Projekt innowacyjny nr POKL.06.01.01-10-004/11 Wyższa Szkoła Zawodowa Kadry dla Europy Anna Kępińska – Frąckowiak Projekt: Wypracowanie innowacyjnych narzędzi diagnozowania kompetencji zawodowo-społecznych i zainteresowań zawodowych osób niepełnosprawnych umysłowo - ułatwiających ich aktywizację zawodową i społeczną.

Plan prezentacji Definicje dotyczące grupy beneficjentów projektu Główne założenia projektu Produkty projektu innowacyjnego – narzędzia interwencji

Definicja niepełnosprawności Każda jednostka funkcjonuje na obszarach; biologicznym, jednostkowym oraz społecznym. Odchylenie od standardowego poziomu funkcjonowania na wyżej wymienionych poziomach stanowi istotę niepełnosprawności. ( Światowa Organizacja Zdrowia WHO 2003) Obszar biologiczny Obszar jednostkowy Obszar społeczny

Definicja niepełnosprawności intelektualnej Dotyczy ona „osób, które z powodu trudności intelektualnych osiągają niski iloraz inteligencji (poniżej 70) oraz mają ograniczoną możliwość przystosowania się społecznego”. Kościelska M., Wspomaganie rozwoju osób z niepełnosprawnością intelektualną, w; Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka, PWN, Warszawa 2011. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną posiadają problemy w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym oraz adaptacyjnym. Oznacza to także pewne ograniczenia dotyczące sfery społecznej, przyjmowania ról społecznych, w tym także roli pracownika. Otrębski W., Interakcyjny model rehabilitacji zawodowej osób z upośledzeniem umysłowym, Wydawnictwo KUL, Lublin 2007. Zgodnie z przyjętą klasyfikacją niepełnosprawność intelektualna posiada cztery poziomy : głęboki, znaczny, umiarkowany, lekki.

Pierwotne i wtórne skutki niepełnosprawności Obniżony poziom inteligencji Obniżenie poziomu rozwoju procesów i funkcji poznawczych (uwagi ,pamięci, wyobraźni) Obniżony poziom rozwoju myślenia abstrakcyjnego Brak samodzielności Oczekiwanie i uzależnieni od pomocy innych Infantylność Niskie poczucie własnej wartości Przekonanie o własnej niekompetencji Lęk, niepewność Poczucie inności Niska samoocena, brak akceptacji Izolacja społeczna Problemy w rozwoju tożsamości

Praca w życiu osoby z ograniczoną sprawnością intelektualną Praca oraz szeroko rozumiana aktywność społeczna ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania psychicznego i społecznego osób sprawnych, jak i niepełnosprawnych. Wszyscy posiadają pewne aspiracje, indywidualne potrzeby i zainteresowania. Zatrudnienie daje poczucie sprawstwa, bycia potrzebnym, jest źródłem pozytywnej samooceny, istotnym elementem na drodze do samorealizacji.

Praca w życiu osoby z ograniczoną sprawnością intelektualną W badaniach Teresy Żółkowskiej (2005) osoby niepełnosprawne umysłowo wskazały, iż najważniejsze ich aspiracje aktualistyczne wiążą się kolejno z rodziną, pracą, miejscem pobytu oraz stosunkami społecznymi.

Rehabilitacja –współczesne rozumienie pojęcia Rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest wszechstronnym i złożonym procesem obejmującym oddziaływania lecznicze, społeczne i zawodowe – a w przypadku dziecka także pedagogiczne – zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwienia samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał lub z powodu przebytego urazu czy choroby utracił je. (Deklaracja Madrycka 2002)

Rehabilitacja – współczesne rozumienie pojęcia przełamuje stereotyp popularnego rozumienia rehabilitacji, kojarzonej głównie z działaniami o charakterze medycznym lub paramedycznym Aspekt społeczny, psychiczny, pedagogiczny, w mniejszym stopniu zawodowy, był rzadziej kojarzony z tym procesem

Definicja pojęcia rehabilitacji zawodowej Międzynarodowa Organizacja Pracy przyjęła następującą jej definicję: rehabilitacja zawodowa jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji i polega na udzielaniu osobie niepełnosprawnej takich usług, jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegrację w normalne życie .

Rehabilitacja zawodowa U podstaw rehabilitacji zawodowej leżą następujące przesłanki: • bazowanie na zachowanych sprawnościach – każdy pomimo swojego upośledzenia zachowuje określone sprawności i dyspozycje, które, po ich zidentyfikowaniu, ukierunkowaniu i usprawnieniu, stają się podstawą umożliwiającą podjęcie szkolenia zawodowego, a później pracy zarobkowej; • żadna praca nie może powodować pogorszenia stanu zdrowia i wyczerpywać istniejących rezerw, nie powinno się wymagać od osoby niepełnosprawnej, która podejmuje zatrudnienie, zaangażowania wszystkich jej sprawności zarówno fizycznych, psychicznych (w tym intelektualnych i innych), jak i społecznych (Zabłocki 1995).

Ustawa o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej „Art. 8. 1. Rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. 2. Do realizacji celu, o którym mowa w ust. 1, niezbędne jest: 1) dokonanie oceny zdolności do pracy, w szczególności przez: a) przeprowadzenie badań lekarskich i psychologicznych umożliwiających określenie sprawności fizycznej, psychicznej i umysłowej do wykonywania zawodu oraz ocenę możliwości zwiększenia tej sprawności, b) ustalenie kwalifikacji, doświadczeń zawodowych, uzdolnień i zainteresowań,

Ustawa o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej 2) prowadzenie poradnictwa zawodowego uwzględniającego ocenę zdolności do pracy oraz umożliwiające wybór odpowiedniego zawodu i szkolenia, 3) przygotowanie zawodowe z uwzględnieniem perspektyw zatrudnienia, 4) dobór odpowiedniego miejsca pracy i jego wyposażenie, 5) określenie środków technicznych umożliwiających lub ułatwiających wykonywanie pracy, a w razie potrzeby - przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych, sprzętu rehabilitacyjnego, itp.” Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych

Doradztwo zawodowe dla ONU Tylko 15 % WTZ korzysta z usług doradców zawodowych ( dane Pfron 2008. Raport z badania WTZ) Obecnie 11% uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej podlega aktywizacji zawodowej w różnych formach: zatrudnienia na otwartym rynku, pracy wspieranej lub zatrudnienia w zakładach pracy chronionej (RAPORT z badania WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ, Analiza porównawcza badań zrealizowanych w latach 2003 i 2005, PFRON 2008 )

Bariery w aktywizacji ONU problem samodzielności osób niepełnosprawnych w budowaniu własnej tożsamości zawodowej, warunkowanie społeczne ONU w procesie budowania wizerunku siebie jako pracownika Opór środowiska Lęk przed utratą świadczeń Brak wyspecjalizowanej kadry Brak narzędzi do pracy z ONU brak systemu monitorującego wolne miejsca pracy pod kątem osób niepełnosprawnych

Narzędzi interwencji – produkt finalny Narzędzie badania zainteresowań zawodowych osób z niepełnosprawnością Narzędzia diagnozowania kompetencji społecznych osób z niepełnosprawnością intelektualną System monitorowania rynku pracy (czynności zawodowe popyt i podaż) Model funkcjonowania LOAZN Programy szkolenia dla kadr WTZ, NGO, PCPR, OPS – kształcenie specjalistów ds. Aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych

Definicja zainteresowań zawodowych i preferencji zawodowych zainteresowania zawodowe definiowane jest jako zjawisko psychiczne, które: „wyraża się stosunkowo stałym i częstym zorientowaniem uwagi (mimowolnej i świadomej) jednostki na określone kategorie obiektów, czynności, stanów lub sytuacji” preferencje zawodowe definiowane są jako – „osobiste, subiektywne i pozytywne nastawienie do pewnych obiektów, stanów, aktywności lub też (...) do konkretnych zawodów”. źródlo: Gąsiorowska A., Bajcar B.: Kwestionariusz zainteresowań zawodowych nowe narzędzie diagnostyczne dla doradcy zawodowego (w) Zeszyty Informacyjno- Metodyczne Doradcy Zawodowego nr 37, Testy w poradnictwie zawodowym, Warszawa 2006, s. 29 -30.

Koncepcja tzw. czynności zawodowych W przypadku osób z niepełnosprawnością umysłową trudno mówić o kwestii wykonywania konkretnych zawodów, w rozumieniu Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Osoby takie są raczej zdolne do wykonywania określonych czynności zawodowych, które wchodzą w zakres konkretnych zawodów.

Preferencje do określonych typów czynności zawodowych istotny element diagnozy osób z niepełnosprawnością intelektualną prowadzonej przez doradcę zawodowego - rozpoznanie preferencji do określonych typów czynności zawodowych W omawianym projekcie narzędziem pomiaru preferencji jest przygotowany specjalnie dla grupy osób niepełnosprawnych intelektualnie test obrazkowy

D. Prediger – model czterowymiarowy wymiar zawodowy dane rzeczy idee ludzie

Wymiary czynności zawodowych Poszczególne wymiary zostały zdefiniowane przez Predigera następująco: Dane – czasowniki określające poszczególne strefy aktywności na tym krańcowym obszarze to; porządkowanie, zapisywanie, obliczanie, przekazywanie Idee – czasowniki określające sfery aktywności na tym obszarze to; tworzenie, naśladowanie, odgrywanie Ludzie – czasowniki określające sfery aktywności na tym obszarze to; troszczenie się, motywowanie, świadczenie usług, sprzedawanie  Rzeczy – czasowniki określające sfery aktywności na tym obszarze to; posługiwanie się, naprawianie, użytkowanie, korzystanie  

Konstruowanie inwentarza czynności zawodowych Na wstępie sporządzono listę 60 czynności zawodowych wpisujących się w czterowymiarowy model D.Predigera oparty na Mapie Świata Zawodów Sporządzona lista została poddana konsultacjom z sędziami kompetentnymi (18 sędziów) wywodzącymi się ze środowiska pracodawców i ze środowiska trenerów pracujących z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. Sędziowie kompetentni mieli za zadanie przypisać każdą pozycję do jednej z czterech osi (wymiarów Predigera), a następnie wytypować po 10 czynności zawodowych z każdego wymiaru. Czynności, które uzyskały najwyższą punktację w poszczególnych wymiarach zostały zakwalifikowane do dalszej części badania. W ten sposób powstała wersja inwentarza 40 czynności zawodowych.

Pracodawcy – badania popytu na pracę Badania w grupie 187 pracodawców Badanie potencjalnego zapotrzebowanie na prace proste w organizacjach, instytucjach i przedsiębiorstwach Kryterium I – potrzeba w ramach gospodarki narodowej - 16 czynności uzyskało wskaźnik akceptacji w wysokości 75% i więcej Kryterium II – potrzeba zidentyfikowana w badanym przedsiębiorstwie – 16 czynności uzyskało wskaźnik akceptacji w wysokości ponad 50%

Pracodawcy – badania popytu na pracę

Badania pilotażowe – I faza Pierwsza faza badań pilotażowych (N – 109) miała rozstrzygnąć czy trafne są następujące hipotezy: Na podstawie wybranych rysunków 40 czynności zawodowych (itemów) można wydzielić w oparciu o analizę czynnikową poszczególnych pozycji (itemów) przynajmniej cztery grupy składowych głównych, co potwierdza możliwość zastosowania czteroczynnikowego modelu DIOR. Wstępna weryfikacja pozytywna W oparciu o analizę czynnikową można wyodrębnić pozycje (itemy) – rysunki czynności zawodowych, które najlepiej ładują poszczególne czynniki z modelu DIOR

Wybrane itemy skorelowane z czynnikami głównymi

Rekomendacja po pierwszej fazie badań pilotażowych zasadne jest zwiększenie skali ilościowego pomiaru zmiennych. Przyjmując, iż wybór każdego itemu (rysunku czynności zawodowej) jest punktowany jako 1 a brak wyboru jako 0 - przy dokonywaniu jednokrotnego wyboru otrzymujemy zatem skalę 0 -1. Natomiast umożliwienie wielokrotnego wyboru tego samego itemu waloryzuje skalę punktów możliwych do uzyskania przez osobę wybierającą (za wybór bądź brak wyboru konkretnego itemu można uzyskać opcjonalnie 0 – 1 – 2 - 3 punkty). Poszerzenie skali ilościowej zwiększa w istotny sposób trafność i rzetelność pomiaru. W ostatecznej wersji narzędzia rekomendowanego do fazy testowania każdy item podlega trzem wyborom wg schematu przedstawionego w tabeli nr 3 Jest to szczególnie istotne przy testach obrazkowych adresowanych do grupy, która nie może naturalnie waloryzować swoich ocen - osoby z niepełnosprawnością intelektualną

Założenie konstrukcyjne testu – do dalszego badania utworzone zostały pary alternatywnego i wymuszonego wyboru pojedynczy item przypisany do określonej osi z modelu DIOR (np. do danych) zestawiony jest w pary z itemami z innych osi modelu PRZYKŁADOWE PARY: DANE 1 – IDEE 13 DANE 1 – OSOBY 8 DANE 1 – RZECZY 18

Przykładowa para dane - idee

Przykładowa para dane - osoby

Przykładowa para dane - rzeczy

Harmonogram działań projektowych Na podstawie analizy wyników zebranych w ramach badań przedsiębiorców, kwestionariuszy wypełnianych przez sędziów kompetentnych oraz analizy statystycznej danych zebranych w pierwszej fazie badań pilotażowych sformułowano ostateczny kształt narzędzia diagnozowania preferencji do określonych typów czynności zawodowych osób z niepełnosprawnością intelektualną, który zostanie poddany testowaniu w drugiej fazie badań pilotażowych (N-80) Druga faza badań pilotażowych przewidziana jest na XI i XII 2012 Ostateczne korekty i złożenie strategii do IP – styczeń 2013 Akceptacja strategii wdrażania produktu finalnego przez Instytucję Pośredniczącą i Regionalną Sieć Tematyczną POKL. Właściwa faza testowania narzędzia (N – 300) – okres III 2013 – IX 2013 Ewaluacja zewnętrzna X- XI 2013 Upowszechnianie I – VI 2014

Dziękuję za uwagę Anna Kępińska – Frąckowiak a. kepinska@kde. edu Dziękuję za uwagę Anna Kępińska – Frąckowiak a.kepinska@kde.edu.pl Zapraszamy na stronę projektu www.samodzielni.org.pl