ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE SYSTEMU OBRONNEGO PAŃSTWA WARSZAWA – Listopad 2009 r. Temat 2: ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE SYSTEMU OBRONNEGO PAŃSTWA WYKŁAD dr Hieronim SZAFRAN tel.: 504 600 452 h.szafran@wp.pl
Zagadnienia : 1. Wymagania wobec systemu obronnego państwa 2. Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa 3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne RP 4. Podsystem niemilitarny – niemilitarne struktury obronne 5. Gotowość obronna państwa
Literatura: Balcerowicz B., Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. Huzarski M., Zmienne podstawy bezpieczeństwa i obronności państwa, AON, Warszawa 2009. Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studentek i studentów, red. R. Jakubczak, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007. Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej (projekt), MON Departament Strategii i Planowania Obronnego, Warszawa 2009.
1. Wymagania wobec systemu obronnego państwa
SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP) dla zapewnienia realizacji interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa Rzeczpospolita Polska organizuje i rozwija zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego. Szczególną formą organizacji i działania tego systemu, jest system obronny państwa (SOP), powołany dla: przeciwstawienia się wszelkim potencjalnym zagrożeniom żywotnych interesów narodowych, skonkretyzowanych w postaci celów strategicznych. System ten jest zintegrowany z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa poprzez wspólne procedury działania w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny oraz udział w sojuszniczym planowaniu obronnym.
WYMAGANIA WOBEC SOP posiadać interdyscyplinarny charakter misji, zadań i funkcji; gwarantować zdolność do odstraszania, ochrony i obrony oraz realizacji zadań obrony kolektywnej; posiadać zdolność do współpracy ze strukturami sojuszniczymi, przy zachowaniu zdolności do skutecznego działania samodzielnego; integrować działalność wszystkich organów władzy i administracji publicznej, przedsiębiorców realizujących zadania obronne, organizacji pozarządowych i poszczególnych obywateli na rzecz obronności państwa;
WYMAGANIA WOBEC SOP być zorganizowany i wyposażony w sposób gwarantujący jego sprawne działanie w każdych warunkach; zapewniać zdolność do monitorowania zagrożeń oraz reagowania na pojawiające się zagrożenia w ich wczesnej fazie, a także do usuwania ich skutków; opierać się na kompetencjach, umiejętności i wiedzy osób uczestniczących w pracach poszczególnych podsystemów.
SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP) stanowi skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów kierowania (polityczno-administracyjnych) i wykonawczych (militarnych i niemilitarnych), a także realizowanych przez te elementy funkcji i procesów oraz zachodzących między nimi relacji. SOP tworzą wszystkie siły i środki przeznaczone do realizacji zadań obronnych, odpowiednio do tych zadań zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Organizacja i funkcjonowanie SOP oparte jest na przepisach prawa powszechnie obowiązującego, a także na postanowieniach wynikających z umów i traktatów międzynarodowych, których Polska jest stroną.
SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA (SOP) SOP składa się z trzech podstawowych elementów: 1. podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa – utworzonym z organów władzy i administracji publicznej wraz z obsługującymi urzędami i niezbędną infrastrukturą oraz organów dowodzenia SZ RP; 2. dwóch podsystemów wykonawczych: podsystemu militarnego – utworzonego z Sił Zbrojnych RP; podsystemu niemilitarnego – utworzonego z niemilitarnych struktur gospodarczych, ochronnych i informacyjnych wraz z obsługującymi urzędami i niezbędną infrastrukturą.
2. Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa
PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM w tym obroną państwa, tworzą powiązane organizacyjnie i informacyjnie organy władzy publicznej i kierownicy jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania związane z bezpieczeństwem narodowym oraz organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP, adekwatnie do ich hierarchicznego podporządkowania i prawnie określonych kompetencji. Przeznaczony jest on do zapewnienia optymalnych warunków do sprawnego podejmowania decyzji oraz ciągłego i trwałego koordynowania działań przez organy władzy i administracji publicznej wszystkich szczebli oraz organy dowodzenia SZ RP zarówno w czasie pokoju, jak i w trakcie zarządzania kryzysowego, a zwłaszcza w czasie kierowania obroną państwa.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa przypada Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i Parlamentowi. W myśl zapisów Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – jako organy sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w zakresie obronności na podstawie ustanowionego przez władzę ustawodawczą prawa zawartego w Konstytucji RP i właściwych ustawach.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Istota kierowania obroną państwa polega na podejmowaniu przez właściwe organy władzy państwowej decyzji i działań mających na celu uruchamianie potencjału obronnego państwa poprzez wprowadzanie wyższych stanów gotowości obronnej państwa oraz uruchamianie realizacji zadań operacyjnych, w celu przeciwstawienia się zaistniałym zagrożeniom. Naczelne organy władzy: Prezydent RP we współpracy z Radą Ministrów kieruje obroną państwa stosownie do swoich kompetencji określonych w Konstytucji RP oraz ustawach. W procesie podejmowania decyzji związanych z obroną państwa, uwzględnia się współzależności między organami RP i organami państw członkowskich NATO i UE (w tym także między organami dowodzenia SZ RP i odpowiednimi dowództwami NATO i UE), określone w przyjętych traktatach i protokołach.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa przypada Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i Parlamentowi. W myśl zapisów Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – jako organy sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w zakresie obronności na podstawie ustanowionego przez władzę ustawodawczą prawa zawartego w Konstytucji RP i właściwych ustawach.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa przypada Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i Parlamentowi. W myśl zapisów Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – jako organy sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w zakresie obronności na podstawie ustanowionego przez władzę ustawodawczą prawa zawartego w Konstytucji RP i właściwych ustawach.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Wykonawcami zadań w ramach kierowania obroną państwa są właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych (i innych instytucji państwowych), wojewodowie i organy samorządu terytorialnego. Organy te kierują realizacją zadań przy pomocy właściwych urzędów o odpowiednio przygotowanej strukturze organizacyjnej, w oparciu o system stanowisk kierowania. W czasie wojny Siłami Zbrojnymi RP oraz innymi podporządkowanymi jednostkami organizacyjnymi dowodzi mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, wykorzystując ogniwa Wojennego Systemu Dowodzenia oraz elementy kierowania mobilizacją i rozwinięciem wojsk.
STRATEGICZNE CELE RP W DZIEDZINIE OBRONNOŚCI PODSYSTEM KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa przypada Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i Parlamentowi. W myśl zapisów Konstytucji RP, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów – jako organy sprawujące władzę wykonawczą – są naczelnymi organami kierowania obronnością i wykonują swoje zadania w zakresie obronności na podstawie ustanowionego przez władzę ustawodawczą prawa zawartego w Konstytucji RP i właściwych ustawach.
3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne RP
PODSYSTEM MILITARNY – SIŁY ZBROJNE RP Militarny podsystem wykonawczy SOP tworzą Siły Zbrojne RP. Są one podstawowym elementem systemu obronności państwa i istotnym instrumentem przeznaczonym do skutecznej realizacji polityki bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Służą obronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic.
PODSYSTEM MILITARNY – SIŁY ZBROJNE RP wykonują zadania wynikające ze Strategii Obronności RP, uszczegółowione w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP oraz stosownych, narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych. Zgodnie z zapisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Siły Zbrojne RP są apolityczne i podlegają cywilnej oraz demokratycznej kontroli. Siły Zbrojne RP są przygotowywane do: skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom godzącym w interesy narodowe oraz udziału w operacjach reagowania kryzysowego i wojennych.
4. Podsystem niemilitarny – niemilitarne struktury obronne
PODSYSTEM NIEMILITARNY – NIEMILITARNE STRUKTURY OBRONNE tworzą organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne podmioty i instytucje państwowe, organizacje społeczne, a także przedsiębiorcy, na których nałożono zadania obronne: - zapewnienia sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa, zasilania zasobami ludzkimi i materiałowymi oraz cywilnego wsparcia Sił Zbrojnych RP, wykonywania obowiązków państwa-gospodarza, zapewnienia ochrony i zabezpieczenia podstawowych potrzeb bytowych ludności oraz tworzenie warunków do jej przetrwania.
ZADANIA OBRONNE JAKO CZĘŚĆ ZADAŃ Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO konkretyzują przedsięwzięcia realizowane przez organy władzy wykonawczej oraz inne organy i instytucje państwowe, przedsiębiorców, organizacje społeczne oraz poszczególnych obywateli - związanych z przygotowaniem państwa do sprawnego działania i przetrwania w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, kryzysu i wojny, - realizacją określonych przedsięwzięć operacyjnych w tych warunkach, a także - usuwaniem skutków po zażegnaniu zagrożenia, zmierzających do przywrócenia stanu normalnego funkcjonowania państwa.
ZADANIA OBRONNE obejmują czynności przygotowawcze, których wykonanie pozwoli osiągnąć odpowiedni stan gotowości obronnej oraz zapewni reagowanie podejmowane w celu przeciwdziałania zaistniałej sytuacji kryzysowej. Podstawowe rodzaje zadań obronnych obejmują: zadania ogólne o charakterze przygotowawczym; zadania dyplomatyczne; zadania informacyjne; zadania ochronne w zakresie zapewnienia sprawnego funkcjonowania struktur państwa oraz w zakresie zapewnienia podstawowych potrzeb bytowych, duchowych i ochrony ludności; zadania gospodarczo-obronne.
ZADANIA OGÓLNE O CHARAKTERZE PRZYGOTOWAWCZYM - służą stworzeniu warunków organizacyjnych do funkcjonowania struktur niemilitarnych w poszczególnych stanach gotowości obronnej państwa i w czasie ich podwyższania. Zadania przygotowawcze obejmują głównie: planowanie obronne (planowanie operacyjne i programowanie oraz budżetowanie obronne); szkolenie obronne; edukację obronną oraz szeroko rozumiane spełnianie powszechnego obowiązku obrony.
ZADANIA DYPLOMATYCZNE mają na celu minimalizowanie ryzyka zagrożenia podstawowych interesów narodowych oraz wsparcie dyplomatyczne - w czasie konfliktu zbrojnego - i jego wygaszania
ZADANIA INFORMACYJNE służą - ochronie i propagowaniu polskich interesów, - informacyjnemu osłabianiu przeciwnika, - umacnianiu woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości społeczeństwa
ZADANIA OBRONNE ZWIĄZANE Z ZAPEWNIENIEM SPRAWNEGO FUNKCJONOWANIA STRUKTUR PAŃSTWA ochrona granicy państwowej; ochrona osób podlegających szczególnej ochronie oraz obiektów i transportów im służących; ochrona delegacji i przedstawicielstw innych państw; zapewnienie łączności; ochrona szczególnie ważnych obiektów; ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego; zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego; ochrona przeciwpożarowa; nadzór nad przestrzeganiem rygorów prawa w czasie stanu wojennego.
OCHRONA I ZAPEWNIENIE POTRZEB BYTOWYCH LUDNOŚCI zaopatrywanie w produkty spożywcze, wodę, artykuły przemysłowe powszechnego użytku i produkty naftowe; dostawy energii elektrycznej i surowców energetycznych; alarmowanie; ewakuacja; ratownictwo; budowle ochronne; likwidacja skażeń i zakażeń; ochrona zdrowia; przewozy pasażerskie i towarowe; opieka nad dziećmi i młodzieżą oraz osobami niepełnosprawnymi
ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE Cel: zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności, a w tym: utrzymanie nieczynnych mocy produkcyjnych; przygotowanie do produkcji i usług oraz realizacja zadań ujętych w Programie Mobilizacji Gospodarki (PMG); tworzenie i utrzymanie rezerw; przygotowanie do działania w warunkach ograniczonych dostaw;
ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE 4. uruchomienie świadczeń osobistych i rzeczowych; 5. militaryzacja; 6. ewakuacja rezerw państwowych; 7. przyspieszenie realizacji inwestycji o znaczeniu strategicznym; 8. wprowadzanie ograniczeń w komunikacji, łączności, dystrybucji produktów leczniczych, wyrobów medycznych i żywności;
ZADANIA GOSPODARCZO-OBRONNE 9. odtwarzanie zniszczonej infrastruktury; 10. zapewnienie zaopatrzenia ochrony cywilnej w sprzęt, materiały i środki ochrony; 11. zaopatrywanie ludności w środki zapewniające potrzeby bytowe ludności; 12. zapewnienie usług medycznych; 13. monitorowanie potencjału ekonomicznego w zakresie przemysłu, rolnictwa, łączności, transportu, energetyki, leśnictwa i ochrony zdrowia
5. Gotowość obronna państwa
W STANIE STAŁEJ GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA utrzymywanym w czasie pokoju, gdy nie stwierdza się istotnych zagrożeń zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, są realizowane zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne, mające na celu utrzymywanie w sprawności SOP. Realizowane są również zadania na rzecz kształtowania bezpiecznego środowiska międzynarodowego i wewnętrznego, w tym aktywne oddziaływanie na potencjalne źródła ryzyka.
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU KRYZYSU wprowadza się w razie zaistnienia zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Obejmuje ono uruchomienie wybranych elementów SOP oraz realizację zadań zapewniających przygotowanie do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa lub usuwanie skutków ich wystąpienia. Podejmowane są również działania wynikające z Planu Reagowania Obronnego RP, planów operacyjnych funkcjonowania administracji publicznej oraz NSZK.
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU KRYZYSU Zadania obronne realizowane w tym stanie dotyczyć głównie będą: polityki informacyjnej; dyplomacji; działań wywiadu i kontrwywiadu; reagowania na zaistniałe zagrożenia (reagowanie kryzysowe); uruchomiania wybranych elementów SOP; misji w ramach NATO, UE, ONZ; przygotowanie do rozwijania stanowisk kierowania; przygotowań do militaryzacji;
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU KRYZYSU HNS; przygotowania mobilizacji gospodarki, uruchamiania rezerw państwowych; obrony przed bronią masowego rażenia, a w konsekwencji - weryfikacji i aktualizacji planów obronnych; ochrony obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa; ochrony infrastruktury krytycznej; ochrony ludności; ochrony dóbr kultury; usuwania skutków zagrożeń.
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU WOJNY wprowadza się w celu odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do kolektywnej obrony przeciwko agresji. Realizuje się wówczas zadania: 1. umożliwiające: przeprowadzenie powszechnej mobilizacji, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwinięcie SOP do odparcia agresji militarnej; 2. zabezpieczenie procesu osiągania pełnej gotowości obronnej sił zbrojnych; 3. przestawienie gospodarki narodowej na zabezpieczenie potrzeb obronnych państwa; 4. uruchomienie Programu Mobilizacji Gospodarki; 5. funkcjonowanie organów władzy na stanowiskach kierowania; 6. wdrożenie przepisów prawnych na czas wojny.
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU WOJNY wprowadza się w celu odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do kolektywnej obrony przeciwko agresji. Realizuje się wówczas zadania: 1. umożliwiające: przeprowadzenie powszechnej mobilizacji, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwinięcie SOP do odparcia agresji militarnej;
STAN GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA CZASU WOJNY 2. zabezpieczenie procesu osiągania pełnej gotowości obronnej sił zbrojnych; 3. przestawienie gospodarki narodowej na zabezpieczenie potrzeb obronnych państwa; 4. uruchomienie Programu Mobilizacji Gospodarki; 5. funkcjonowanie organów władzy na stanowiskach kierowania; 6. wdrożenie przepisów prawnych na czas wojny.
NARODOWY SYSTEM ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO (NSZK) stanowi w istocie część systemu obronnego państwa i przeznaczony jest do zapewnienia ogólnej gotowości potencjału wojskowo-cywilnego kraju dla skutecznego przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym, włącznie z gotowością do prowadzenia działań wojennych. Wskazuje: działania podejmowane przez państwo w razie zaistnienia zagrożeń o charakterze kryzysowym, sposoby przejścia państwa ze stanu działalności pokojowej przez kryzysową do wojennej oraz powrotu do stanu normalnego (pokojowego), określa środki przeciwdziałające zaskoczeniu i zapewniające płynne przejście do zadań związanych z kolektywną obroną.
SYSTEM STAŁYCH DYŻURÓW w celu zapewnienia ciągłości przekazywania decyzji organów uprawnionych do uruchamiania realizacji zadań ujętych w Planie Reagowania Obronnego RP (PROP RP) Zadania wykonywane w ramach stałych dyżurów obejmują: utrzymanie w warunkach wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa procedur związanych z podwyższaniem gotowości obronnej państwa, jak i przekazywanie decyzji upoważnionych organów w sprawie uruchomienia określonych zadań wynikających z wprowadzenia wyższych stanów gotowości obronnej państwa oraz przekazywanie właściwym organom informacji o stanie sił uruchamianych podczas podwyższania gotowości obronnej państwa
Zagadnienia : 1. Wymagania wobec systemu obronnego państwa 2. Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa 3. Podsystem militarny – Siły Zbrojne RP 4. Podsystem niemilitarny – niemilitarne struktury obronne 5. Gotowość obronna państwa