Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Wybrane obszary działalności Unii Europejskiej

Plan lekcji Wspólna polityka rolna Zasady polityki ochrony środowiska Wspólna polityka handlowa Wspólna waluta Warunki przystąpienia do strefy euro Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Obywatelstwo europejskie Polityka regionalna, strukturalna i spójności Polityka przemysłowa Prawo wspólnotowe UE Akty organów UE

Wspólna polityka rolna Rolnictwo to dziedzina gospodarki, która najczęściej została objęta wspólną polityką. Celem polityki rolnej jest podniesienie wydajności rolnictwa, zapewnienie odpowiedniego standardu życia osobom utrzymującym się z pracy w rolnictwie, zapobieganie wahaniom cen i zapewnienie konsumentom towarów rolniczych po korzystnych cenach. Podstawowymi instrumentami do realizacji tych celów są: wspólna organizacja rynku rolnego (swobodny przepływ towarów) i towarzysząca jej silna stabilizacja cen dzięki interwencjom na rynkach wewnętrznych, obciążenia importu cłami i ograniczanie produkcji (np. mleka, cukru), wspieranie przedsiębiorstw rolnych w zakresie nowoczesnych technologii, utrzymywanie reżimu sanitarnego i wzrostu wydajności pracy, wspieranie przyjaznych dla środowiska sposobów produkcji, poprawa struktury urynkowienia, programy specjalne dla obszarów upośledzonych (np. zagrożonych powodzią), Harmonizacja polityki rolnej przebiega wieloetapowo i wymaga nadal ogromnych nakładów.

Zasady polityki ochrony środowiska Polityka wspólnoty dotycząca ochrony środowiska wynika z konieczności zachowania do dla przyszłych pokoleń w jak najlepszym stanie. Jej realizacja jest uwzględniana w kolejnych programach ramowych. Aktualny plan na lata 2001 – 2010 obejmuje 4 główne dziedziny: zmiany klimatu, przyrodę i różnorodność biologiczną, środowisko i zdrowie oraz zrównoważone użytkowanie środowiska i odpady. Realizacja tych programów przez państwa członkowskie wiąże się z uwzględnieniem następujących zasad: zasada ostrożności (przezorności) zakłada konieczność przeciwdziałania szkodom w środowisku, nawet w sytuacji braku jednoznacznych dowodów naukowych, zasada prewencji oznacza konieczność podejmowania działań zapobiegających powstawaniu szkód lub powstrzymywanie się od działań, które takie szkody mogą powodować, zasada stosowania najlepszych dostępnych technologii nakazuje wykorzystywanie najnowocześniejszych dostępnych technik i ekonomicznie uzasadnionych technologii o najmniejszej uciążliwości dla środowiska,

Zasady polityki ochrony środowiska zasada usuwania szkód u źródła wymaga, aby szkody w środowisku likwidować lub zapobiegać im jak najwcześniej. Pozwoli to ograniczyć rozmiar zagrożeń i racjonalizować koszty z tym związane, zasada „zanieczyszczający płaci” wskazuje, że koszty działań zapobiegawczych i naprawczych powinien ponosić sprawca potencjalnych i rzeczywistych zanieczyszczeń środowiska, zasada zrównoważonego rozwoju dotyczy uwzględniania potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń oraz zaakceptowania ograniczeń w ich obecnych i przyszłych pokoleń oraz zaakceptowania ograniczeń w ich zaspokajaniu, np. w zakresie eksploatacji zasobów naturalnych. Zakłada sprawiedliwy podział międzypokoleniowy praw i obowiązków oraz zintegrowane podejście do zagadnień środowiska i rozwoju.

Wspólna polityka handlowa Ogólnym celem polityki handlowej Wspólnoty jest jej uczestnictwo w rozwoju handlu światowego i w stopniowym znoszeniu ograniczeń w wymianie międzynarodowej. Do podstawowych instrumentów tej polityki wobec państw trzecich należą cła, kontyngenty lub kwoty przewozowe (globalne i indywidualne, najczęściej na rok) oraz opłaty wyrównawcze. Wspólnota stosuje też środki pozataryfowe w postaci dobrowolnych ograniczeń eksportu oraz opłaty parataryfowe, które podobnie jak cła, dodatkowo obciążają import. W ten sposób służą ochronie rynku wewnętrznego importera, gdy cena towaru na rynku światowym jest niższa. Taką politykę można uznać za protekcjonistyczną. Wewnętrznym celem polityki handlowej jest utrzymanie równowagi budżetowej oraz stabilizacja cen na jednolitym rynku. Przyczyniło się do tego zniesienie wewnętrznych granic celnych w 1993 roku oraz ustalenie standardowej stopy VAT i akcyzy. Ciągle trwa ujednolicenie norm, które powinny spełniać towary sprzedawane we Wspólnocie.

Wspólna waluta euro Wprowadzenie od 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty – euro – można uznać za wydarzenie ubiegłego stulecia, które położyło podwaliny pod budowę tożsamości europejskiej XXI wieku. Stosowanie euro w formie gotówki rozpoczęło się 1 stycznia 2002 roku. Obecnie jest ono pieniądzem obiegowym w 13 krajach wspólnoty (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, Słowenia). Wspólna waluta stanowi pokojowe spoiwo potwierdzające integrację nie tylko gospodarczą. Ma też swój wymiar kulturowy – utwierdza 500 mln Europejczyków w przekonaniu o trwałości, wręcz nieodwracalności ich wzajemnych powiązań, a także o wartości współdziałania w ramach rozwijającej się gospodarki świata. Do tej pory euro spełnia rolę stabilizującą i stymulującą gospodarkę wspólnotową.

Warunki przystąpienia do strefy euro Warunkami przystąpienia do Europejskiej Unii Walutowej są: deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB, długoterminowa stopa procentowa nieprzekraczająca o więcej niż 2 punkty procentowe średniego poziomu stóp procentowych w 3 krajach UE o najniższej inflacji, dług publiczny nie większy niż 60 % PKB, stopa inflacji nie większa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią stopę inflacji w 3 krajach z najniższym poziomem inflacji, waluta krajowa jako uczestnik Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych (w ostatnich 2 latach przed przystąpieniem do Europejskiej Unii Walutowej) niepodlegająca dewaluacji z inicjatywy rządu danego kraju.

Warunki przystąpienia do strefy euro + wyeliminowanie ryzyka wahań kursów walut narodowych, co może powodować wzrost poziomu inwestycji w strefie euro, + wyeliminowanie kosztów wymiany walut na rynku wspólnotowym, + łatwość w porównywaniu cen w poszczególnych krajach. - Wykluczenie możliwości łatwego podniesienia konkurencyjności eksportu i ograniczenia nadmiernego importu w poszczególnych krajach poprzez spadek wartości waluty krajowej, - Konieczność podporządkowania się przez państwa strefy euro dyscyplinie finansów publicznych, - Dostosowanie poziomu stóp procentowych do wspólnych wymogów, co może powodować wzrost bezrobocia. Korzyści wprowadzenia euro Koszty

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa stanowi drugi filar Unii Europejskiej ustanowiony na mocy Traktatu z Maastricht. Spełnia postulaty zacieśnienia współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i obronnej tak ważne dla prekursorów integracji europejskiej. Obejmuje ona wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw członkowskich. CELE: ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności Unii, umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach, zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego KBWE z Helsinek i celami Karty Paryskiej, popieranie współpracy międzynarodowej, rozwijanie i utrwalanie demokracji i rządów prawa oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa W zakresie realizacji celów II filaru państwa członkowskie współpracują ze sobą, informują się i konsultują na forum Rady UE we wszystkich kwestiach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa o znaczeniu ogólnym dla zapewnienia największej skuteczności połączonych wysiłków. To Rada UE przyjmuje wspólne stanowiska wyrażające stosunek Unii do poszczególnych kwestii tematycznych lub geograficznych. Polityka ta obejmuje też wszelkie zagadnienia związane z bezpieczeństwem Unii, z perspektywą wypracowania wspólnej polityki obronnej. Pierwotnie powyższe zamierzenia miała realizować Unia Zachodnioeuropejska, jednak na szczycie w Nicei zdecydowano, że zadania te będą należeć do UE. Wymaga to skoncentrowania działań w następujących sferach: zdolności operacyjne UE (utworzenie odpowiednio mobilnych sił wielonarodowych), tworzenie nowych organów, współpraca Unii z państwami trzecimi, współpraca Unii z NATO, reagowanie w sytuacjach kryzysowych (w ramach struktur cywilnych). Szczególne zadania w tym zakresie mają Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Urząd Przewodniczącego i sekretarz generalny UE. Francisco Javier Solana Madariaga (ur. 14 lipca 1942 w Madrycie, Hiszpania) – hiszpański polityk, wysoki przedstawiciel do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, sekretarz generalny Rady Unii Europejskiej.

Obywatelstwo europejskie Idea obywatelstwa europejskiego krystalizowała się równolegle z rozwojem politycznego wymiaru integracji europejskiej. Wysunięto propozycję jednolitego paszportu i utworzenia unii paszportowej oraz zapewnienie czynnego i biernego prawa wyborczego. Te projekty dokładnie opracowano w Traktacie z Maastricht, który ustanowił zasadę, że obywatelstwo unijne wynika z narodowości (przynależności państwowej) państwa członkowskiego i uzupełnia obywatelstwo narodowe. Poza regulacją unijną pozostają wzajemne relacje pomiędzy obywatelem i jego państwem (wzajemne prawa i obowiązki), obywatele Unii korzystają zaś z praw ustanowionych w Traktacie i podlegają obowiązkom tam określonym.

Obywatelstwo europejskie PRAWA OBYWATELI UNII EUROPEJSKIEJ swoboda poruszania się i przebywania na terenie całej Unii, czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych oraz do Parlamentu Europejskiego w państwie, w którym dana osoba mieszka (niezależnie od obywatelstwa), prawo do opieki dyplomatycznej konsularnej ze strony placówek wszystkich państw członkowskich, prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego oraz pisemnego zwracania się o instytucji Unii Europejskiej, w tym do Rzecznika Praw Obywatelskich, dostęp do dokumentów Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. W 1997 roku państwa Unii podpisały w Amsterdamie traktat reformujący Unię Europejską, zwany Traktatem amsterdamskim. Uznano, że uszczegółowienie podstawowych praw człowieka i praw obywatelskich ma istotne znaczenie dla jasności relacji w tym zakresie miedzy prawem krajowym a prawem wspólnotowym. Traktat nie sformułował jednak żadnego katalogu praw podstawowych, ale stwierdził (art. F I), że Unia Europejska oparta jest na wspólnych wszystkim krajom członkowskim zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i fundamentalnych swobód oraz prawa.

Obywatelstwo europejskie Za akty o charakterze ogólnym uważać można te akty wspólnotowe, które nie są bezpośrednio poświecone prawom i wolnościom, ale z których można wywnioskować pewne prawa wolności jednostki. Do takich aktów zaliczyć można między innymi: - Traktat paryski z 1951r. O powołaniu Europejskiej wspólnoty węgla i stali, - Traktat rzymski z 1957r. O powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, - Traktat rzymski z 1957r. O powołaniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, - Jednolity Akt Europejski z 1986r., - Traktat o Unii Europejskiej z 1986r., - Traktat o Unii Europejskiej z 1992r., - Traktat amsterdamski z 1997r. Akty te nie formułują katalogu praw jednostki regulują przede wszystkim zagadnienie gospodarcze, administracyjne i techniczne, ale z ich unormowań można wywnioskować pewne prawa jednostki, np. zasadę równości jednostek wobec prawa wspólnoty, zakaz dyskryminacji, gwarancję własności, swobodę ruchu osobowego, swobodę wyboru miejsca zamieszkania, prawo wyborcze do parlamentu europejskiego, prawo do korzystania z ochrony dyplomatycznej każdego państwa członkowskiego UE na terytorium państwa trzeciego.

Obywatelstwo europejskie Do aktów wspólnotowych poświeconych w całości ochronie praw obywatelskich zaliczyć można następujące akty: - Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności z 1989 roku, - Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989 roku, - Deklaracja o Prawach Człowieka z 1991 roku, - Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej z 2000 roku. Pierwszym aktem wspólnotowym, którego głównym zadaniem jest regulacja praw obywatelskich stała się Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności z 12 kwietnia 1989 roku wydana w Strasburgu. Nie jest dokumentem prawnie wiążącym i nie wszystkie ujęte w nim prawa należą do prawa wspólnotowego. Kolejnym aktem mającym znaczenie w zakresie ochrony praw i wolności była Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (pracobiorców – według ich tłumaczeń) z 9 grudnia 1989 roku (Strasburg). Jest ona dokumentem politycznym, uchwałą Rady Europejskiej Wspólnot, nie ma wiec waloru obowiązującego prawa, wiążącego strony. Karta ujmuje potrzeby socjalne pracowników w aspekcie ich uprawnień podmiotowych, a nie zasad polityki państwa czy obowiązków państw.

Obywatelstwo europejskie Dwa lata później powstał następny dokument określający prawa i wolności w ramach Wspólnot Europejskich. Była nim Deklaracja o Prawach Człowieka z 29 czerwca 1991 roku, wydana przez Radę Europejską w Strasburgu w formie uchwały, a więc nie będąca traktatem międzynarodowym. Wyraża rosnące znaczenie poszanowania i przestrzegania praw człowieka w stosunkach międzynarodowych i krajowych porządkach prawnych. Wspólnota i jej państwa członkowskie zobowiązują się poprawić swą politykę popierania i ochrony praw człowieka i podstawowych wolności poprzez działania indywidualne i zbiorowe. W grudniu 1991 roku w Maastricht Rada Europejska przyjęła protokół z realizacji Europejskiej Karty Praw Socjalnych i zdefiniowała prawa dotyczące przedstawicieli świata pracy w ówczesnej Wspólnocie. Są to: prawo do swobodnego przemieszczania się, sprawiedliwego wynagrodzenia, poprawy warunków pracy, ochrony socjalnej, stowarzyszania się i zbiorowych negocjacji, kształcenia zawodowego, równego traktowania mężczyzn i kobiet, informacji, konsultacji i uczestnictwa pracowników, ochrony środowiska i bezpieczeństwa w miejscu pracy, ochrony dzieci, ludzi starych i inwalidów. Pierwszym dokumentem unijnym próbującym zebrać w jednym akcie wszystkie prawa obywateli Unii Europejskiej jest Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej z 2000 roku.

Polityka regionalna, strukturalna i spójności W obecnym kształcie Unia obejmuje kraje i regiony o znacznym zróżnicowaniu pod względem rozwoju ekonomicznego i społecznego. Jednym z celów Unii jest wyrównywanie poziomu życia na jej obszarze, głównie przez ośrodki z zakresu polityki regionalnej, strukturalnej, społecznej, rolnej i zatrudnienia. Głównymi instrumentami wykorzystywanymi do osiągnięcia tych celów są: fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – ERDF, Europejski Fundusz Społeczny – ESF i Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - FEIFG), Fundusz Spójności (dla państw słabszych ekonomicznie), Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Fundusz Inwestycyjny (FEI), Polityka ta skupia się na trzech celach: udzielaniu pomocy zacofanym regionom, ekonomicznej i społecznej restrukturyzacji regionów przejawiających problemy strukturalne (np. zacofane obszary wiejskie), modernizacji rynku pracy i systemów edukacji. W realizacji tej polityki Unia kieruje się zasadą subsydiarności.

Polityka przemysłowa Głównym celem polityki przemysłowej jest wspieranie postępu naukowo – technicznego w celu utrzymania czołowej pozycji w dziedzinie produkcji, wspieranie rozwoju przemysłów strategicznych (opartych na nowoczesnych technologiach i ważnych z punktu widzenia obronności), restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi przemysłu (m.in. górnictwa, hutnictwa) oraz wspieranie rozwoju przemysłu w regionach zapóźnionych rozwojowo. Szczególne miejsce w polityce przemysłowej UE zajmuje wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które stanowią blisko 99% wszystkich firm działających w Unii i zatrudniają blisko 70 % pracowników. Najważniejszymi instrumentami polityki przemysłowej są: finansowanie badań, szkolenia kadr, rozwoju infrastruktury i ochrony środowiska, wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu znajdujących się w trudnej sytuacji, zamówienia publiczne, promowanie przekształceń własnościowych (prywatyzacji), działania protekcjonistyczne (ograniczanie importu).

Prawo wspólnotowe Unii Europejskiej Prawo wspólnotowe to odrębny system prawny (prawo ponadnarodowe) związany z prawem międzynarodowym oraz prawami narodowymi. Obowiązuje w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Jednak jeśli koliduje z normami państwa członkowskiego, to jest dla tego prawa nadrzędne. Prawo wspólnotowe reguluje stosunki między organami Unii oraz ich strukturę, ustala przebieg procesów decyzyjnych, określa relacje między Unią Europejską a jej obywatelami i państwami członkowskimi. System prawny Unii obejmuje: źródła prawa pierwotnego, m.in. traktaty założycielskie i akcesyjne, źródła prawa wtórnego – akty organów Unii Europejskiej. Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z Maastricht. Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 249 Traktów rzymskich. Prawo wtórne jest tworzone przez instytucje Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych. Rzym, Muzeum Kapitolińskie gdzie podpisano w 1957 r. Traktaty rzymskie

Akty organów Unii Europejskiej ROZPORZĄDZENIA Swoim charakterem zbliżone są do ustaw polskiego porządku prawnego, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Organem wydającym jest Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska. Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym. Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo transpozycja zawartego w rozporządzeniach prawa do krajowych porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. W praktyce do rozporządzeń dodawane są również akty wykonawcze. Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z jego treścią. Dodatkowo państwa członkowskie nie posiadają żadnej swobody regulacyjnej w ramach wprowadzania / wykonywania postanowień zawartych w rozporządzeniu.

Akty organów Unii Europejskiej DYREKTYWY Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej dyrektywy. Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Okres transpozycji podany jest każdorazowo w treści dyrektywy – na ogół wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego, powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką pełni ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z podstawowych obowiązków ciążących na państwach Naruszenie zobowiązania pełnej i terminowej transpozycji dyrektywy może być podstawą wniesienia przez Komisję lub państwo członkowskie skargi do Trybunału Sprawiedliwości o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom wspólnotowym. Wynikiem tego może być narzucona na dane państwo – naruszyciela sankcji finansowych lub możliwość wystąpienia z postępowaniem roszczeniowym przeciwko własnemu państwu przez osobę fizyczną lub osobę prawną (odpowiedzialność odszkodowawcza). Funkcją dyrektyw nie jest ujednolicanie krajowych porządków prawnych państw członkowskich, lecz ich harmonizowanie.

Akty organów Unii Europejskiej DECYZJE Swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w polskim porządku prawnym. Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw (sytuacji). Adresatami decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne (fizyczne). Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich państw członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, jeżeli zaś skierowana jest do mniejszej liczby adresatów – podlega notyfikacji adresatom, do których jest skierowana. Organem wydającym jest Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska. OPINIE Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między instytucjami i organami wspólnot. Organem wydającym jest Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska, Parlament Europejski i Komitet Ekonomiczno – Społeczny. ZALECENIA Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań. Organem wydającym jest Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski i Komitet Ekonomiczno – Społeczny.