Projekt: Platforma wiedzy nt Projekt: Platforma wiedzy nt. starzejącego się społeczeństwa Europy Środkowej „Przedsiębiorcy to gospodarcze DNA, którego potrzebujemy do budowania konkurencyjności i innowacyjności w Europie” Günter Verheugen, Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu BADANIE CATI PRACODAWCY Diagnoza sytuacji osób 50+ w Polsce, w świetle opinii pracodawców – niepublikowane wyniki badań Projekt ten jest wdrażany w ramach Programu dla Europy Środkowej i współfinansowany przez EFRR 1 1

BADANIE CATI PRACODAWCY Co mówią prognozy! UE POLSKA 2 Projekt: Platforma wiedzy nt. starzejącego się społeczeństwa Europy Środkowej Co mówią prognozy! UE Według prognoz, populacja w 27 Państwach Członkowskich wzrośnie z 495 milionów w styczniu 2008 r. do 521 milionów w 2035 r. a następnie stopniowy będzie spadać do 506 milionów w 2060 r. Roczna liczba urodzeń spadnie w okresie od 2008 r. do 2060 r., podczas gdy w tym samym czasie rosnąć ma nieustannie przewidywana roczna liczba zgonów. Według prognoz, ludność Unii Europejskiej będzie się starzeć. Zwiększy się udział w populacji ludzi w wieku 65 lat i starszych z poziomu 17.1% w 2008 r. do 30.0% w 2060 r. oraz tych w wieku ponad 80 lat z 4.4% do 12.1% w tym samym okresie. 30% ludności Unii Europejskiej będzie miało w 2060 r. 65 lat lub więcej. Źródło: Ludność w UE: prognoza 2008 - 2060 POLSKA W 2007 roku na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało średnio 248 osób w wieku poprodukcyjnym, w 2035 r. liczba ta - zgodnie z prognozą demograficzną – wynosić będzie 464, a w 2060r. już 772. W 2007 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało średnio 553 osoby w wieku nieprodukcyjnym, w 2035 r. liczba ta wynosić będzie 736, a w 2060 już 1070. Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki. Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 roku. Warszawa, marzec 2010 BADANIE CATI PRACODAWCY Projekt ten jest wdrażany w ramach Programu dla Europy Środkowej i współfinansowany przez EFRR 2 2

Charakterystyka badania Projekt: Platforma wiedzy nt. starzejącego się społeczeństwa Europy Środkowej Charakterystyka badania Badania wykonane zostały standaryzowanym kwestionariuszem ankiety W sumie ankieterzy zadali 34 pytania zamknięte W tym 21 pytań otwartych Pytania metryczkowe Pytania uszczegółowiające dane respondenta W badaniu zastosowano liczne kafeterie oraz rangi Analiza ilościowa objęła wszystkie zadane pytania w pięciu przekrojach funkcjonalnych Analiza ilościowa została przeprowadzona z uwzględnieniem podstawowych miar statystycznych, taki jak obliczenie średniej statystycznej, średniej ważonej, mediany, dominanty, odchylenia standardowego. BADANIE CATI PRACODAWCY Projekt ten jest wdrażany w ramach Programu dla Europy Środkowej i współfinansowany przez EFRR 3 3

Metodologia badania i próba CATI Metodologia badania i próba Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Badanie ilościowe dotyczące sytuacji osób w wieku 50+ na regionalnym rynku pracy. Badanie przeprowadzono w miesiącach marzec – lipiec 2012 roku Technika: CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing) - wywiady przeprowadzane przez telefon przy wsparciu oprogramowania komputerowego. Zebrane w ten sposób informacje są natychmiast wprowadzane przez ankietera do specjalnego programu komputerowego, dzięki czemu można bardzo szybko określić i sprawdzić jak kształtują się opinię pracodawców. Głównymi zaletami tej techniki są: krótki termin realizacji, większe możliwości kontrolne i znacznie niższy koszt dotarcia do pracodawcy niż w przypadku wywiadów face-to-face. pracodawca – właściciel firmy lub osoba odpowiedzialna za zatrudnienie i szkolenia w firmie z sektora MSP. Próba: N=225 Kryteria doboru firmy: WIELKOŚĆ zatrudnienia: 5-9 osób (51%), 10-49 osób (37%), 50-249 osób (12%); BRANŻA wg PKD: Budownictwo (7%), Handel (37%), Produkcja (14%), Sektor publiczny (17%), Transport (3%), Usługi (23%); LOKALIZACJA FIRMY: Bielsko-Biała (9%), Bytom (8%), Częstochowa (16%), Gliwice (12%), Katowice (28%), Rybnik (9%), Sosnowiec (10%), Tychy (7%). Próba kwotowo-losowa. Firmy do badania zostały dobrane według następujących kryteriów: • wielkość zatrudnienia • branża wg. PKD • lokalizacja firmy (Bielsko-Biała, Bytom, Częstochowa, Gliwice, Katowice, Rybnik, Sosnowiec, Tychy). Średni czas trwania wywiadu: około 17 minut.

Metodologia badania - struktura próby CATI Metodologia badania - struktura próby Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Oprócz pytań rekrutacyjnych pracodawcom zadano dodatkowe pytania metryczkowe, które pozwoliły na dokładniejszą charakterystykę prawno - ekonomiczną badanych firm. Pytania te dotyczyły: zasięgu terytorialnego działalności firmy wielkości zatrudnienia roku powstania przedsiębiorstwa sektora gospodarczego, w którym przedsiębiorstwo działa formy prawnej przedsiębiorstwa. Ponad ½ respondentów badania to mikro przedsiębiorstwa, a więc przedsiębiorstwa zatrudniające 5–9 osób. Natomiast blisko co czwarty to przedsiębiorstwo małe (10–49 osób). Przedsiębiorstwa średnie (50–249 osób) stanowią 12% badanej zbiorowości. Na podstawie uzyskanej od respondentów (N = 225) informacji dotyczącej liczby osób pracujących na umowę o pracę, możemy przyjąć, że we wszystkich objętych badaniem przedsiębiorstwach pracuje łącznie 2995 osób. Minimalna liczba osób zatrudnionych wynosiła 5, natomiast maksymalna 160. Wartością statystyczną występującą najczęściej (dominanta) było 5. 5 5

Metodologia badania - struktura próby CATI Metodologia badania - struktura próby Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” W odpowiedzi na pytanie o zasięg terytorialny działalności przedsiębiorstwa, pracodawcy podawali w zdecydowanie częściej odpowiedzi świadczące o wysokiej internacjonalizacji działań. Ponad połowa przedsiębiorstw posiada regionalny, krajowy i międzynarodowy zasięg działalności gospodarczej (60%). Pozostałe (40%) przedsiębiorstw działa w obszarze gminy lub powiatu, a więc lokalnie. 6 6

Metodologia badania - struktura próby CATI Metodologia badania - struktura próby Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Następnym zadanym w badaniu elementem opisującym badane przedsiębiorstwo był rok jego powstania. Najstarsze przedsiębiorstwo powstało w 1990 roku, było to przedsiębiorstwo średnie, a najmłodsze w 2011oku, i była to przedsiębiorstwo mikro. Warto podkreślić, że w strukturze próby przeważają przedsiębiorstwa utworzone w latach 1991-2000 czyli w warunkach pełnej gospodarki rynkowej. Na wykresie przedstawiono strukturę przedsiębiorstw z uwagi na zmienną wiek, posługując się w tym celu przedziałami. 37% z badanych przedsiębiorstw powstało na rynku do 1990 roku, 47% od 1990 do 1999 roku i 16% od 2000 do 2012 roku. Są to w dominującej części przedsiębiorstwa o stabilnej pozycji rynkowej. 7 7

Metodologia badania - struktura próby CATI Metodologia badania - struktura próby Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Z uwagi na sektor działalności gospodarczej, w którym lokuje się przedsiębiorstwo dominowały przedsiębiorstwa z sektorów handel i usługi (59%). W poważnym odsetku przedsiębiorcy wskazywali sektory gospodarcze: a) sektor publiczny i b) produkcja (31%). Najmniejszy udział miały z kolei przedsiębiorstwa transportowe i budowlane (10%). 8 8

Metodologia badania - struktura próby CATI Metodologia badania - struktura próby Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Najczęściej wskazywaną formą prawną przedsiębiorstw były: wpis do ewidencji działalności gospodarczej (34%) i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (30%). Najmniejszy udział w badaniu posiadały spółki akcyjne (2%). 9 9

OBSZARY BADAŃ PRAWO I GOSPODARKA kluczowe pytania: czy prawo jest barierą czy determinantą wzrostu zatrudnienia osób w wieku 50 plus? Czy w gospodarce jest miejsce na pracę dla osób w wieku 50 plus? ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE kluczowe pytania: jakie czynniki determinują wzrost lub są barierą w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus? Gdzie odnajdujemy źródła determinujące bezrobocie wśród osób wieku 50 plus? POLITYKA SPOŁECZNA I WYKLUCZENIE SPOŁECZNE kluczowe pytania: czy we współczesnym społeczeństwie jest miejsce na starość? Jakie czynniki wpływają na wykluczenie społeczne osób w wieku 50 plus z rynku pracy? Czy osoby w wieku 50 plus na rynku pracy dotyka problem dyskryminacji? 10

OCENA OBSZARÓW PRAWO I GOSPODARKA BADANIE CATI OCENA OBSZARÓW PRAWO I GOSPODARKA 11 11

WNIOSKI I REKOMENDACJE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Ograniczenie liczby obowiązujących przepisów i liczby ich aktualizacji oraz wypracowania rozwiązań ukierunkowanych na uelastycznienie przepisów i ich spójność to niezbędne działania ograniczające bariery w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus w sektorze MSP. Z uwagi na wydłużony (4 lata) okres ochronny przed emeryturą opracowanie instrumentów ograniczających występowanie wynikających z jego długości takich zagrożeń jak: spadek zaangażowania w wykonywane obowiązki zawodowe, brak rozwiązań dyscyplinujących osobę zatrudnioną w okresie ochronnym, lęk przed zatrudnianiem osób w okresie ochronnym w sytuacji braku wiedzy o rozwoju gospodarki w perspektywie czterech lat (portfel zamówień), obawa, że pracownik w okresie ochronnym nie będzie chętny do dalszego rozwoju zawodowego, lekceważenie obowiązków zawodowych przez osoby w okresie ochronnym to kolejne działanie mogące ograniczyć bariery w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus w sektorze MSP. Poprawa sytuacji osób w wieku 50 plus w obszarach wykształcenie, stan zdrowia, innowacyjność, dyspozycyjność, wydajność i adaptacyjność to kolejny warunek mogący ograniczyć bariery w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus w sektorze MSP. Kolejnymi obszary interwencji mogącymi ograniczyć bariery w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus w sektorze MSP są: systematyczne rozpoznawanie zapotrzebowania na pracowników w wieku 50 plus, opracowanie rozwiązań wzmacniających przekonanie wśród pracodawców, że zatrudnianie osób w wieku 50+ jest opłacalne i efektywne oraz realizowanie szkoleń i kursów dla osób w wieku 50 plus odpowiadających realnemu zapotrzebowaniu pracodawców. 12 12

WNIOSKI I REKOMENDACJE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Uelastycznienie możliwości łączenia dochodów z pracy i świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może ograniczyć bariery w zatrudnianiu osób w wieku 50 plus w sektorze MSP. W szczególności ograniczyć podejmowanie pracy w szarej strefie przez osoby w wieku 50 plus Zaostrzenie kryteriów oceny uprawniającej do przechodzenia na wcześniejsze świadczenia emerytalne oraz opracowanie mechanizmów jednoznacznie wykazujących degresywną zależność pomiędzy długością trwania okresu zatrudnienia a wysokością przyszłego świadczenia to kolejne działania, które mogą wpłynąć na ograniczenie poziomu dezaktywizacji zawodowej osób w wieku 50 plus. Na podstawie przeprowadzonych badań możemy stwierdzić, że skłonność osób w wieku 50 plus do podejmowania wcześniejszych świadczeń emerytalnych może wyraźnie maleć z uwagi na fakt, że osoby w wieku 50 plus w większym stopniu są zainteresowane kontynuowaniem pracy zawodowej. Kluczowymi determinantami tego stanu są świadomość, że utrata pracy jest równa z utratą świadczeń ZUS oraz obawa przed zbyt niskimi świadczeniami emerytalnymi. Indywidualne systemy motywacyjne oraz przekaz informacyjny mówiący o tym, że podniesienie kwalifikacji zawodowych wzmocni pozycję osób w wieku 50 plus na rynku pracy lub zwiększy ich szanse na uzyskanie pracy, to w opinii pracodawców kluczowe czynniki wzmacniające aktywność szkoleniową tej populacji osób. 13 13

OCENA OBSZARÓW ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE BADANIE CATI OCENA OBSZARÓW ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE 14 14

WNIOSKI I REKOMENDACJE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Zbyt niskie kwalifikacje zawodowe, nienadążanie za zmianami technologicznymi, brak znajomości języków obcych, zbyt wysokie koszty i długotrwałość wprowadzania osób w wieku 50 plus do zaawansowanych technologii to kluczowe bariery ograniczające zatrudnianie osób z tej grupy wiekowej w przedsiębiorstwach z sektora wysokich technologii. W świetle zrealizowanych badań możemy uznać, że niezbędnym działaniem wzmacniającym pozycję osób w wieku 50 plus na rynku pracy jest promowanie i upowszechnianie w formach szkoleń i wdrożeń w przedsiębiorstwach metod „Zarządzania wiekiem” oraz flexicurity. Niezbędnym wydaje się działanie mające na celu wzmacnianie współpracy na linii pracodawcy – instytucje rynku pracy. Bez tej współpracy utrwalać się będzie pogląd, że pomoc instytucji rynku pracy nie sprzyja wzrostowi zatrudnienia osób w wieku 50 plus. W opinii pracodawców brak współpracy utrwala niską aktywność zawodową osób w wieku 50 plus, która jest kluczowym czynnikiem niskiego poziomu zatrudniania osób z tej grupy wiekowej. Rozwinięcie i wzmocnienie czynników jakimi są kwalifikacje zawodowe, doświadczenie, wiedza, fachowość, umiejętność organizacji pracy, motywacja do pracy oraz sprawność fizyczna to kluczowe działania wzmacniające pozycję osób w wieku 50 plus w procesie zatrudniania osób w wieku 50 plus. Interwencja w obszary skutkujące brakiem kwalifikacji zawodowych, dostępem do różnych świadczeń, niskimi zarobkami, tzw. „umowy śmieciowe”, presją na odejście z zatrudnienia i wytwarzaniem w miejscu pracy klimatu niesprzyjającego pozostawaniu w zatrudnieniu (mobing) to kluczowe działania mogące ograniczyć proces wychodzenia z rynku pracy relatywnie młodych osób. 15 15

WNIOSKU I REKOMENDACJE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” W celu wzmocnienia pozycji osób w wieku 50 plus na rynku pracy za ważne i pilne należy uznać podjęcie działań ukierunkowanych na prowadzenie cyklicznego monitoringu rynku pracy dla osób w wieku 50 plus, zbliżenie oferty szkoleniowej do obiektywnych potrzeb w zatrudnieniu i prowadzenie cyklicznych kampanii upowszechniających informacje o sytuacji osób w wieku 50 plus na rynku pracy. Lęk przed bezrobociem oraz obniżenie oceny dotyczącej własnego zdrowia to dwa kluczowe czynniki determinujące osoby w wieku 50 plus do wchodzenia do szarej strefy. Mając na uwadze czynnik jakim jest obniżenie oceny dotyczącej własnego zdrowia uzasadnionym wydaje się wypracowanie mechanizmów, które stanowiłby zaporę ograniczającą wchodzenie do pracy w szarej strefie osób odwołujących się do tego czynnika w procesie podejmowania wcześniejszych ale i niższych świadczeń emerytalnych. Poszukiwanie rozwiązań mogących wpłynąć na zmianę wizerunku i postrzeganie osób w wieku 50 plus przez pracodawców to kolejny ważny czynnik mogący istotnie wzmocnić pozycję tych osób na rynku pracy. Opracowanie mechanizmów gwarantujących trwałość i niezmienność kontynuacji działań na rzecz osób w wieku 50 plus na rynku pracy, bez względu na zmianę sytuacji politycznej to w opinii pracodawców warunek konieczny do poprawy sytuacji tej populacji osób na rynku pracy. 16 16

BADANIE CATI Obszary: polityka społeczna i wykluczenie społeczne 17

WNIOSKI I REKOMENDACJE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” Opracowanie i wdrożenie kampanii informacyjnej negującej twierdzenie, że we współczesnej kulturze konsumpcyjnej brak miejsca na starość oraz że ludzi starzy są odpowiedzialnością za liczne problemy społeczne może być ważnym mechanizmem poprawy ich sytuacji na rynku pracy. Dyspozycyjność, samodzielność i umiejętność minimalizowania stresu to kluczowe czynniki oczekiwane przez pracodawców na rynku pracy od osób w wieku 50 plus. Opracowanie kampanii promującej wskazane czynniki w tej populacji osób może przyczynić się do większej ich stabilizacji na rynku pracy. Poszukiwanie rozwiązań mogących wpłynąć na zmianę wizerunku i postrzeganie osób w wieku 50 plus przez pracodawców to kolejny ważny czynnik mogący istotnie wzmocnić pozycję tych osób na rynku pracy. Brak prowadzenia przez państwo polityki wyrównywania szans na rynku pracy wobec osób w wieku 50 plus, z uwagi na czynnik jakim jest miejsce zamieszkania, może prowadzić bezpośrednio do zróżnicowania społeczno-ekonomicznego tych osób. 18 18

PODSUMOWANIE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” W PODSUMOWANIU NA PODSTAWIE BADAŃ PRZEDSIĘBIORCÓW Z SEKTORA MSP PODEJMUJEMY PRÓBĘ KREACJI WIZJI PRZYJAZNEGO DLA OSÓB W WIEKU 50 PLUS RYNKU PRACY 19 19

PODSUMOWANIE CATI Raport z realizacji badania w ramach projektu „PLATFORMA WIEDZU NT. STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA EUROPY ŚRODKOWEJ” W rynku pracy funkcjonuje przyjazny, stabilny i przewidywalny dla przedsiębiorcy system prawny Wydłużony okres ochronny przed emeryturą to czynnik kreujący pozytywne postawy pracowników wobec przedsiębiorcy Wykształcenie, stan zdrowia, innowacyjność, dyspozycyjność, wydajność, samodzielność, umiejętność minimalizowania stresu i adaptacyjność to kluczowe atuty osób w wieku 50 plus na rynku pracy Systematyczne rozpoznawanie zapotrzebowania na pracowników w wieku 50 plus oraz szkolenia i kursy dla osób w wieku 50 plus odpowiadające realnemu zapotrzebowaniu pracodawców to działania o wymiarze cyklicznym i systemowym Łączenia dochodów z pracy i świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych to w pełni uprawnione i nie ograniczane prawem działanie Stosowanie metod „Zarządzanie wiekiem” oraz „Flexicurity” w przedsiębiorstwach jest powszechną praktyką Współpraca na linii pracodawcy – instytucje rynku pracy to trwały i stabilny element kreujący politykę rynku pracy wobec osób w wieku 50 plus Umiejętność organizacji pracy i motywacja do pracy to kluczowe cechy osoby w wieku 50 plus na rynku pracy Osoby w wieku 50 plus przez pracodawców postrzegane są jako ważne i znaczące dla rozwoju przedsiębiorstwa W systemie rozwiązań politycznych trwałość i niezmienność kontynuacji działań na rzecz osób w wieku 50 plus na rynku pracy jest standardem. 20 20

Projekt: Platforma wiedzy nt Projekt: Platforma wiedzy nt. starzejącego się społeczeństwa Europy Środkowej Nikt nie jest tak stary, by nie mógł się jeszcze czegoś nowego nauczyć. Ajschylos DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Ryszard Marszowski GIG Projekt ten jest wdrażany w ramach Programu dla Europy Środkowej i współfinansowany przez EFRR 21 21