TERENY POGÓRNICZE NA POGRANICZU POLSKO-CZESKIM SZANSE, ZAGROŻENIA Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania TERENY POGÓRNICZE NA POGRANICZU POLSKO-CZESKIM SZANSE, ZAGROŻENIA podsumowanie realizacji projektu Prof. dr hab. inż. Barbara Białecka

Obszar interwencji

TERENY TO DOBRO SKOŃCZONE Zasada zrównoważonego rozwoju: Ponowne wykorzystanie terenów które przestały pełnić funkcje gospodarcze ogranicza zapotrzebowanie na nowe tereny niezbędne dla inwestycji (budowy infrastruktury, rozwoju przemysłu, usług i mieszkalnictwa)

Skutki degradacji negatywny wpływ na zdrowie ludzi i stan środowiska ograniczenie możliwości pełnienia określonych funkcji (gospodarczych, usługowych, siedliskowych itp.) negatywny wpływ na wizerunek regionu

Cele projektu Zarządzanie terenami zdegradowanymi sprowadza się do zarządzania ryzykiem stwarzanym przez te tereny. Celami projektu były zatem: Jakościowe i ilościowe poznanie rzeczywistego i potencjalnego ryzyka terenów związanego z terenami pogórniczymi co pozwali na wybór czynności zapobiegawczych bądź też minimalizujących jego skutki. Wymiana doświadczeń, poznanie dobrych praktyk zarządzania terenami zdegradowany każdego z partnerów projektu. Opracowanie wspólnych, optymalnych pod kątem ekologicznym ekonomicznym i społecznym sposobów zarządzania terenami poprzemysłowymi na pograniczu polsko-czeskim.

Cele projektu cd. Kształcenie specjalistów z zakresu zarządzania terenami zdegradowanymi co pozwoli na: racjonalne zagospodarowanie terenów co podniesie ich rangę i atrakcyjność; utrzymanie tożsamości danego miejsca z poszanowaniem lokalnej społeczności i jej historii; powstanie nowych miejsca pracy; poznanie i rozpowszechnienie nowoczesnych rozwiązań technologicznych z zakresu rewitalizacji terenów zdegradowanych. Wzmocnienie powiązań sfery nauki w Polsce i Republice Czeskiej w zakresie rewitalizacji terenów pogórniczymi.

Konkluzje NR OCENIANY ASPEKT SKUTECZNOŚĆ, % 1 Znają skutki działalności górnictwa (ocena jakościowo-ilościowa) 95 2 Znają podstawowe pojęcia z zakresu rewitalizacji 80 3 Znają główne technologie rewitalizacji terenów 75 4 Znają akty prawa ogólnego i miejscowego regulujące proces przekształcania terenów poprzemysłowych i zdegradowanych 60 5 Znają cele przekształceń terenów 90 6 Potrafią racjonalnie, w oparciu o analizę stanu aktualnego, analizę przyczynowo-skutkową oraz konsultacje społeczne, zaproponować kierunek zagospodarowania terenu 50 7 Znają dobre praktyki rewitalizacji terenów zdegradowanych 70

Rodzaj bariery krótkookresowe średniookresowe długookresowe Charakter bariery Rodzaj bariery krótkookresowe średniookresowe długookresowe społeczna Społeczność lokalna pozytywnie nastawiona do przyszłych zmian wymaga sprawnej polityki informacyjnej Społeczność lokalna wymaga działań polegających np. na wielomiesięcznej budowie akceptacji społecznej dla przyszłych zmian Społeczność lokalna nie akceptuje zmian, które nie rozwiązują najistotniejszych z jej punktu widzenia problemów społecznych i gospodarczych w najbliższym otoczeniu prawna Plan zagospodarowania przestrzennego jest w trakcie uchwalania/znani są właściciele działek i są otwarci na współpracę Prace dot. opracowania Planu zagospodarowania przestrzennego są w fazie wstępnej/ właściciele działek są w trakcie identyfikacji Brak planu zagospodarowania przestrzennego/ właściciele działek są nieznani albo trwają postępowania spadkowe w sądach albo nie wyrażają zgody na inwestycje Ekonomicz na Inwestycja wymaga uzgodnień optymalnego montażu finansowego pomiędzy zainteresowanymi stronami Brak pełnej inwentaryzacji terenu, identyfikacji odpadów czy zanieczyszczeń albo przestarzałej infrastruktury powoduje brak możliwości oszacowania kosztów uporządkowania terenu Koszty uporządkowania terenu i jego oczyszczenia przy zastosowaniu dostępnych technologii powodują nieopłacalność inwestycji na dzień dzisiejszy środowisko wa Zakres i charakter zanieczyszczeń pozwalają na szybkie oczyszczenie terenu in- situ lub ex-situ Zakres i charakter zanieczyszczeń wymagają kilkuletnich prac oczyszczających teren Zakres i charakter zanieczyszczeń wymagają zastosowania wieloletnich prac remediacyjnych lub istniejące możliwości techniczne są zbyt kosztowne

Wybrane narzędzia przydatne w zarządzaniu terenami zdegradowanymi Nazwa projektu Źródło Rodzaj narzędzia CIRCUSE www.circuse.eu metoda wielokrotnego wykorzystywania terenów w miastach jako narzędzie planowania gospodarczego i przestrzennego TIMBRE www.timbre-project.eu narzędzia zarządzania terenami zdegradowanymi, w tym narzędzie priorytetyzacji, system informacji o przekształcaniu terenów oraz narzędzie do planowania przekształceń terenu OPI-TPP www.opitpp.gig.eu Ogólnodostępna Platforma Informacji "Tereny poprzemysłowe i zdegradowane" (OPI-TPP) dla obszaru województwa śląskiego B-TEAM www.bteaminitiative.eu Dobre praktyki obejmujące metody, strategie i narzędzia związane z rewitalizacją terenów poprzemysłowych REURIS www.reuris.gig.eu Narzędzia dot.rewitalizacji miejskich przestrzeni nadrzecznych (odtworzenie zasobów przyrodniczych i elementów dziedzictwa kulturowego), w tym akcje pilotażowe, których celem jest zademonstrowanie przejścia od strategii do praktyki rewitalizacji REVITA-SILESIA www.revita-silesia.pl Narzędzie do wzmocnienia powiązań sfery nauki i biznesu w zakresie rewitalizacji terenów poprzemysłowych COAL www.coalexpo.eu Analiza i ocena roli krajobrazu postindustrialnego

Porównanie regionów co do sposobu rewitalizacji terenów poprzemysłowych Czechy Polska Morfologia i geografia terenów typu brownfield Tereny postindustrialne o dużych powierzchniach znajdują się poza miastami. Duże podmioty industrialne usytuowane w dużych miastach Postindustrialne tereny znajdują się w większości w granicach dużych miast Własność postindustrialnych terenów Firma publiczna Struktura własnościowa zróżnicowana i nieuregulowana. Dominuje własność Skarbu Państwa Rola władzy publicznej Państwo i region muszą współpracować Brak uregulowań prawnych w zakresie współpracy państwa i regionu. Natura publicznego operatora OKD –doprowadzenie do stanu „zero” lub krajobraz Brak operatora publicznego. Przypuszczalnie będzie to model zbliżony do model francuskiego. Rozważa się dwie wersje: utworzenie nowej instytucji przekazanie praw istniejącej już instytucji.

10 najlepszych praktyk zwiększających sukces rewitalizacji terenów poprzemysłowych   Rewitalizacja terenów poprzemysłowych wymaga rozwiązania szeregu skomplikowanych problemów związanych często z konfliktem interesów różnych zainteresowanych stron, dlatego warunkiem koniecznym dla zwiększenia efektywności tego procesu jest zapewnienie współpracy wszystkich interesariuszy. Istotny jest rozwój innowacyjnych metod zarządzania procesem  rewitalizacji terenów poprzemysłowych wraz z wdrażaniem odpowiednich projektów pilotażowych w tym obszarze. Konieczne jest zapewnienie wsparcia politycznego, najlepiej już na początku projektu, a następnie wzmocnienie zaangażowania polityków w projekt, najlepiej poprzez prowadzenie bieżącej strategii informacyjnej. Dziedzictwo kulturowe w trakcie rewitalizacji terenów zdegradowanych może zostać wzmocnione poprzez festiwale oraz imprezy z obszaru kultury i sztuki, które powinny być wspierane przez działania marketingowe.

Niezbędne jest stosowanie innowacyjnych sposobów finansowania, m. in Niezbędne jest stosowanie innowacyjnych sposobów finansowania, m.in. partnerstwo publiczno-prywatne lub udziały w zyskach, które pozwalają przyciągnąć inwestorów do współpracy oraz zapewniają możliwości trwałego rozwoju. Programy rewitalizacji muszą być skuteczne, tzn. odpowiadać na potrzeby lokalnej społeczności – np. w obszarze utworzonych miejsc pracy, czy też świadczeń publicznych lub innych udogodnień. Wdrożenie projektów pilotażowych pozwala na praktyczną demonstrację dobrych praktyk, co pozwala stworzyć dobry klimat dla dalszego rozwoju projektu. Skuteczne działania marketingowe pozwalają przedstawiać potencjalne korzyści z projektu już na etapie działań proinwestycyjnych. Aby przyspieszyć procesy rewitalizacji terenów poprzemysłowych ważne jest włączenie konkretnych etapów i elementów do procesu planowania i realizacji polityki na wyższym szczeblu administracyjnym. Nie wszystkie elementy procesu można zaczynać równocześnie, natomiast ważne jest aby działania rozpocząć nawet dotyczące tylko fragmentu większej całości procesu rewitalizacji.

Konkluzje Skuteczne działania rewitalizacyjne to zysk społeczny dla : mieszkańców oraz gmin i samorządów lokalnych, a także przedsiębiorstw oraz pracowników uczelni wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych. Rozwój kadr w tym zakresie umożliwi prawidłową ocenę terenu i docelowo zagospodarowanie terenów pogórniczych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Stąd ważna była realizacja projektu, które miał doprowadzić do osiągnięcia zaawansowanego stanu wiedzy z zakresu nowatorskich i oryginalnych rozwiązań w krajach partnerskich w zakresie wyżej wymienionych obszarach badawczych. Realizacja zadań projektu z pewności przyczyni się do stworzenia warunków i mechanizmów dla zagospodarowania terenów pogórniczych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.