodowe

UPRAWNIENIA INSPEKCJI PRACY Specjalna kara dla pracodawców, którzy uporczywie łamią prawa pracowników: 5 tys. zł Maksymalny mandat jaki może nałożyć inspektor pracy to: 2 tys. zł Maksymalna grzywna, jaką może nałożyć sąd: 30 tys. zł Inspektorzy kontrolują także legalność zatrudnienia, również wśród cudzoziemców Możliwe jest kontrolowanie przedsiębiorców, którzy zatrudniają osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej i samozatrudnienia

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – formy realizacji Główny cel realizowany jest poprzez: zwiększanie świadomości rolników w zakresie zagrożeń zawodowych propagowanie bezpiecznych metod pracy i obsługi maszyn omawianie zagrożeń zdrowotnych związanych z usuwaniem azbestu i dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi udzielanie porad z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy omawianie z dziećmi i młodzieżą wiejską zagrożeń związanych z pomocą w gospodarstwie i przebywaniem na wsi organizowanie konkursów i plenerowych spotkań ze społecznością wiejską upowszechnianie treści związanych z bezpieczeństwem za pośrednictwem massmediów

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – sposób realizacji Od połowy lat ‘90-tych powoływano w OIP-ach Wojewódzkie Komisje ds. BHP w Rolnictwie: tworzą i realizują plany regionalne regionalna współpraca z oddziałami izb rolniczych, dyrektorami szkół, kuratoriami oświaty, ZHP, Policją, Strażą Pożarną, Wydziałami Rolniczymi Urzędów Wojewódzkich, Stowarzyszeniami Sołtysów Od roku 2007 rozpoczęto powoływanie Powiatowych Komisji ds. BHP: aktywizacja liderów społeczności wiejskiej

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – grupy docelowe i skala działań Dla potrzeb kampanii grupę docelową społeczności wiejskiej podzielono na 3 grupy wiekowe: Dorośli rolnicy i członkowie rodzin rolników - ok. 15,6 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 41 tys. uczestników imprez plenerowych Młodzież wiejska, w tym uczniowie szkół zawodowych o profilu rolniczym – około 18 tys. w ramach szkoleń i konkursów Dzieci wiejskie, do czasu ukończenia szkoły podstawowej - 36 tys. w ramach szkoleń i konkursów

Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie – formy działania EDUKACJA i PROMOCJA Rolnicy Młodzież Dzieci WIZYTACJE i DORADZTWO Rolnicy i osoby pracujące z rolnikiem

Działalność wizytacyjno-doradcza Wyszczególnienie lata 2011 2010 2009 wizytacje ogółem: w tym wizytacje: 8 420 11 042 12 245 prac żniwnych: 3562 4258 5060 innych prac polowych: 1414 1892 gospodarstw ogółem: w tym: 3444 3714 5771 gospodarstw uczestniczących w konkursie „Bezpieczne gospodarstwo rolne” 1008 1028 1026 liczba osób pracujących podczas wizytacji 13,2 tys. 21,7 tys. 25,1 tys.

Działalność wizytacyjno-doradcza Stan techniczny maszyn i urządzeń Maszyny i sprzęt rolniczy poddany ocenie Odsetek maszyn i urządzeń rolniczych, w których stwierdzono uchybienia w zakresie bezpieczeństwa obsługi Uwagi 2011 2010 2009 W 2010 roku stwierdzono ponadto m. in.: nieprawidłowy stan instalacji i urządzeń elektrycznych - prowizoryczne podłączenia, przewody niezabezpieczone przed mechanicznym uszkodzeniem, naprawiane bezpieczniki topikowe, itp. (1178 przypadków), nieprawidłowe wejścia na poddasza - brak barierek przy schodach, zły stan techniczny schodów (722 przypadki), nieprawidłowe drabiny i rusztowania, brak zabezpieczeń podczas pracy na wysokości (1072 przypadki), brak zabezpieczeń otworów technologicznych (974 przypadki), niewłaściwe przechowywanie maszyn (1064 przypadki), brak lub niewłaściwe zabezpieczenia studni, dołów, szamb i zbiorników (523 przypadki), ogólny nieporządek (1129 przypadków). - ciągniki rolnicze 46 40 44 - przyczepy 50 - kombajny zbożowe 65 47 48 - inne maszyny i urządzenia 51 52 - wały przegubowo-teleskopowe 54 56

Udział dzieci w pracach rolnych Dzieci w rolnictwie Brak możliwości ubezpieczenia dzieci w ramach ubezpieczenia społecznego – brak informacji o stanie wypadkowości w tej grupie Inspektorzy PIP corocznie obserwują spadek ogólnej liczby dzieci wykonujących prace, do których nie mają predyspozycji lub prace szkodliwe Jednak ok. 44% (220 dzieci) w dalszym ciągu znajdowało się w strefie bezpośredniego zagrożenia w pobliżu pracujących maszyn Udział dzieci w pracach rolnych Lata 2011 2010 2009 2008 Liczba dzieci biorąca udział w pracach podczas wizytacji Odsetek dzieci w stosunku do ogólnej liczby pracujących podczas wizytacji 500 3,8% 1048 4,8% 1099 4,4% 1727 5,5% Liczba dzieci wykonująca prace wzbronione młodocianym Odsetek dzieci wykonujący prace wzbronione do wszystkich zaobserwowanych dzieci 166 33% 298 28,4% 409 37% 406 24% Liczba dzieci przebywająca w strefie bezpośredniego zagrożenia 220 407 622 897

Działalność edukacyjna Działania edukacyjne i promocyjne rok 2011 Szkolenia bhp dla rolników - uczestnicy szkoleń 463 12,1 tys. Wykłady w szkołach o profilu rolniczym - uczestnicy wykładów 141 4,8 tys. Prelekcje wśród dzieci szkół podstawowych i gimnazjów - uczniowie – słuchacze prelekcji 624 23,2 tys. Konkursy o tematyce bhp dla rolników - uczestnicy 136 3,5 tys. Olimpiady i konkursy nt. wiedzy o bhp wśród młodzieży i dzieci wiejskich 273 13,2 tys. Konkursy plastyczne dla dzieci wiejskich 243 12,9 tys. Punkty informacyjno-doradcze na masowych imprezach rolniczych (np. targi) - zwiedzający punkty na imprezach masowych 168 41 tys.

Współpraca ze Związkiem Harcerstwa Polskiego, Policją i KRUS W ramach „Nieobozowej Akcji Letniej”, podczas 115 spotkań przeprowadzono prelekcje dla 5,4 tys. dzieci (harcerzy, dzieci wiejskich – uczestników kolonii) Udział w akcji „Bezpieczne wakacje”, skierowanej do dzieci i młodzieży szkolnej Ogólnokrajowy konkurs „Bezpieczne Gospodarstwo Rolne”, - w 2011 r. zwizytowano 1008 gospodarstw rolników

Edukacja – działalność wydawnicza PIP

Współpraca z mediami w 2011r. Prasa – 127 publikacji prasowych TV – 48 felietonów i wywiadów z pracownikami PIP Radio – 95 audycji Internet