Współczesne społeczeństwo polskie - wykład drugi. Wskaźniki i ich interpretacja
O czym będzie mowa? Jak opisać „społeczeństwo”? Pojęcie wskaźnika Przykłady wskaźników Podstawowe „wizualizacje” i jak je czytać
1. Jak opisać „społeczeństwo”?
Jak opisać „społeczeństwo”? (1) Jak zdefiniować „społeczeństwo”? Wspólne zasoby (np. budżet państwa/gminy; zasoby naturalne itp.); Wspólne reguły, prawa, obyczaje, wiedza; Podzielana tożsamość i związane z nią wartości (solidarność, duma, poczucie odpowiedzialności) Społeczeństwem/społecznością są więc najróżniejsze zbiorowości: Rodzina (gospodarstwo domowe); Społeczności terytorialne (sąsiedztwo, gmina); Firmy (przedsiębiorstwa); I masa innych…
Jak opisać „społeczeństwo”? (2) „Społeczeństwo” – poziomy złożoności Mikrospołeczności; Społeczności „mezzo” (średniego poziomu – złożone z mikrospołeczności); Społeczeństwo w skali „makro” (obejmujące wszystkie pozostałe). Problemy: Możliwe silne zróżnicowanie (za chwilę przykłady…) Możliwe relacje konfliktu/sprzeczności interesów (np. sektory konkurujące o środki budżetowe; gminy rywalizujące o środki strukturalne itp.) Spojrzenie z lotu ptaka może być bardzo mylące!
Rozkład terytorialny wyników testu gimnazjalnego Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego (część matematyczno-przyrodnicza) w gminach 2002-2006.. Przeciętny wynik ucznia w Polsce=100
Jak opisać „społeczeństwo”? (3) Wymiary „społeczeństwa”: Demograficzny („populacja” i jej dynamika); kapitał ludzki, kapitał intelektualny Ekonomiczny („rynek pracy”, produktywność gospodarki, zasobność i poziom rozwoju gospodarczego) Społeczny: „kapitał społeczny” , zasoby więzi społecznych, poziom integracji („spójność” i wykluczenie) Kulturowy: podzielane wartości i wzory zachowań, tożsamość i źródła poczucia przynależności Instytucjonalny: jakość instytucji, stanowienie prawa Polityczny: jakość rządzenia, jakość demokracji i życia publicznego
Jak opisać „społeczeństwo”? (4) Mikro-przykład: rodzina Demografia - skład gospodarstwa domowego i rodziny (np. proporcja nieprzynoszących dochodu, liczba a ekonomia skali itp.) Ekonomia: dochód łączny, zasobność, podział pracy w gospodarstwie domowym itp. Społeczny: „kapitał społeczny” , zasoby więzi społecznych, poziom integracji („spójność” i wykluczenie) Kulturowy: podzielane wartości i wzory zachowań, tożsamość i źródła poczucia przynależności Instytucjonalny: prawa indywidualne a prawa rodziny, podział ról itp. Polityczny: tryb podejmowania decyzji, zasady negocjowania ról itp.
2. Pojęcie wskaźnika
Wskaźniki – dwojaka natura.. Coś, co pozwala wnosić o czymś innym, objaw, symptom: Rumieniec jako wskaźnik stanu ducha (zawstydzenie, nieśmiałość …) Noszenie munduru na przepustce Informacja zbiorcza (ogólna) o stanie rzeczy, tendencji: Poziom przestępczości w kraju Współczynnik scholaryzacji
Wskaźnik jako coś uchwytnego i informatywnego to zwykle liczbowe przedstawienie rozpatrywanej wielkości - na przyjętej umownie skali (np. skala Celsjusza) - procentowo do przyjętej wartości odniesienia (np. wskaźnik analfabetyzmu podaje się jako % ludności powyżej pewnego wieku) - lub w inny sposób pozwalający na interpretację stanu lub tendencji (np. „pajączki”)
Wskaźniki proste i syntetyczne Wskaźniki proste: uwzględniają jeden parametr (zmienną) Wskaźniki syntetyczne: złożone z kilku parametrów (wyliczane według wzorów, z uwzględnieniem wag) BMI (Body Mass Index): masa ciała i wzrost HDI (Human Development Index)
Wskaźnik syntetyczny Jakości Życia (Quality of life) Sytuacja materialna - PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej. Zdrowie – oczekiwana długość życia, w latach. Stabilność polityczna i bezpieczeństwo - ocena stabilności politycznej i bezpieczeństwa. Życie rodzinne - wskaźnik rozwodów (na 1000 mieszkańców), wyrażony w skali od 1 (najniższy wskaźnik rozwodów) do 5 (najwyższy). Życie wspólnotowe - zmienna ta otrzymuje wartość 1, jeśli kraj ma wysoki wskaźnik uczęszczania do kościoła albo członkostwa w związkach zawodowych; w przeciwnym razie zero. Klimat i geografia - szerokość geograficzna, dla rozróżnienia między klimatami gorącym i zimnym. Bezpieczeństwo zatrudnienia - stopa bezrobocia, w %. Wolność polityczna - przeciętne wskaźniki wolności politycznych i praw obywatelskich. Skala od 1 (całkowicie wolny) do 7 (bez wolności). Równość płci - proporcje przeciętnych zarobków mężczyzn i kobiet.
Problemy ze wskaźnikami Narzędzia pomiarowe (Celsjusz a Fahrenheit; wzorzec z Sevres; kwestia rzetelności pomiaru – szczególnie, gdy „mierzymy” opinie w sondażach…) Sposób wyliczania: Punkt odniesienia (np. do czego odnosić liczbę zawieranych małżeństw? Albo liczbę urodzonych dzieci?) Standaryzacja (np. jak policzyć łącznie lata życia i dochód narodowy na głowę?) Przeliczniki, wagi (np. w HDI dochód narodowy i analfabetyzm) Normy i benchmarki (do czego porównywać, żeby ocenić, czy jest „dobrze”, czy „źle”?
Dlaczego wskaźniki są ważne? Porównania międzynarodowe (między różnymi populacjami, regionami itp.) Trendy (tendencje w czasie, monitorowanie zmian) „Sygnały alarmowe”: odniesienie do normy (np. poziom białych krwinek) Dlatego wskaźniki nie powinny się zmieniać…
Wszechobecność wskaźników… Wszystkie nauki empiryczne, a także „praktyczne” (np. medycyna) Nasze życie codzienne (wnioskujemy z pewnych „symptomów” o wielu ukrytych cechach/zjawiskach) Testy zewnętrzne w szkołach: Uwolnienie od subiektywizmu nauczyciela (i „opinii” najlepsi uczniowie wcale nie wypadają najlepiej!) Możliwość bardziej pogłębionych porównań (miary statystyczne zamiast zwykłych stopni)
I kłopotów z nimi związanych… 3. Przykłady wskaźników I kłopotów z nimi związanych…
Przykłady wskaźników (1) Jak zmierzyć długość życia (ważny wskaźnik jakości życia i poziomu rozwoju kraju!) Przeciętna długość życia: ale w którym momencie ją mierzyć? W chwili urodzenia: problem krzywej wymieralności (wszyscy żyją przeciętnie około 40 lat, albo połowa umiera przed ukończeniem 1 roku życia, a druga połowa dożywa lat 80-ciu…); Na różnych znaczących etapach życia (np. w wieku 1 roku, 5 lat, 10 lat itd.)
Przykłady wskaźników (2) Jak zmierzyć długość życia – ciąg dalszy Inne możliwości: Prawdopodobieństwo dożycia (dla przeciętnego urodzonego) znaczących lat życia (np. 18 roku życia, 40 roku życia, 60 roku życia…) Inne problemy: Zróżnicowanie ze względu na płeć (konieczność pokazania osobno dla K i M); Zróżnicowanie z uwagi na inne ważne zmienne (np. wieś – miasto, region zamieszkania)
Przykłady wskaźników (3) Ale w dalszym ciągu trudno nam będzie uchwycić tzw. „potencjał demograficzny” kraju/społeczeństwa… Piramida wieku…
Struktura ludności Polski w roku 2002 i 2030 (prognoza) Źródło: GUS
4. Podstawowe „wizualizacje” i ich interpretacja
Podstawowe wizualizacje Liczby (procenty) w układzie porównawczym: Po prostu w tabelkach… Na mapkach (terytoria) Na wykresach (słupki, koła) W odniesieniu do wybranej wartości (np. coś przyjmuje się za 1, 100% itp.) W układzie czasowym (szeregi czasowe)
Znaczenie pracy dla Polaków (% odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam”) Polska Hiszpania Holandia Pracę powinno się zawsze stawiać na 1-ym miejscu 27 14 4 Człowiek potrzebuje pracy, by w pełni rozwinąć swoje talenty 47 29 10 Ludzie, którzy nie pracują staja się leniwi 35 19 5 Otrzymywanie pieniędzy bez pracy jest upokarzające 11 6
Wielkość populacji Polski: prognoza GUS z roku 2002…
Miesięczne wynagrodzenie minimalne w EURO (2005)
Rozkład terytorialny wyników testu gimnazjalnego Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego (część matematyczno-przyrodnicza) w gminach 2002-2006.. Przeciętny wynik ucznia w Polsce=100
Czy liczy się Pan(i) z możliwością utraty obecnej pracy (np Czy liczy się Pan(i) z możliwością utraty obecnej pracy (np. zwolnienia, bankructwa, upadku, likwidacji zakładu, gospodarstwa itp.)?* V 2001 - XII 2004