Bezpieczeństwo społeczne - tematyka wykładów Istota bezpieczeństwa społecznego – 2 godz. Charakterystyka wybranych zagrożeń społ. – 6 godz. (3 x 2) Demografia a bezpieczeństwo społ. – 2 godz. Modele polityki społecznej – 2 godz. Rządowe i pozarządowe programy/inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa społ. – 2 godz. 2017-04-07 1

Efekty do opanowania W zakresie wiedzy student po zakończeniu zajęć powinien potrafić: P_W01: zdefiniować podstawowe pojęcia związane z bezpieczeństwem społecznym P_W02: wskazać relacje pomiędzy bezpieczeństwem społecznym a bezpieczeństwem narodowym i polityką społeczną P_W04: opisać założenia rządowych i pozarządowych programów i inicjatyw na rzecz bezpieczeństwa społecznego P-U01: rozróżniać zjawiska społeczne stanowiące zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego 2017-04-07 2

Literatura przedmiotu Obowiązkowa (zalecana) A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne – podstawy teoretyczne i praktyczne, Elipsa, Warszawa 2012 M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne a bezpieczeństwo państwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy, Kielce 2009 lub … M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku, Difin, Warszawa 2011 G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 lub 2009 Uzupełniająca J. Orczyk, Polityka społeczna : uwarunkowania i cele, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2005 R. Gabryszak i D. Magierek (red.), Wprowadzenie do polityki społecznej, Difin, Warszawa 2009 2017-04-07

Pojęcie bezpieczeństwa społecznego Wykład 1: Istota bezpieczeństwa społecznego: podstawowe pojęcia, Relacje między bezpieczeństwem społecznym a bezpieczeństwem narodowym i polityką społeczną, 2017-04-07

Pojęcie bezpieczeństwa „Pewność istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju” takiego lub innego podmiotu /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/ Inaczej można by powiedzieć, że to… …wolność od zagrożeń dla „istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju” takiego lub innego podmiotu

Pojęcie bezpieczeństwa – subtelna różnica… Bezpieczeństwo - etymologia - „bez”- brak, zaprzeczenie, nieobecność; - „piecza”- troska, staranie, opieka, dozór, dbałość, kuratela W języku rosyjskim: безопасность „bez” – jak wyżej „opasnost’ ”: niebezpieczeństwo W języku ukraińskim: безпека

Wzrost zakresu pojmowania bezpieczeństwa Do lat 40.-50. - przede wszystkim sprawy wojskowe i zagadnienia związane z obroną zewnętrzną państwa; Lata 40./50.-80. – sukcesywna instytucjonalizacja ochrony praw i wolności człowieka (bezpieczeństwo jednostkowe); Lata 60. – ograniczanie, kontrolowanie zbrojeń i zapobieganie wojnom (pogłębienie narodowego, pojawienie się międzynarodowego, globalnego wymiaru bezpieczeństwa); Lata 70. – poszerzenie kwestii bezpieczeństwa o problemy zasobów surowcowych, zagrożeń gospodarczych, ekologicznych i wyzwań demograficznych; Lata 80./90. – wielowymiarowe rozumienie bezpieczeństwa (odmilitaryzowanie pojęcia); początek interdyscyplinarnych i autonomicznych studiów nad bezpieczeństwem (U. Beck) Lata 90. i dalsze - transgraniczne zagrożenia terrorystyczne

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium przedmiotowego: bezpieczeństwo polityczne bezpieczeństwo militarne bezpieczeństwo ekonomiczne bezpieczeństwo socjalne bezpieczeństwo zdrowotne bezpieczeństwo ekologiczne bezpieczeństwo informacyjne Wg kryterium czasu: bezpieczeństwo to stan, ale i proces (zob. „społeczeństwo ryzyka” Ulricha Becka)

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium podmiotowego: bezpieczeństwo międzynarodowe bezpieczeństwo państwa (narodowe) bezpieczeństwo społeczności terytorialnych bezpieczeństwo rodziny bezpieczeństwo jednostki Wg kryterium źródła zagrożeń: bezpieczeństwo wewnętrzne bezpieczeństwo zewnętrzne UWAGA: oba mogą mieć charakter podmiotowy

Ani nie zagraża, ani zagraża Odczuwane przez rzeszowian zagrożenia odnoszone do Polski - według odsetka wskazań Lp. Rodzaj zagrożenia Zagraża Ani nie zagraża, ani zagraża Nie zagraża 1. Bezrobocie 80,8 9,8 9,3 2. Chuligani 69,9 20,2 9,9 3. Bieda 66,9 22,3 10,9 4. Piraci drogowi 63,1 22,1 14,8 5. Kradzieże, włamania 57,3 18,9 23,7 6. Rozboje 55,4 25,0 19,7 7. Narkomania 46,1 30,6 23,4 8. Mafia, gangi 26,5 34,9 38,5 9. Zmiany klimatu 26,1 16,1 57,8 10. Terroryzm 14,0 23,1 62,9 11 Obcy, przybysze 13,0 37,0 50,0

Bezpieczeństwo społeczne - definicje Ujęcie szerokie: Stan, w którym społeczeństwo nie jest niczym zagrożone… Ujęcie węższe: Po raz pierwszy termin został użyty oficjalnie w ustawodawstwie amerykańskim, konkretnie w ustawie „Bezpieczeństwo społeczne” z 1935 r. (ustawa miała za przedmiot pomoc osobom starym, inwalidom i bezrobotnym) Termin został przejęty przez Międzynarodową Organizację Pracy, która odnosiła go do: ubezpieczeń społecznych pomocy społecznej świadczeń rodzinnych świadczeń finansowanych z ogólnych dochodów 2017-04-07 11

Bezpieczeństwo społeczne - definicje Jedną z pierwszych polskich definicji sformułowała Barbara Rysz-Kowalczyk (Leksykon polityki społecznej, 2001, cyt. za A. Skrabacz). - Według niej bezpieczeństwo społeczne to „stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostek; obejmuje więc nie tylko stan wolności” od różnych rodzajów ryzyka socjalnego, „ale i od zagrożeń rozwoju psychospołecznego jednostki, których źródłem może być całokształt uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych” 2017-04-07 12

Bezpieczeństwo społeczne Według Ryszarda Jakubczaka, Ryszarda Kalinowskiego i Krzysztofa Lorantego (cyt. za A. Skrabacz): bezpieczeństwo społeczne państwa można określić jako „stan społeczeństwa zapewniający nie tylko trwanie oraz przetrwanie państwa – narodu, lecz również jego rozwój”. Adam Korcz skrytykował sformułowanie „bezpieczeństwo społeczne państwa”, proponując – „bezpieczeństwo społeczne w państwie” i definiując to bezpieczeństwo jako „stan społeczeństwa zapewniający nie tylko trwanie oraz przetrwanie narodu, lecz również jego rozwój”. 2017-04-07 13

Bezpieczeństwo społeczne Z kolei według Aleksandry Skrabacz: Bezpieczeństwo społeczne to „jedna z kategorii bezp. narodowego i oznacza ochronę egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizację aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne. „Naród to trwała wspólnota ludzi [dodajmy – wyobrażona] utworzona historycznie na gruncie wspólnoty losów, kultury, języka, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jej członków” /Florian Znaniecki + Stanisław Ossowski/ 2017-04-07

Bezpieczeństwo narodowe A. Skrabacz odnosi pojęcie bezpieczeństwa narodowego do definicji bezpieczeństwa zawartej w „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” (red. J. Pawłowski), wg której jest to: stan uzyskany w wyniku odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi, określany stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń Wg A. Skrabacz – bezpieczeństwo narodowe polega na realizacji przez społeczeństwo i jego organizm państwowy dwóch zasadniczych funkcji: ochrony i obrony wartości oraz interesów narodowych przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami tworzenia warunków niezbędnych dla swobodnego rozwoju politycznego, społecznego, kulturalnego, gospodarczego narodu 2017-04-07

Bezpieczeństwo społeczne – dwa podsystemy wg A. Skrabacz Podsystem bezpieczeństwa socjalnego – wiąże się z koniecznością/powinnością zapewnienia przez „państwo wszystkim obywatelom (szczególnie bezrobotnym, samotnym matkom czy bezdomnym) minimalnego standardu życia przez wprowadzenie odpowiednich ułatwień lub możliwości bezpłatnego korzystania z lecznictwa, oświaty i kultury” (hard) Podsystem bezpieczeństwa psychospołecznego zaś odnosi się do stanu psychicznego i społecznego jednostek i grup społecznych gwarantującego stabilny rozwój i realizację podstawowych celów i zadań życiowych oraz zawodowych w warunkach akceptacji i tolerancji społecznej” (soft) 2017-04-07

Bezpieczeństwo społeczne - definicje Marek Leszczyński (definicja opisowa): „Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań prawnych i organizacyjnych realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), pozarządowe i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego” Bezpieczeństwo socjalne (gwarancje minimalnych dochodów, transferów socjalnych) Bezpieczeństwo rozwojowe (kapitał ludzki: kompetencje + stan zdrowia – czyt. jeden z ostatnich slajdów) Bezpieczeństwo wspólnotowe (kapitał społeczny: zaufanie społeczne, zdolność do współpracy, pomocy) 2017-04-07 17

Bezpieczeństwo społeczne - istota stan rzeczy, w którym społeczeństwo nie jest zagrożone; stan, w którym określona jednostka lub grupa społeczna jest wolna od zagrożeń o charakterze bytowym; stan, w którym jednostka lub grupa może liczyć na pomoc finansową w razie potrzeby. stan społeczeństwa zapewniający nie tylko jego trwanie oraz przetrwanie, lecz również jego rozwój Bezpieczeństwo społeczne, jako termin, dopiero niedawno wszedł do słownika pojęć polityki społecznej. Można założyć, iż jeśli bezpieczeństwo oznacza wolność od zagrożeń, bezpieczeństwo społeczne oznaczać będzie brak zagrożeń dla społeczeństwa, czyli stan, w którym społeczeństwo nie jest zagrożone. 2017-04-07

Polityka społeczna Polityka - sztuka rządzenia [państwem] Polityka społeczna - jest to działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa życia materialnego, zapobieganie zagrożeniom życiowym i wyrównywanie szans życiowych grup społecznych socjalnie i ekonomicznie najsłabszych. Elementy polityki społecznej jako działalności państwowej i innych podmiotów pozapaństwowych znane są od wielu wieków (mogły nie być tak nazywane, ale były). Początki działań nazwane polityką społeczną wywodzą się z działalności charytatywnej i filantropijnej. Dużą rolę w tej dziedzinie spełniał kościół. Zjawisko ubóstwa i bezdomności pojawiło się bardzo dawno. W miarę rozwoju gospodarczego i społecznego, pojawiło się zjawisko bezrobocia, chorób zawodowych, niepełnosprawności, patologii oraz zjawisko strukturalnego ubóstwa miejskiego i wiejskiego. Powstanie problemu rodziło konieczność utworzenia instytucji zajmującej się planowo tymi zjawiskami społecznymi. Niezbędne było podejmowanie skoordynowanych, planowych działań, mających na celu zapobieganie tym zjawiskom, rozwiązywanie zaistniałych problemów przez odpowiednie instytucje i środki mające sprostać tym nowym negatywnym zjawiskom. Zatem wspomniane zjawiska będące wynikiem rozwoju społecznego i gospodarczego spowodowały konieczność zastosowania przez państwo odpowiedniej polityki wobec zagrożeń społecznych. Nie wystarczała filantropia i charytatywność, potrzeba było aby państwo podjęło odpowiednie działania które określono polityką socjalną a potem polityką społeczną. Obecnie używa się te pojęcia w sposób nieprawidłowy jako zamienne. 2017-04-07

Polityka socjalna Polityka społeczna Obecnie uważa się, że termin polityka społeczna jest o wiele szerszy niż polityka socjalna. 2017-04-07

Bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne) świadczenia społeczne Polityka socjalna Polityka społeczna Przedmiot Materialne warunki bytu, konsumpcja towarów i usług, dochody pieniężne, poziom życia Społeczeństwo, stosunki społeczne, organizacja życia społecznego, jakość życia Cele Poprawa materialnych warunków bytu (szczególnie najbiedniejszych), wzrost konsumpcji, „pokój socjalny”, łagodzenie kwestii socjalnych Postęp społeczny, równowaga społeczna, porządek społeczny, dobro wspólne, moc narodu, harmonia między celami osobistymi i społecznymi Środki Bezekwiwalentne (w tym nieodpłatne) świadczenia społeczne „instytucjonalizacja, formalizacja i organizowanie warunków życia dla całych zbiorowości”, środki: ekonomiczne, prawne, informacyjne, kadrowe Sposoby działania Doraźne ratownictwo, interwencja, ochrona za pomocą wytwarzania i rozdzielania świadczeń społecznych Perspektywiczne zapobieganie, planowanie, zmienianie struktury społecznej Adresaci Grupy słabe względnie (np. pracownicy najemni) lub absolutnie (np. chorzy, bezdomni, niesprawni) Społeczeństwo jako całość, wszyscy obywatele Wzajemne relacje Rola instrumentalna, środek polityki społecznej, część polityki społecznej, nie powinna dominować nad polityką społeczną Ogólne cele, wartości i zasady dla m.in. polityki socjalnej, obejmuje politykę socjalną, ale jest też czymś więcej Zaczyna się nasilać tendencja do przechodzenia od doraźnych i rozproszonych działań interwencyjno-ochronnych na rzecz łagodzenia poszczególnych kwestii socjalnych do tworzenia takiego systemu polityki społecznej, który mógłby zapewnić koordynację poczynań poszczególnych ośrodków decyzji w różnych dziedzinach, w różnych skalach i obliczanych na uzyskiwanie efektów w różnym czasie. Podstawowym punktem widzenia polityki społecznej jest „zorientowana na potrzeby ludzkie organizacja ładu gospodarczego, technicznego, przestrzennego, politycznego i sprawiedliwy układ stosunków w społeczeństwie”. Polityka społeczna różni się więc „od wąsko pojętej polityki socjalnej, ograniczającej się do badania poszczególnych elementów poziomu życia w powiązaniu z istniejącym i postulowanym systemem świadczeń i służb socjalnych”. Istotne też wydaje się w tym kontekście odróżnienie poziomu życia (głównie zagadnienie konsumpcji) i jakości życia (twórcza samorealizacja, rozwijanie i stosowanie zdolności i umiejętności oraz zagadnienia ponadindywidualne związane z organizacją życia zbiorowego). Poziom życia byłby domeną polityki socjalnej, a jakość życia – polityki społecznej.

Cele polityki społecznej bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie) inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (to czynnik rozwoju ekonomicznego) ład (mir, pokój) społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji. Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zjawiskiem, które na masową skalę stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa. 2017-04-07

Obszary polityki społecznej: polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna polityka edukacyjna (oświatowa) polityka kulturalna polityka ochrony zdrowia polityka mieszkaniowa polityka migracyjna polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy) polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej polityka ochrony środowiska naturalnego polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii Obszary polityki społecznej skupiają się na zagrożeniach bezpieczeństwa społecznego, a te w XXI w. ze względu na swój zasięg, natężenie oraz długotrwałość stają się zagrożeniami globalnymi, często wykraczającymi poza granice państw i kontynentów. Dlatego w realizacji zadań państwo musi zostać wsparte całym potencjałem, jakim dysponuje społeczeństwo. Aby ten potencjał (wartość społeczna, kapitał społeczny) był maksymalny, społeczeństwo musi być „silne i zdrowe”, a nie toczone przez choroby społeczne. Dlatego konieczne i niezbędne jest dostrzeżenie ważności poruszanych zagadnień oraz podjęcie działań mających na celu poprawę bezpieczeństwa socjalnego i społecznego Polaków. Niezmiernie ważne jest również włączenie do tych działań wszystkich podmiotów działających na rzecz bezpieczeństwa, zarówno rządowych, samorządowych, jak i pozarządowych. 2017-04-07

Podmioty i sektory polityki społecznej państwo i jego organy instytucje, podmioty ponadpaństwowe podmioty niepaństwowe siły społeczne Sektory: sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną przez instytucje rządowe i samorządowe; sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne i wymianę świadczeń oraz usługi pomiędzy rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami; sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy; to inicjatywy społeczności lokalnych, wolontariat i organizacje pozarządowe. 2017-04-07

Są to przede wszystkim: organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, W zakresie bezpieczeństwa społecznego działają pozarządowe podmioty, których zadaniem jest wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz jednostek i grup socjalnie najsłabszych. Do tych podmiotów zaliczamy wszelkie dobrowolne zrzeszenia, formalne lub nieformalne. Są to przede wszystkim: organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, związki zawodowe, kościoły i związki wyznaniowe. Zajmują się one bezpośrednio zaspokajaniem określonych potrzeb społecznych, są forum artykulacji interesów i potrzeb różnych grup społeczeństwa, uczestniczą w procesie podejmowania decyzji w zakresie polityki społecznej poprzez współpracę lub protest. 2017-04-07

Kapitał ludzki Warto również wyróżnić tzw. siły społeczne, czyli ludzi świadczących usługi społeczne i decydujących o przyznaniu dóbr ekonomicznych potrzebującym, którzy stanowią i stosują prawo, wychowują uczą i radzą czyli cały kapitał ludzki danego państwa. Jest on szczególnie doceniany w tych dziedzinach życia społecznego, w których podmiotem działania jest żywy organizm państwa, a więc jego obywatele. Do kapitału ludzkiego zalicza się zatem i tych, którzy decydują o kierunkach polityki społecznej (polityków, parlamentarzystów, samorządowców), jak i tych, którzy świadczą profesjonalne usługi dla konkretnych ludzi - są to tzw. służby społeczne. Do nich zaliczymy nauczycieli, resocjalizatorów, lekarzy, pielęgniarzy, inspektorów pracy, pracowników socjalnych, czasem policjantów, sędziów i kuratorów. Nieocenionym, chociaż stosunkowo mało wykorzystywanym potencjałem społecznym są wolontariusze, a więc ci, którzy poprzestając na symbolicznej zapłacie realizują społecznie potrzebne zadania, często wśród najbardziej zaniedbanych grup społecznych. 2017-04-07

Rola podmiotów gospodarczych… W państwach demokratycznych o stabilnych systemach społeczno-ekonomicznych dużą rolę w zakresie kształtowania bezpieczeństwa społecznego odgrywają również podmioty gospodarcze. Rozwijają one różne formy działalności socjalnej i bytowej, istotne dla dobrego samopoczucia załogi, lepszej pracy, rozwoju zawodowego oraz pozwalających zatrzymać deficytowe kadry. Zasada pomocniczości Władza publiczna nie wyręcza jednostki, w sytuacji gdy jest ona samowystarczalna, włącza się natomiast z pomocą w starości, niepełnosprawności, macierzyństwie i ratuje w sytuacjach kryzysowych Władza pomaga jednostkom w sytuacjach, których nie są oni samodzielnie w stanie przezwyciężyć. Włącza się ona z pomocą z sytuacjach zagrożenia wykluczeniem czy długotrwałym bezrobociem. 2017-04-07

Nowe trendy w polityce społecznej: Poprawa warunków powstawania i funkcjonowania rodzin. Wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji dzieci Wdrożenie aktywnej polityki społecznej Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych Tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie Partnerstwo publiczno-społeczne i publiczno-prywatne Integracja społeczna i zawodowa imigrantów -Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi młodego pokolenia w rodzinie i środowiskach pozarodzinnych jako czynnika poprawy jakości kapitału ludzkiego; Tworzenie i wzmacnianie rozwiązań służących godzeniu pracy zawodowej i wychowywania dzieci, celem podniesienia aktywności zawodowej oraz umożliwienia pełniejszej realizacji planów prokreacyjnych; Zbudowanie sytemu wsparcia dla rodzin mających trudności opiekuńczo-wychowawcze; System pomocy celowej dla rodzin z dziećmi, celem wyrównywania deficytów rozwojowych u dzieci uczących się; Rozwijanie placówek świadczących usługi edukacyjne i kulturalne; Kształtowanie pozytywnego klimatu wobec rodziny, małżeństwa i dzietności; Wsparcie dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi, celem wyrównania szans dzieci i młodzieży podejmujących i kontynuujących naukę; Stworzenie kompleksowego systemu zapobiegania przestępczości, demoralizacji i nadużywania substancji psychoaktywnych przez młodzież -Wspieranie aktywności zawodowej i edukacyjnej poprzez system pomocy społeczne; Rozwój zatrudnienia socjalnego, celem przywrócenia możliwości zatrudnienia osobom podlegającym wykluczeniu społecznemu; Rozwój form ekonomii społecznej, celem pobudzenia aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; Rozwój budownictwa mieszkaniowego, celem wsparcia gmin w budowie mieszkań dla osób wymagających pomocy socjalnej; Stworzenie kompleksowego systemu probacyjnego; Likwidacja pułapki dochodowej, celem ograniczenia zachęt do dezaktywizacji zawodowej oraz zwiększenie szans zatrudnienia dla osób o niskich kwalifikacjach -Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych; Tworzenie warunków do większej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych jako podstawy społecznej integracji i poprawy warunków ich życia; Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do usług społecznych; Kształtowanie pozytywnych postaw wobec niepełnosprawności; Reforma systemu rentowego; Usprawnienie systemu rehabilitacji, celem utrzymania możliwości aktywności zawodowej 2017-04-07