„DIAGNOZA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W SZKOŁACH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO PROWADZONYCH PRZEZ JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO”

Szczegółowa analiza otrzymanych danych

W okresie przeprowadzania badania, do wszystkich typów szkół ponadgimnazjalnych województwa małopolskiego prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego uczęszczało ogółem 79393 uczniów i słuchaczy. Do technikum dla młodzieży – 50710 uczniów, do zasadni-czych szkół zawodowych – 18894 osób, w tym 11116 pracowników młodocianych (58,8%), do technikum uzupełniającego i szkół policealnych – 9789 słuchaczy. W szkołach dla młodzieży kształcenie zawodowe realizowane jest: w technikum - w 41 zawodach, a w zasadniczej szkole zawodowej - w 49 zawodach. W szkołach dla dorosłych kształcenie zawodowe realizowane jest ogółem w technikum uzupełniającym i w szkołach policealnych w 47 zawodach.

Kwalifikacje kadry pedagogicznej Na ogólną liczbę 162 badanych zespołów szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego i 7 szkół policealnych prowadzonych przez Województwo Małopolskie w 41 szkołach (23.4 %) zatrudnionych jest 45 nauczycieli nieposiadających kwalifikacji zawodowych w rozumieniu przepisów prawa oświatowego po uzyskaniu zgody Małopolskiego Kuratora Oświaty na zatrudnienie nauczyciela bez wymaganych kwalifikacji na podstawie art. 10 ust. 9 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 z późniejszymi zmianami) i 24 nauczycieli po uzyskaniu zgody na zatrudnienie osób niebędących nauczycielami na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zmianami). Najwięcej nauczycieli nieposiadających kwalifikacji zatrudnionych jest w zawodach: technik żywienia i gospodarstwa domowego (10), technik technologii żywienia (4), technik hotelarstwa (4), stolarz (6), kucharz małej gastronomii (3). Najwięcej osób niebędących nauczycielami zatrudnionych jest w zawodzie fryzjer i technik usług fryzjerskich (10).

W województwie małopolskim jest ogółem 1593 egzaminatorów: w technikach, technikach uzupełniających i szkołach policealnych uprawnienia egzaminatora OKE posiada 1006 nauczycieli, w zasadniczych szkołach zawodowych 587 nauczycieli. Spośród szkół objętych diagnozą najwięcej egzaminatorów w stosunku do liczby prowadzonych szkół mają następujące organy prowadzące: miasto Nowy Sącz - 137 egzaminatorów w 16 typach szkół, powiat gorlicki – 120 egzaminatorów w 18 typach szkół, miasto Tarnów – 137 egzaminatorów w 19 typach szkół, powiat wadowicki – 97 egzaminatorów w 16 typach szkół, powiat suski – 63 egzaminatorów w 11 typach szkół, powiat wielicki – 30 egzaminatorów w 6 typach szkół, (Marszałek) Województwo Małopolskie – 34 egzaminatorów w 7 szkołach policealnych. Najmniejszą liczba egzaminatorów w stosunku do liczby prowadzonych szkół mają: powiat tarnowski – 34 egzaminatorów w 19 typach szkół, powiat proszowicki – 13 egzaminatorów w 7 typach szkół, miasto i gmina Niepołomice – 4 egzaminatorów w 2 typach szkół, powiat limanowski – 32 egzaminatorów w 12 typach szkół, powiat krakowski – 49 egzaminatorów w 18 typach szkół.

Analiza wyników egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe w 2007 r. Do egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe w roku szkolnym 2006/2007 przystąpiło ogółem 20 133 absolwentów publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie zawodowe. Wyniki tego egzaminu były w zasadniczych szkołach zawodowych (81.8%) wyższe o 0.5% od średniej krajowej, a w technikach, technikach uzupełniających i szkołach policealnych (56.5%) o 5.6 % wyższe od średniej krajowej. Egzamin zawodowy po zasadniczej szkole zawodowej był zdawany w 36 zawodach. Wyniki egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe absolwentów zasadniczych szkół zawodowych były wyższe od wyniku krajowego w 17 zawodach kształconych w województwie małopolskim. Absolwenci technikum i szkół policealnych województwa małopolskiego przystąpili do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w sesji wiosennej 2007 r. łącznie w 64 zawodach. Zdawalność egzaminu była wyższa lub równa średniej krajowej w 41 zawodach.

Potrzeby nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i praktycznej nauki zawodu w zakresie doskonalenia zawodowego Potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego najliczniej zgłaszane przez badanych nauczycieli (23% – 22% wskazań w danej kategorii) to przygotowanie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, aktualizacja wiedzy i treści kształcenia oraz praca z młodzieżą sprawiającą trudności wychowawcze. II. W kolejnym przedziale (17% - 14% wskazań w danej kategorii) mieszczą się potrzeby z zakresu aktywizujących metod pracy z uczniami, techniki komputerowej i informatycznej oraz technologii komputerowej i informatycznej w dydaktyce. III. Przedział trzeci (około 10% wskazań w danej kategorii) to motywo-wanie uczniów, komunikacja interpersonalna i agresja w szkole, a także kompleks gastronomia, produkcja żywności i dietetyka.

W pozostałych kategoriach najczęściej wskazywano następujące zagadnienia szczegółowe: Budownictwo i geodezja (nowoczesne technologie i materiały w budownictwie i w budownictwie inżynieryjnym; nowe technologie w pracach wykończeniowych; budowlane rozwiązania konstrukcyjne stosowane współcześnie; kosztorysowanie; specjalistyczne programy komputerowe do kosztorysowania w budownictwie; przetargi na roboty; organizacja i harmonogramy robót; nowelizacja norm i zmiany prawa budowlanego; procedury standaryzacyjne; specjalistyczne programy komputerowe w geodezji i budownictwie drogowym; obsługa nowoczesnych instrumentów geodezyjnych; kursy doskonalące z zakresu rysunku, kompozycji i projektowania; nowe tendencje w projektowaniu przestrzennym; komputerowe wspomaganie projektowania architektonicznego; współczesne trendy w architekturze krajobrazu; modelowanie i makietowanie; współczesne metody napraw elementów budowlanych, remontów i modernizacji) Komputerowe programy finansowo-księgowe (obsługa programów komputerowych finansowo-księgowych, sklepowo-magazynowych oraz stosowanych w zakładach gastronomicznych; obsługa programów Insert-GT - SYMFONIA, CDN-Optima, PŁATNIK, REWIZOR, SUBIEKT, RACHMISTRZ; obsługa specjalistycznych programów komputerowych w zakresie ewidencjonowania i dokumentowania sprzedaży oraz programów ekonomicznych) Ekonomia, prawo, finanse, rynek, gospodarka, rynek pracy (przepisy prawa, normy, interpretacje; przepisy bhp w poszczególnych branżach; zmiany w prawie gospodarczym; aktualne przepisy dotyczące sektora podatkowego i finansowego; standardy UE w rachunkowości i finansach; aktualne zagadnienia ekonomiczno-prawne; rynek światowy i miejsce Polski; ekonomika gospodarstw rolnych; polski i europejski rynek pracy)

Elektronika, elektronika samochodowa, sterowniki, elektrotechnika (nowoczesne techniki wytwarzania w elektronice, nowoczesne techniki badawczo-pomiarowe; urządzenia wtrysku elektronicznego; zastosowanie mikroprocesorów w technice samochodowej; nowoczesne inteligentne instalacje elektryczne; wykorzystanie technik komputerowych przy projektowaniu instalacji i urządzeń elektrycznych; jakość energii elektrycznej; sterowanie komputerowe w elektroenergetyce; Obróbka mechaniczna, obrabiarki CNC (budowa, zasady działania i obsługa nowoczesnych obrabiarek; programowanie obrabiarek sterowanych numerycznie) Diagnostyka, naprawa i eksploatacja w motoryzacji (systemy diagnostyki samochodowej; obsługa systemów komputerowych do diagnozy układów samochodowych; nowoczesna diagnostyka maszyn, urządzeń i narzędzi; komputerowe technologie wspomagające procesy projektowe, diagnostyczne, testowe; pokładowe systemy diagnostyczne) Komputerowe wspomaganie projektowania (systemy AUTOCAD, CAD, CAM, CAE; projektowanie dwu i trójwymiarowe) Działalność własna, ekonomika działalności gospodarczej (prowadzenie własnej działalności gospodarczej; zagadnienia z zakresu ekonomii i przedsiębiorczości; biznesplan; zarządzanie firmą, dokumentacja działalności gospodarczej, ekonomiczne aspekty produkcji rolniczej, ogrodniczej, kwiaciarskiej, gastronomicznej i innej usługowej) Mechanika samochodowa (konstrukcje silników i układów napędowych, układy pneumatyki; elektroniczne układy sterowania silnikami; naprawa i diagnostyka układów elektronicznych silnika spalinowego; rozwiązania konstrukcyjne stosowane w budowie samochodów; materiały stosowane w konstrukcji samochodów; mechatroniczne rozwiązania w motoryzacji; nowe typy pojazdów i ich budowa; alternatywne rozwiązania silników na energię przetwarzaną; nowoczesne rozwiązania techniczne w pojazdach i maszynach rolniczych).

Rekomendacje Organy prowadzące: a) Wskazana jest racjonalizacja sieci szkół zawodowych w powiatach, z uwzględnieniem: możliwości tworzenia/doposażenia bazy technodydaktycznej przez powiat, tworzenie centrów kształcenia praktycznego, potrzeb lokalnego rynku pracy, perspektyw rozwoju powiatu i regionu. b) Organy prowadzące na podstawie otrzymanych raportów powinny podjąć działania w celu uzupełnienia lub zmodernizowania bazy technodydaktycznej w tych szkołach, w których nie odpowiada ona wymaganiom wskazanym w podstawach programowych kształcenia w danym zawodzie. c) Uzyskiwanie dodatkowych uprawnień i wykonywanie zadań egzaminatora OKE przez nauczycieli powinno stać się ważnym elementem w systemie przyznawania dodatku motywacyjnego. d) Część potrzeb nauczycieli przedmiotów zawodowych można byłoby zaspokoić poprzez system doradztwa metodycznego. Należy kontynuować starania o tworzenie powiatowych systemów doradztwa oraz o zapewnienie przynajmniej jednego nauczyciela doradcy metodycznego w każdym powiecie.

2. Małopolski Kurator Oświaty: W ramach nadzoru pedagogicznego Małopolskiego Kuratora Oświaty należy wspólnie z dyrektorami szkół dokonać szczegółowej analizy przyczyn uzyskiwania przez absolwentów niektórych szkół niskich wyników egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. b) W połowie roku szkolnego 2008/2009 wizytatorzy powinni dokonać ponownej kontroli warunków kształcenia w tych zawodach, w których stan bazy technodydaktycznej nie gwarantuje w chwili obecnej realizacji podstaw programowych. c) Wychodząc naprzeciw potrzebom aktualizacji wiedzy i umiejętności merytorycznych nauczycieli szkół zawodowych, należy zachęcać podmioty dysponujące odpowiednim potencjałem do tworzenia projektów szkoleń, kursów, studiów podyplomowych, staży, praktyk, wizyt studyjnych, itp., które mogłyby być finansowane ze środków UE.

3. Dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie zawodowe: Dyrektorzy szkół powinni dokonać analizy stanu kadry realizującej aktualne kształcenie zawodowe oraz podjąć działania zmierzające do pozyskania nowych nauczycieli, szczególnie w zawodach, w których planują rozpoczęcie kształcenia. b) Dyrektorzy szkół powinni podjąć działania w celu zmotywowania nauczycieli do uzyskiwania uprawnień egzaminatorów w zawodach, w których kształci szkoła, szczególnie tam, gdzie nie ma egzaminatorów lub ich liczba jest niewielka w stosunku do liczby uczniów i słuchaczy. c) Dyrektorzy szkół powinni wzmocnić nadzór pedagogiczny nad realizacją kształcenia zawodowego, ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania i oceniania warunków umożliwiających uczniom nabywanie podczas zajęć teoretycznych i zajęć praktycznych umiejętności wskazanych w podstawach programowych. Niezbędne jest także wspomaganie nauczycieli poprzez poprawianie stanu wyposażenia pracowni w środki dydaktyczne i zachęcanie do doskonalenia metod nauczania.

4. Nauczyciele szkół zawodowych: Nauczyciele i dyrektorzy szkół powinni zachęcać absolwentów do przystępowania do egzaminu zawodowego, a także uświadamiać uczniom potrzebę uzyskania formalnego potwierdzenia kwalifikacji w danym zawodzie i wskazywać, że jest to jeden z czynników zwiększających ich szanse na rynku pracy. b) Nauczyciele powinni doskonalić umiejętności, aktualizować wiedzę merytoryczną poprzez samokształcenie i dostępne formy doskonalenia zawodowego.

5. Placówki doskonalenia nauczycieli: W ciągu najbliższych lat nauczycielom przedmiotów zawodowych trzeba zaproponować formy doskonalenia (kursy, seminaria, warsztaty) dotyczące różnych aspektów przygotowania uczniów do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, w tym również dotyczące wykorzystania wyników tego egzaminu w podnoszeniu jakości i skuteczności pracy z uczniami. b) Należy rozwijać ofertę doskonalenia w zakresie pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze, osadzając ją w kontekście szkoły zawodowej. Oferta ta powinna obejmować zarówno dłuższe formy (kursy), jak i warsztaty zaprojektowane z myślą o nauczycielach i problemach konkretnych szkół zawodowych (w ramach doskonalenia wewnątrzszkolnego). c) Należy dążyć do objęcia większej liczby nauczycieli przedmiotów zawodowych ofertą doskonalenia w zakresie wiedzy i umiejętności metodycznych. Oferta ta powinna być zróżnicowana co do formy i adresatów, a także miejsca realizacji szkoleń.

6. Ministerstwo Edukacji Narodowej: Nauczyciele szkół zawodowych powinni zostać w sposób systemowy objęci permanentnym poszerzaniem wiedzy i doskonaleniem umiejętności fachowych w obrębie nauczanego przedmiotu i zawodu. Szybki postęp technologiczny, ograniczony dostęp do nowoczesnych rozwiązań technologicznych i ich ścisła ochrona z drugiej strony zamykają nauczycielom drogę do skutecznego samkoształcenia, ze szkodą dla jakości wiedzy i umiejętności zawodowych przekazywanych uczniom. Warto zatem rozważyć wypracowanie i wdrożenie ogólnopolskiego systemu doskonalenia wiedzy i umiejętności fachowych nauczycieli przedmiotów zawodowych. b) Powinno zostać zmienione rozporządzenie w sprawie kwalifikacji zawodowych dotyczące nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i praktycznej nauki zawodu. W większym stopniu powinno ono uwzględniać doświadczenie zawodowe i znajomość nowoczesnych technologii oraz organizacji pracy, a nie tylko formalne kwalifikacje. c) Egzamin maturalny i egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe nie powinien w technikum odbywać się w jednym roku.