Zaczęło się od koła

W dzisiejszych czasach koła znajdują zastosowanie niemal wszędzie – w samochodach, pociągach, samolotach i różnego rodzaju maszynach. Trudno sobie wyobrazić bez nich świat – świat, w którym transport ludzi i towarów na duże odległości w ogóle by nie istniał.

W epoce paleolitu ludzie obrabiali kamienie w nowy w sposób: po ociosaniu – szlifowali i gładzili ich powierzchnię. Człowiek tworzył dyskoidalne przedmioty techniką gładzenia kamienia o średnicy 15 cm z otworem w środku. Mogły być to na przykład ciężarki do oszczepów lub przedmioty o znaczeniu ozdobnym. ciosanie kamienia szlifowanie kamienia

Pięć tysięcy lat później sztuka wytwarzania i zdobienia ozdób bardzo się rozwinęła. Popularne były zawieszki wykonane z różnych materiałów: kości, rogu, kamienia i bursztynu. Rozpowszechnione zostały okrągłe tarczki z dziurką po środku, mające niekiedy ryte linie, rozchodzące się promieniście do środka.

Zanim wynaleziono koło, przewóz ludzi i towarów odbywał się za pomocą prymitywnych sań.

Przed epoką koła Egipcjanie wykorzystywali rolki do przesuwania ogromnego, kamiennego bloku. Każda z rolek wysuwających się co chwila z tyłu ładunku musiała być przeniesiona do przodu i ułożona przed ładunkiem.

Zastosowanie koła zawdzięczamy Sumerom (ludowi zamieszkującemu obszar dzisiejszego Iraku). Sumerowi stosowali koła nie tylko w pojazdach, lecz także do wyrobu ceramiki (dzięki użyciu kamiennego kła garncarskiego). Źródło zdjęcia: Wikimedia Commons

Osie wozów, obracające się wraz z kołami, mocowano za pomocą pasów skórzanych. Jako smaru używano łoju zwierzęcego. W tym samym czasie, co wóz kołowy, wynaleziono również mechanizm zawiasów do drzwi, a później skonstruowano mechanizm kołowy, w którym koło obracało się wokół nieruchomej osi. Był to pierwszy wielki wynalazek w dziedzinie mechaniki.

Na początku koła wytwarzane były w ten sposób, że łączono kawałki drewna deską biegnącą w poprzek. Otrzymana kwadratową tarczę cięto tak, by uzyskać okrąg. Tam, gdzie drewno występowało rzadziej, koła robiono z kamienia. Najwcześniejsze drewniane i kamienne egzemplarze były wytrzymałe, ale ciężkie. Żeby je obrócić, należało użyć dużej siły, a ich łożyska zużywały się stosunkowo szybko. Poczyniono wiele prób, by wyprodukować lżejsze koła.

Aby zmniejszyć wagę pełnych drewnianych kół, usunięto z nich części wewnętrzne, pozostawiając poprzeczkę. W ten sposób wykonano koła dawnego powozu brazylijskiego. Z kół tego typu wywodzą się późniejsze koła szprychowe. Aby koła wolniej się zużywały, nabijano na nie żelazne paski. W tym celu w tworzącej je tarczy wycinano np. otwory. Najskuteczniejszą metodą okazało się jednak zastosowanie szprych.

Rzemieślnik zajmujący się wyrobem drewnianych wozów, sań i części do nich, a głównie kół, to kołodziej. Po zbudowaniu drewnianej części wozu przekazywano go do okucia kowalowi, który wykonywał metalowe części wozu.

Prawie 2000 lat temu Chińczycy wymyślili taczki Prawie 2000 lat temu Chińczycy wymyślili taczki. Dzięki kołu ludzie mogli przewozić ładunki, których nie byliby w stanie przenieść.

Wynalazcą przyszłych opon był szkocki weterynarz John Dunlop Wynalazcą przyszłych opon był szkocki weterynarz John Dunlop. Otoczył on koła roweru swojego syna dętką i umieścił je w kauczukowych oponach. Wkrótce potem bracia Michelin wyposażyli w opony pierwsze samochody. Koło okazało się niezwykle przydatnym wynalazkiem. Nie tylko ułatwiło ludziom transport, lecz także poruszało zegary, wiatraki, młyny wodne, maszyny parowe i wiele innych mechanicznych urządzeń. Źródło zdjęcia: Wikimedia Commons

Autor prezentacji: Dorota Zgadzaj Rysunki: Lidia Nowak-Chomicz Zdjęcia: Wikimedia Commons