CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM Krystyna Pańszczyk Lucyna Zarębczan Bożena Marek

Co to jest czytanie? Czytanie jest jedną z form komunikowania się. Jego istotą jest kojarzenie obrazów graficznych z odpowiadającymi im znaczeniami. Umieć czytać, to nie tylko przekładać na język mówiony czy na język wewnętrzny znaki graficzne rękopisu lub tekstu drukowanego. Umieć czytać - to w istocie rozumieć rzecz przeczytaną, umieć ocenić jej wartość i słuszność, zastanowić się, osądzić i zająć stanowisko.

Fizjologiczno-psychologiczne podstawy procesu czytania - objęcie okiem pola spostrzeżeń, - odbiór wrażeń tekstu na siatkówce oka, - ruch oczu (postępowy, wsteczny, zwrotny), - transmisja impulsów z siatkówki do wzrokowych ośrodków mózgowych, - pobudzenie procesów kojarzenia i interpretacja impulsów wzrokowych.

Rodzaje czytania Czytanie płynne - polega na tym, że dziecko czyta tekst, chociaż wolno, ale całymi wyrazami. Czytanie poprawne - polega na prawidłowym odczytywaniu wyrazów, tj. zgodnie z ich brzmieniem. Czytanie biegłe - polega na indywidualnym, świadomym stosowaniu właściwego tempa czytania, umożliwiającego czytającemu i słuchaczowi uchwycenie treści poszczególnych wyrazów, płynnie i poprawnie odczytanych. Czytanie wyraziste - polega na zachowaniu pauz gramatycznych logicznych i psychologicznych, na zachowaniu właściwej intonacji i zastosowaniu odpowiedniego tempa. Czytanie wyraziste ma wydobyć walory uczuciowe tekstu.

Czytanie ze zrozumieniem Istotę rozumienia czytanego tekstu stanowi uchwycenie jego sensu, czyli treści. Może to być sens dosłowny albo sens dodatkowy zawierający coś więcej niż to, co jest wyrażone w tekście.

Profesor Ryszard Więckowski wyróżnia trzy poziomy rozumienia tekstów: Poziom I - uczniowie wyodrębniają konkretne fakty i zdarzenia, zapamiętują je i odtwarzają na polecenie nauczyciela. Poziom II - w przeczytanym tekście uczniowie wyodrębniają związki przyczynowo – skutkowe miedzy faktami i zdarzeniami. Poziom III - uczniowie potrafią wyodrębnić ideę utworu (myśl przewodnią).

Ośrodek Badań Edukacyjnych i Informacji wyróżnia pięć poziomów czytania ze zrozumieniem: Poziom I – zdolność odszukania przynajmniej pojedynczej prostej części informacji w materiałach pisanych prostym językiem. Poziom II – zdolność odszukania części informacji na podstawie prostego kojarzenia wymagającego niskiego poziomu wnioskowania. Poziom III - zdolność wykorzystania materiałów pisemnych przy niskim poziomie wnioskowania , biorąc pod uwagę liczne części informacji Poziom IV – zdolność wykonania zadań o wielu właściwościach lub mniej prostych przy użyciu złożonej informacji. Poziom V - zdolność wykonania złożonych zadań łączących kilka części informacji , które należy wyszukać w materiale pisanym.

Czynniki wpływające na rozumienie tekstu - psychologiczne tkwiące w dziecku (słuch fonematyczny, percepcja wzrokowa, zdolności intelektualne, pamięć, koncentracja uwagi, pewność siebie, zainteresowania, doświadczenia życiowe), - psychologiczne tkwiące poza dzieckiem (sytuacja, w której się czyta), - pedagogiczne tkwiące w dziecku (stopień zmechanizowania czytania, umiejętność dostosowania metody i tempa do czytanego tekstu, orientacja w układzie zdań i akapitów, wszechstronne przygotowanie do czytanego tekstu, tj. znajomość poprawnej wymowy i znaczenia trudnych nowych słów i pojęć), - pedagogiczne tkwiące poza dzieckiem (styl tekstu, struktura języka, bodźce stosowane przez nauczyciela).

Propozycje ćwiczeń doskonalących umiejętność czytania ze zrozumieniem. szukanie wyznaczonych wyrazów w tekście, układanie rozsypanek wyrazowych według wskazówek nauczyciela (dobieranie czasownika do odpowiedniego rzeczownika), układanie rozsypanek zdaniowych, wybieranie zdania z rozsypanki do odpowiedniego rysunku, dobieranie podpisów do obrazków lub odwrotnie, przygotowanie odpowiedzi do przeczytanego po cichu pytania, odczytywanie fragmentu tekstu do pytania lub ilustracji.

Stosowanie poniższych ćwiczeń pomoże uczniom osiągnąć wyższy stopień zrozumienia różnego rodzaju tekstów. Poszerzanie słownictwa w zakresie poszczególnych przedmiotów nauczania(objaśnianie niezrozumiałych wyrazów, korzystanie z różnego typu słowników)‏ Poszukiwanie informacji na podany temat Czytanie i omawianie tekstów biograficznych, encyklopedycznych, informacyjnych Wyłanianie istotnych szczegółów Wyszukiwanie odpowiedzi na podane pytania Wyszukiwanie wskazanych fragmentów

Czytanie i objaśnianie pytań i poleceń Uzupełnianie tekstów z lukami Kształtowanie rozumienia pojęć geograficznych, przyrodniczych, matematycznych, historycznych, związanych z literaturą, teatrem, itp. Czytanie znaków, skrótów, symboli, map, planów, schematów, dat, wskazań termometru Analiza, porównywanie i interpretacja danych (tabelki, wykresy, diagramy)‏ Czytanie map, legendy na mapie, uzupełnianie map konturowych, zaznaczanie na mapie trasy wycieczki, opisywanie wycieczki na podstawie planu graficznego

Analizowanie danych statystycznych, znaków, instrukcji, rozkładów jazdy Korzystanie z katalogów bibliotecznych (alfabetycznych i rzeczowych)‏ Układanie i rozwiązywanie krzyżówek, gier planszowych Tworzenie komiksów Plastyczna interpretacja przeczytanego tekstu Przedstawianie scenek związanych z przeczytanym tekstem Stosowanie programów edukacyjnych wymagających od ucznia czytania pytań i udzielania odpowiedzi

Specyficzne trudności w czytaniu Trudności w nauce czytania są przeważnie związane z deficytami analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. W celu dokładnego wskazania rodzaju występujących trudności u dziecka używa się czterech terminów: dysleksja - trudności w opanowaniu czytania, dysortografia - trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, dysgrafia - to zniekształcenia strony graficznej pisma, hiperdysleksja - trudności w czytaniu ze zrozumieniem.

BIBLIOGRAFIA G. Jargiłło, Ćwiczenia ułatwiające nauką czytania. „Życie Szkoły" 1993, nr 2. J. Malendowicz, O trudnej sztuce czytania i pisania, warszawa 1978. J. Tarkowska, Rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem. „Życie Szkoły" 1995, nr7. M. Cackowska, Nauka czytania i pisania w klasach przedszkolnych. Warszawa 1984. J. Konopnicki, Powodzenia i niepowodzenia szkolne. Warszawa 1966. R. Więckowski. Psychologiczne i fizjologiczne podstawy początkowej nauki czytania i pisania. Życie Szkoły 2000/1. J. Bałachowicz, Kształtowanie umiejetności czytania ze zrozumieniem. Warszawa 1988. E. Malmąuist, Nauka czytania w szkole podstawowej, Warszawa 1982. Z. Ryndlak, Kształcenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem. „Życie Szkoły" 1987. A. Warsicka, Stopień opanowania cichego czytania a powodzenie dziecka w nauce szkolnej Poznań 1977.